Çilek

çilek, gülgiller (Rosaceae) familyasından,
Fragaria cinsinin içerdiği 8 türe ve yenebilir
meyvelerine verilen aa. Anayurdu kuzey
yarıkürenin ıhman bölgeleri olmakla birlikte,
güney yarıkürede de geniş ölçüde tarımı
yapılır. Alçak boylu otsu bir bitki olan
Çilek (Fragaria vesca)
Turhan Baytop Koleksiyonu
çileğin saçak kök sisteminin hemen üstünde
yer alan taç bölümünden tabanyapraklan
çıkar. Yapraklar, tüylü ve kenarlan testeredişli
üç yaprakçıktan oluşur. Genellikle
beyaz renkli olan çiçeklen yapraklann koltuğundan
çıkan ince saplar üstünde küçük
salkımlar oluşturur. Bitki yaşlandıkça, kök
sistemi odunlaşır ve taç bölümünden sürgünler
çıkar. Bu yatay sürgünler uzandıklan
yerlerde toprağa değince köklenir ve bitki
çevreye yayılır.
Çilek meyvesi çiçek ekseninin genişleyip
etlenmesiyle oluşur ve yüzeyinde halk arasında
tohum adı verilen çok sayıda gerçek
meyve (aken) bulunur. Meyvelerin rengi
soluk san-kırmızıdan, koyu kırmızıya kadar
değişir. Çileğin kendine özgü tadı, içerdiği
çeşitli şekerler, organik asitler ve aroma
maddelerinden kaynaklanır. Çilek C vitaminince
zengin bir meyvedir; aynca demir
gibi bazı mineralleri de içerir. Taze olarak
yendiği gibi pasta, dondurma, reçel ve likör
yapımında da geniş ölçüde kullanılır. Çilek
kökünün kabız yapıcı, idrar artıncı ve iştah
açıcı etkisi vardır.
Tanmı yapılan iri meyveli çilek 18. yüzyılda
Avrupa’da ortaya çıkmıştır. 19. yüzyılda
ise pek çok ülke iklim, yükselti gibi kendi
koşullanna uygun çilek çeşitleri geliştirmiştir.
Çilek çeşitli topraklarda yetiştirilebilir ve
başka tanm ürünlerine göre daha az gübre
gerektirir. Kuraklığa dayanıksız olduğu için
nem tutan topraklar ya da iyi bir sulama
gereklidir. Ertesi yıl ürün alınacak bitkiler
sonbaharın başında dikilir. Eğer kışın ya da
baharda dikilirse, ilk yıl ürünün zayıflamasını
önlemek için bitkilerin çiçekleri kopanlmalıdır.
Bitkiler genellikle bir-dört yıl tarlada
tutulur. Yatay sürgünler kopanlarak
bitkiden aynhr ya da birkaçı bitkinin çevresine
sanlır. Kışların sert geçtiği yerlerde,
bitkiler bahar geldiğinde dikilir ve gelecek
kış mevsimlerinde bitkiyi korumak için
saman ya da kuru yapraklarla üstü örtülür.
Çilek ticari olarak taze tüketilmek, dondurularak
saklanmak ya da konserve ve
meyvesuyu yapmak üzere üretilir. Çabuk
bozulabilme özelliği ve hasadının makineyle
yapılamaması nedeniyle tüketim merkezlerinin
ya da çileği işleyecek tesislerin yakınında
yetiştirilir. Doğrudan küçük sepetlere
toplanır ve pazarlanmak üzere paketlenir.
Turfanda çilek, cam ya da plastik koruyucular
altında yetiştirilebilir. Son derece narin
ve dayanıksız bir meyve olduğundan serin
ve kuru depolama gerektirir. ABD, Avrupa,
Güney ve Doğu Afrika, Yeni Zelanda,
Avustralya ve Japonya’da yetiştirilmektedir.
Türkiye’nin çilek üretimi 25 bin ton dolayında
gerçekleşmektedir. Bursa ili 1984
verilerine göre 14.121 ton ile Türkiye’deki
toplam çilek üretiminin yandan çoğunu
karşılar.