Çin Denizi

Çin Denizi, Asya’nın güneydoğu kıyılarını
çevreleyen ve Büyük Okyanusun batı kesiminin
bir bölümünü oluşturan su kütlesi.
Kara Çin’i ile Tayvan Adası arasındaki
Formoza Boğazıyla birbirine bağlanan Güney
Çin Denizi (Nan Hai) ve Doğu Çin
Denizinden (Dong Hai) oluşur.
Güney Çin Denizi batıdan Asya, güneyden
Tayland Körfezinin doğu sının ile
Malakka Yanmadasımn doğu kıyısı, doğudan
Borneo, Filipinler ve Tayvan’la çevrilidir.
Güney smınnı Sumatra ile Borneo
arasında deniz tabanındaki tümsek, kuzey
smınnı ise Tayvan’ın en kuzey ucu ile
Fujian (ÇHC) kıyısı arasında uzanan bir
çizgi belirler. Büyük Okyanusun batı kesimindeki
en büyük “kıyı denizi” olarak,
2.197.300 km2’lık alan kaplar; ortalama
derinliği 1.140 m’yi bulur. Deniz tabanının
en önemli yüzey şekli, doğusunda bulunan
eşkenar dörtgen biçimli derin havzadır;
havzanın güney ve , kuzeybatısına doğru
dimdik yükselen sığlık alanlar sık resiflerle
kaplıdır. Havzanın en derin kesimini oluşturan,
çukur bir ova biçimindeki Çin Denizi
Havzasının en derin noktası 5.015 m’dir.
Luzon ve Palawan adalannm yakınlannda
birdenbire alçalan kıta sahanlığı yerini Palawan
Çukuruna bırakır. Anakara ile havzanın
kuzeybatı kenan arasında uzanan
240 km genişliğindeki geniş ve sığ sahanlık
Tonkin Körfezi ile Formoza Boğazını kapsar.
Güneyde Vietnam açıklarında daralarak
dünyanın en büyük sahanlıklanndan
biri olan Sunda Şelfiyle birleşir. Borneo,
Sumatra ve Malezya arasındaki alanı kaplayan
şelfin dış çevredeki derinliği 400 m’dir;
iç kesimlerde ise 1.000 m’ye ulaşır. Şelfin
tabanı su altında kalmış bir dizi ırmak
vadisinden oluşur. Bu vadiler kıyı çökelleriyle
kaplıdır. Denizin derin kesimlerindeki
çökeller genellikle kilden oluşmuştur. Ayrıca
denizin her yanında volkanik küllere
rastlamr.
Güney Çin Denizi, Büyük Okyanusa Tayvan
ile Filipinler arasındaki derin kanalın
yanı sıra, doğudaki adalar zinciri ve Borneo
ile Sumatra arasındaki sığ kanallarla bağlanır.
Hint Okyanusu bağlantısını ise uzun
Malakka Boğazı sağlar. Güney Çin Denizinin
60-1 milyon yıl kadar önce deniz
tabanındaki genişlemenin sonucu olarak bir
yarılma ve çökme sürecinden geçtiği ve Çin
Denizi Havzasının alçalarak geride sayısız
mercan resifi, adacık ve kıyı içeren platolar
bıraktığı sanılmaktadır.
Sulannı denize boşaltan başlıca akarsular
Makao yakınlanndan dökülen Xi Irmağı
(Batı Irmağı) ve Vietnam’daki Kızıl Irmak
ile Mekong’dur. Yörenin tropik iklimini
büyük ölçüde muson rüzgârlan belirler.
Muson rüzgârlan yazın güneybatıdan, kışın
kuzeydoğudan eser. Yıllık ortalama yağış
3.750 mm’yi bulur; yaz tayfunları sık görülür.
Musonlar yüzey akmtılannın yanı sıra
Güney Çin Denizi ile bitişik denizler arasındaki
su değişimini de belirler. Yüzeye yakın
sular güneyden gelen akmtılann da etkisiyle
yazın oldukça sıcaktır. Kışın yüzey sıcaklığı
genelde düşer.
Balıklar açısından oldukça zengin olan
Güney Çin Denizi, kıyı kesimindeki yoğun
nüfusun hayvansal protein gereksiniminin
yaklaşık yansını karşılar. En çok bulunan
deniz hayvanlan tonbalığı, uskumru, hamsi,
karides ve kabuklulardır. Hint Okyanusu
ile Büyük Okyanus arasındaki başlıca ulaşım
yolu Malakka Boğazı aracılığıyla Güney
Çin Denizinden geçer. Kıyılarda, güneyden
petrol ve madenler, kuzeyden ise gıda
maddeleri ve işlenmiş mallar taşınır.
Güney Çin Denizinin kuzeydoğusunda yer
alan Doğu Çin Denizi batıdan Asya anakarası,
doğudan ise Ryukyu Adalannm oluşturduğu
zincir, Japonya’nın en güneydeki
adası Küşü ve Güney Kore açıklanndaki
Çecu Adası ile çevrilidir. Çecu Adası ile
anakara arasında bulunduğu varsayılan
doğu-batı doğrultulu bir çizgiyle kuzeydeki
San Denizden aynlır. Yüzölçümü
752.000 km2’dir. Ortalama derinliği 350
m’yi ancak bulur; dörtte üçe yakın bir
bölümünde derinliği 200 m’nin altında kalır.
En derin kesimi olan Okinava Çukuru,
Ryukyu Adalan boyunca uzanır; çukurun
en derin noktası 2.717 m’dir. Denizin batı
kenan, Güney Çin Denizinden San Denize
doğru uzanan sahanlığın devamıdır. Çin
kıyılannda ve doğuda çok sayıda ada ve
sığlık bulunur. Sığ sahanlık alanlar akarsulann
taşıdığı çökellerle kaplıdır. İç kesimlere
doğru daha kalın kum çökellerine rastlanır;
bazı yerlerde kayaç, çamur ve derin
deniz bataklıklan da vardır. Kuzeyde, kıta
sahanlığına yakın paralel kıvnmlar akarsuların
taşıdığı çökellerin önünde bir engel
oluşturur. Sırtlar arasındaki çökel tabakalanmn
kalınlığı 1,5 km’yi bulur. Deniz sahanlığının
büyük bölümü 300 milyon yıl öncesine
tarihlenen Yeni-Katasiyen Jeosenklinaline
bağlıdır. Okinava Çukurunun 10 milyon
yıl önce oluştuğu sanılmaktadır. Bu bölgede
çeşitli deprem merkezleri vardır.
Yazın güneydoğu yönünde Büyük Okyanusun
batı kesiminden gelen sıcak ve nemli
muson rüzgârlan yağışlarla birlikte tayfunlara’yol
açar. Kışın kuzeybatıdan esen rüzgârlar
ise anakaradan soğuk ve kuru bir hava
kütlesi taşır. Rüzgârlar, Tayvan yakınlanndan
geçen sıcak Kuzey Ekvator Akıntısının
bir kolu olan Kuroşio Akıntısının (Kara
Akıntı) su dolaşımını da etkiler. Yaz aylannda
musonların etkisiyle genişleyen ve
hızlanan akıntı, denizin iç kesimlerine kadar
sokulur. Bu durum, yüzey sulannda
sıcaklığın güneyde 30 C’ye, kuzeyde, ise
25 C’ye kadar yükselmesine yol açar. Kış
aylannda bu akıntının azalıp yavaşlamasıyla
kıyı akıntılan geniş bir alana yayılır; sıcaklık
güneyde 23 C’ye, kuzeyde 5 C’ye düşer.
San Denizin sıkıştın» etkisi ve huni biçimli
koylar nedeniyle özellikle Çin kıyılannda
gelgit farkı oldukça yüksektir.
Doğu Çin Denizi deniz organizmaları açısından
son derece verimli bir bölgedir.
Çevredeki bütün ülkeler, yerel küçük teknelerin
yanı sıra trol gemileriyle de balıkçılık
yapar. Güney Çin Denizindeki türlerin
dışında sardalye, izmarit ve sütbalığı yakalanır.
Çin ve Kore limanlan arasındaki yerel
deniz ulaşımında yararlanılan Doğu Çin
Denizi, aynı zamanda Güney Çin Denizi ile
Japonya ve Büyük Okyanusun kuzeyindeki
öbür Umanlar arasındaki başlıca deniz taşımacılığı
yolunu oluşturur.