ÇİZGİ ROMAN

ÇİZGİ ROMAN; Alm. Comics, Fr. Bande dessinee,
İng. Comics. Gazete, kitap, mecmûa gibi yayın
organları aracılığıyle bir takım hikâyelerin
çizgilerle anlatılması. Kısa açıklamalar, anlatımlar,
konuşma ve düşünme balonları yazı kısmını
meydana getirir. İfâdenin ağırlığı çizgilerde toplanmıştır.
Kısaca; resimle yazının biraraya gelmesiyle
meydana gelen bir anlatım şeklidir.
Şekil ve resimleri peşpeşe sıralayarak bir hikâyeyi
anlatmak çok eskiden beri kullanılan bir
metoddur. Kabartma, mozaik, duvar resimleri, vitray,
seramik ve dokuma gibi sahalarda kullanılagelmiştir.
Geçmişten günümüze, bugünkü şeklini alması
kolay olmamıştır. Baskı tekniklerinin gelişmesi
çizgi ile anlatımın da gelişmesinin ve detaylanmasmın
sebebi olmuştur. Anlatılmak istenen
hikâyenin her safhasını aralıksız, akıcı, anlaşılır bir
şekilde zihinde belirginleşmesi duygusu ve isteği,
çizgi romanın doğmasına sebeb olmuştur.
İngiliz oymabaskıcı William Hogarth’m oyma
baskı karikatürleri birbirlerini tâkib eden diziler hâlinde
yapıldığından, bu kimse, çizgi roman târihinin
ilk temsilcisi olarak ortaya çıkmıştırBugünkü mânâda çizgi roman 19. yüzyılda
ortaya çıktı. İsviçreli öğretmen Rudolphe Töpffer
(1799-1846), M.Vieux-Bois tiplemesi ile, Alman
mizahçı Wilhelm Busch, Max und Moritz ile,
Fransız Georges Kolomb, Famille Fenaull ile ilk
çizgi romancı olma ünvanlarını aldılar.
Ancak çizgiyle metni bir uyum içinde birleştiren
gerçek çizgi romanlar ABD’de ortaya çıktı.
Yayın organları arasındaki mücâdele sonucu 1896
J.Pulitzer’in çıkardığı New York World Pazar ilâvesinde
Richard Outcault’ın “The Yellow Kid’i ve
Rudolph Dirks’in The Katzenjammer Kids” yayınlandı.
İlk konuşma balonları ise “The Katzenjammer
Kids’i” de kullanıldığından ilk çağdaş,
çizgi roman sayıldı. The Yellow Kid’de (Sarı Çocuk’ta)
sarı çocuğun düşünceleri, yâhut söylemek
istedikleri geceliğin üzerinde beliriyordu. Dirk’s,
Rönesans dönemi Alman oyma baskılarında kullanılan
unutulmuş balon metodunu geri getirdiği
için, kendi gazetesiyle W. Hearst’ın New York
Journal Gazetesi arasında paylaşılamadı. Dirk’s,
gazetesini değiştirdiği zaman açılan dâvâyı kaybetti.
Çizgi romanını “The Captain and the Kids”
adıyla devâm ettirdi. Bu dizi Türkiye’de Kaptan
Edi ile Büdü adıyla yayınlandı.
1906’da New York Journal’de Winso Mc
Çay’ın hazırladığı Ciltle Nemo in Slumberland
(Küçük Nemo Rüyâlar Ülkesinde) çizgi romanı tutuldu.
ABD’nin dışında sesini duyuran ise George
Mc Mancısun (1884-1954) Brining Up Father
(Güngörmüşler) eseridir.
E.R.Burroughs’un 1912’de yaptığı Tarzan’ı,
1929’da Harold R.Foster (1892-1982) tarafından
çizgi haline getirilince, gerçekçi çizgilerin kullanıldığı
ilk çizgi roman oldu.
Avrupa’da ise tam mânâsıyla ilk çizgi roman
1925’de doğdu. Alain Saint Oga’nın Zig ve Puce
adlı tiplemesiydi.
Bunu Pincho’nun Becassine’si (1905) ve Farton’un
Pieds Nickeles’i (1908) tâkip etti. Ancak
Avrupa’da Komiklerin erişkinler tarafından da
benimsenmesi için yarım yüzyıl gerekmişti. Harold
R.Foster’in Tarzan’ından sonra bu alanda gerçekçi
çizgilerin kullanıldığı bir diğer eser Alex Raymond’un
Flash Gordon’u (Baytekin)dur. Chic Young’un
Blondie’si (Fatoş) (1930), Ali Capp’in Lil
Abner’i (Hoş Memo) bu dönemlerde mizah-karikatür
çizgisinde devâm eden eserler arasındaydı…
1937’de özellikle Harold Foster’in Prince Valiant’ı
(Kahraman Prens), Lee Faik ile Phil Davis’in
birlikte hazırladıkları Sihirbaz Mandrake (1934),
W.Ritt ile, C.Gray’ın birlikte hazırladıkları Brick
Bradford (1935) fantastik bir çizgide devâm eden
eserler arasında oldular.
Elsie Segar’in Popeye’si (Temel Reis), WaltDisney’in Mickes Mouse (Miki Fare) (1930) ve
Donald Duck’un (Vakvak Kardeş) da bu dönemlerin
mizah çizgi romanlarıydı.
1930’lu yıllarda baştan başa çizgi roman yayınlanan
aylık dergiler çıkmaya başladı. Küçük
boyda ve düşük mâliyede satılan bu Comic booklar’da
Joe Shuster ile Jerry Siegel’in (1938) ortak
ürettikleri Kahraman Süperman ve Robert Kane’nin
Batman’ı kötülüklere karşı olağanüstü güçlerle
savaşırken bu piyasadaki üstün savaş güçlerini
de sergilediler.
İkinci Dünyâ Savaşından az önceki yıllarda
çizgi roman dergilerinde çeşitlilik ve tiraj artışı görülmeye
başladı. Bunun sonucunda çizgi romanlar
hazırlanırken, yeni resim ve sinema tekniklerinden
faydalanılmaya başlandı. Dolayısıyla belirgin bir
kalite artışı görüldü. Artık resimli roman kahramanları
klasik görünüşleri dışında, yâni karşıdan
ve ayakta duruşlarının yanı sıra hemen hemen her
tür pozisyonlarda çizilmeye başlandı. Olağan dışı
renkler, nümûnelerin gerçek olmayan renkleri,
olaya estetik katarken bir yanda da psikolojik durumları
ifâde için kullanılmaya başlandı.
Avrupa’daki çizgi roman ABD’nin yanında oldukça
zayıf kalırken, farklı gâyeler için kullanıldığı
görüldü. Artık bu tür çizgi romanlar çocuklara
yönelik bir ideolojik propaganda aracı olarak kullanılıyordu.
Bu şekilde kullananlar hedeflerinde
isâbet kaydedip inanılması zor tirajlara ulaştılar.
Fransa’da 1934 yılında çıkan Journal de Mickey
ulaştığı yüksek tirajla (400.000) Avrupa’nın en
sivrilen dergisi oldu. Savaşın başlamasıyla birlikte
çizgi romanlar savaşa yönelik propaganda
aracı olma özelliklerini korumaya devâm ettiler.
George Baker’in The Sack’ı (1942), David
Brager’in G.I.Joe’si (1942) ve Milton CaniffinMale Call’u (1942), Amerikan ordusu ve askerlerinin
moralini destekleyecek şekilde hazırlandı.
İtalya’da ise Kurt Caesar’ın Romanoil Legionario
ile Fransa’da ise Nazi yanlısı Temeraire (1943-44)
adlı dergiler, gençlere yönelik propagandalarında
tesirli oldular.
Barış zamânı 1947’de Milton Caniff in Steve
Canyon’u piyasaya çıktı. Resimli romana olan ilgi
ise geçici bir süre azalmıştı. Bunun üzerine,
yapımcılar, korku dizilerine el attılar. Yaşayan
ölüler, hortlaklar ve vampirlerle dolu bir dehşet
dünyâsı okurların ilgisini çekebilmişti. Amerikan
Senatosu ve muhâfazakar halkın tepkisi sonucunda
şiddet ve dehşet konularında belirli sınırlamalara
gidildi ve bir dizi sınırlamalar kânunlaştırılırıp,
yürürlüğe konuldu…
Bunun sonucunda mizah-karikatür ağırlıklı
kahramanların tutulması sağlandı. Walt Kelly’nin
Pogo’su Charles M.Cshulz’un Peanuts’ı (Yer Fıstıkları)
ve Mort Walker’in Beetle Bailey’i (Hasbi
Tembeler) gibi.
ABD’nin pazarı durumunda olan Avrupa ülkelerinde
İkinci Dünyâ Savaşından sonra kaliteli ürünler
ortaya çıkmaya başladı. Herge takma adını kullanan
Georges Remi’nin Tin Tin’i (Ten Ten) ABD
çizgi romanlarının kalitesine eşdeğer çizgi romanlardan
sayılır. Bunu Fransız Morris’in (Maurice de
Bauere) Lucky Luke’usu (Red Kit) (1946) tâkib etti.
Albert Uderzo, Goscinny’nin yazdığı Asterix’i
(Asteriks) yeni çıkan Pilote dergisine (1959) çizmeye
başladı. Bu mizah ağırlıklı yayınları Peter
O’Donnell ile Jim Holdaway’m dedektiflik ve câsusluk
ağırlıklı Modesty Blaise’i izledi.
1952’de kurulan Mad dergisi bu alana ayrı
bir renk getirdi. Bu dergi çizgi romanı kullanarak
çizgi romanı alaya almasıyla farklılık kazandı.
1970’lerde ABD’de farklı bir akım meydana geldi.
Yer altı çizgi romanları (Underground comix) çoğu
üniversite kuşaklı genç yazar ve çizer grubu, siyâsî
ve sosyal bir eleştiriye yönelik yayınlar üretmeye
başladılar. Ancak gördüğü ilgi sınırlı olmuştu.
Aynı dönemlerde Jack Kirby ve Joe Orlando
gibi çizerler Fanastic Four (Fantastik Dörtlü)
ve Spider Man (Örümcek Adam) Thor, The
Hulk (Yeşil Dev Adam) gibi tiplemeleri lanse ettiler.
Iron Man (Demir Adam) ve Conan The
Barbarian (Conan)’ın Avrupa’daki pazar alanları
gibi geniş bir pazar alanı buldular.
Artık çizgi roman sanatı, kabuğunu yırtmış
yalnız anavatanında alâka gören bir sanat dalı olmaktan
çıkmış şimdi hemen hemen dünyânın her
ülkesinde belirli soluklarla devâm ettirilmektedir.
Bu alandaki çalışmaları ve genç çizerleri, yeni
nesilleri teşvik amacıyla 1961’de Paris’te kurulan
Çizgi Roman Sevenler Derneği 1964’te Çizgi
Romanı Araştırma ve İnceleme Derneğine (Socerlıddönüşerek bu çabalara önderlik etmiştir.
1965’te Milletlerarası Çizgi Roman Kongresi ilk
olarak İtalya’nın Bordighera şehrinde toplanmıştır.
Bu arada bâzı ülkeler de kendi çizgi roman
okullarını kurdu.
Güney Amerika’da Alberto Braccia, Munoz,
Sam Payo, Quino İtalya’da Hugp Prat (Corta Maltesen’in
çizeri), Guido Buzelli, Dino Bataglia, Sergio
Topi, -Guido Crepax İspanya’da Victor de la
Fuente, Enríe Sio, Julio Ribera ve Palacaios bu işe
öncülük edip kendi tarzlarını kabul ettirmişlerdir.
Yeni gelişmekte olan pekçok ülkede başta Çin,
Küba ve Cezayir, çizgi romanı eğitim gâyesi ile
kullanmaktadırlar. Doğu bloku ülkelerinin çoğu bu
dala sırt çevirmiş, bu gruptaki ülkelerden Yugoslavya
ise tam aksine bu işe önderlik etmiştir.
Türkiye’de bu işin ilkleri karikatürüze Amca
Bey tiplemesi ile Cemal Nâdir ve Gerçekçi çizgi
olarak Barbaros Hayrettin ve Koca Yusuf ile Ratip
Tahir Burak’tır. Cemal Nadir’i Tombul Teyze
ve Sıska Dayı tiplemesi ile Ramiz Gökçe, Karakedi
Çetesi ile Selma Emiroğlu tâkib etti.
Türkiye’de ilk müstakil çizgi roman dergisi
1950’lerde yayma başlayan Pecos Bill’dir. Bunları
bugün bile okur bulabilen; Tommiks, Teksas ve
Teks’ler dönemi tâkib etmiştir.
1950’li yıllarda karikatürcülerin çoğu bu alana
yöneldi. Utanmaz Adam’la Oğuz Aral öne
geçti. 1960’lı yıllarda Hüdâverdi ile Sezgin Burak,
gerçek hikâyelerden alman konularla Faruk Genç
adını duyurmaya başladı. Turhan Selçuk da bu sahanın
adamıdır.
En önemli patlamayı ise karikatürcü Suat Yalaz
yapmıştı. Bu zamanla Sezgin Burak’ın Tarkan’ı,
Ayhan Başoğlu’nun Malkoçoğlu’su, Abdullah
Turhan’ın Tolga’sı izledi. Bu tarzın diğer bir
örneği de Rahmi Murat’ın yazdığı Abdullah Turhan’ın
resimlediği Kara Murat’tır. Şahap Ayhan
da farklı tiplemelerle bu konuda çalışan ressamlarımızdan
biridir. Bu sahada Deli Balta’sıyla Gürbüz
Azak, Topuz’la Vehip Sinan; Kurdoğlu ile
Cem Ertürk, Hızır Bey’le Talat Güreli zikre değer
isimlerdir.
Suat Yalaz’m Karaoğlan’ı Fransa’da ve pekçok
Kuzey Afrika ülkesinde Fransızca yayınlanarak
bu dalda Avrupa’daki tek temsilcimiz olup milletlerarası
niteliğine bürünen ilk milli çizgi romanımızdır.
Günümüz Türkiye’sinde pek çok genç çizer
bu işe kollarını sıvamış ancak uygun zemini bulamadıkları
için çoğu bu işe henüz başlayamadan
başka alanlara kaymışlardır. Türkiye’de genç çizer
neslinin yetişmesine müsâit ortam bulunmamakla
berâber şu anda Türkiye Çocuk Dergisi genç çizerlere
imkânlar sağlayan tek yayın organı durumundadır.