Coen

CoenJ a n Pieterszoon (d. 8 Ocak 1587,
Hoorn, Holland – ö. 21 Eylül 1629, Batavia,
Hollanda Doğu Hint Adalan), Felemenk’in
Doğu Hint Adalarındaki ticaret imparatorluğunun
önde gelen kurucusu ve Hollanda
Doğu Hint Adalannın dördüncü genel valisi.
Portekizlileri bölgeden çıkararak ve İngilizlerin
sızmalarını önleyerek, Endonezya
Takımadalarında tahkim edilmiş bir ticaret
merkezleri zinciri oluşturmuştur. Japonya’
dan Hindistan’a uzanan geniş bir deniz
imparatorluğu kurma düşünü hiçbir zaman
Coen, kimliği bilinmeyen bir
sanatçının yağlıboya çalışmasından ayrıntı,
17. yüzyılın ilk yarısı; Devlet Müzesi, Amsterdam
Ri/ksmuseum, Amsterdam
bir Flaman şirketinde edindi. 1607’de, Felemenk
hükümetinden Güney Amerika’nın
doğusunda Ümit Burnundan başlayan bir
bölgede geniş ticaret ve taşımacılık ayrıcalıkları
elde eden Birleşik Doğu Hindistan
Kumpanyası’nın (VOC) Pieter Verhoeff
yönetimindeki filosuyla Endonezya’ya gitti.
Verhoeff ve 50 adamının Banda Adalan
şefleriyle yapılan görüşmeler sırasında öldürülmesi
üzerine 1610’da geri dönerek,
kumpanya yöneticilerine Güneydoğu Asya’daki
ticaret olanaklarına ilişkin önemli
bir rapor sundu. 1612’de baş tüccar olarak
yeniden , denizaşın ülkelere gönderildi.
Ağustos 1613’te Maluku (Baharat) Adalanna
bir yolculuktan sonra kumpanyanın Cava’daki
Banten (Bantam) ticaret merkezinin
başına getirildi. Kasım 1614’te kumpanyanın
Asya’daki ticaretinin genel yöneticiliğine
atandı.
Endonezya hükümdarlarına yerel düşmanlan
ve öteki’ Avrupa devletleri karşısında
destek vererek, kumpanyaya önemli ticari
tekeller elde etti. Böylece yüklü askeri
harcamalara karşın, bölgenin zengin baharat
ticaretini giderek denetim altına aldı.
1614-18 arasında Moluka’da karanfil, Banda
Adalannda küçük hindistancevizi tekelini
sağladı. Bantam sultanının biber ticaretini
ele geçirme girişimine karşı koyması
üzerine, daha serbest hareket edebilmek
amacıyla merkezini Cayakerta’ya (“sonradan
Batavıa, bugün Cakarta) taşıdı. Ekim
1617’de bölgenin genel valisi olarak atandı.
Bu sırada Felemenk’in Hint Adalanndaki
tekelini tehdit eden İngilizlerle ilişkiler
bozulmaya yüz tuttu. 1618 sonunda Sir
Thomas Dale komutasındaki filoyla Cakarta’ya
gelen bir İngiliz kuvveti, burada bir
kale kurma hazırlıklarına koyuldu. Değerli
mallarla yüklü birkaç gemiyle giriştiği deniz
çarpışmasından bir sonuç alamayan Coen,
Felemenk kalesini İngilizlere ve Cakartalılara
karşı bütün olanaklan kullanarak savunma
emrini verdikten sonra, donanmasını
yeniden örgütlemek üzere Moluka’daki
Amboina’ya (Ambon) çekildi.
Mayıs sonunda Cakarta’ya döndüğünde,
Banten sultanının Ingilizleri çekilmeye zorlayarak
Felemenk kalesini kuşatma altına
aldığını gördü. 30 Mayıs’ta Bantamları Cakarta’dan
çıkararak kenti yaktı ve yıkıntılan
üzerine Felemenk kenti Batavia’yı kurdu.
Ardından takımadalara dağılmış olan İngiliz
filosunun izlenmesi emrini verdi. Surlarla
tahkim ettiği Batavia’yı kısa sürede Felemenklilerin
Asya’daki başlıca merkezi durumuna
getirdi.
Mart 1620’de Felemenk ve İngiliz kumpanyalan
Londra’da bir anlaşmaya vardılar.
Buna göre her iki kumpanya var olan
yerleşmelerde karşılıklı ticarete izin verecek
ve ortak düşmanlara karşı birleşik bir filo
oluşturacaktı. Uğraşlarının önemli ölçüde
boşa gittiğini gören Coetı, kumpanyanın
“Cakarta Krallığı” sınırlannın bütün Cava
topraklannı kapsayacak biçimde Cava’nın
güneyindeki denize kadar uzandığını ilan
etti. Böylece İngilizlerin Cava topraklan
üzerindeki hak iddialannı fiilen geçersiz
hale getirdi.
Ocak 1621’de eski ticaret anlaşmalanna
uymadıklan için Bandalıları cezalandırma
gerekçesiyle ve bütünüyle Felemenk gemilerinden
oluşan bir filoyla Banda Adalanna
karşı bir fetih seferi düzenledi. Yerlilere
karşı toplu bir kıyım ve köleleştirmeye
girişti. Bu acımasızlık Avrupa’da büyük
tepkiler uyandırdığından kumpanya yöneticilerinden
sert bir uyan aldı. 1622’de Çin
kıyılanna büyük bir sefer düzenledi ama
ummadığı bir direnişle karşılaştı. Bununla
birlikte Tayvan’da Japonya ve Çin’le kazançlı
ticareti yürütmek için daha sağlam bir
dayanak oluşturan bir Felemenk yerleşmesi
kurmayı başardı.
Bütün bu gelişmeler sonunda kumpanya
Japonya’dan Hindistan’ın batı kıyısındaki
Surat’a kadar uzanan ve genellikle ayrıcalık
bölgesi dışında kalan geniş bir alanda birçok
yerleşme edindi. Aynca Arabistan ve İran’
la yaygın bir ticaret ilişkileri ağı kurdu.
Felemenkli göçmenleri bölgeye çekme zamanının
geldiğini düşünen Coen, Batavia’yı
Amsterdam’ın doğudaki kopya* haline getirme,
Avrupa’yla uzun mesâfeli ticareti
kumpanyanın denetimi altına alarak Asya’
nın güney ve doğu kıyılanna yerleşecek
koloniciler aracılığıyla iç kesimlerle ticareti
yürütme düşüne kapıldı. Planlannı kumpanya
yöneticilerine kabul ettirmek için
Şubat 1623’te Felemenk’e gitti. Başlangıçta
bazı ilerlemeler sağladıysa da, bu sırada
Batavia’da İngilizlere karşı girişilen Amboina
Katliamı’yla(*) planlan suya düştü. Bu
olaylardan sorumlu tutulduğundan ve İngiltere
ile dostça ilişkileri sürdürme eğilimi
ağır bastığından,’ Doğu Hint Adalanna
dönmesi geçici olarak yasaklandı. 1627’de
takma adla Felemenk’ten çıkmayı başardı.
Ama kumpanyanın kolonicilere serbest ticaret
ayncahğı tanımama karan yüzünden,
göçmenleri bölgeye çekme çabalan sonuçsuz
kaldı. Mataram sultanının saldmlan
karşısında Batavia’dan çıkamadı. Bir Cava
ordusunun Ağustos 1629’da kente karşı
giriştiği ikinci kuşatmada, büyük olasılıkla
dizanteriden öldü.