Condillac, Etienne Bonnot

Condillac, Etienne Bonnot de (d. 30
Eylül 1715, Grenoble – ö. 2/3 Ağustos 1780,
Flux, Fransa), Fransız filozof, mantıkçı ve
iktisatçı. İngiliz filozofu John Locke’un
görüşlerinin Fransa’daki başlıca sözcüsüdür.
1740’ta Katolik Kilisesi papazlığına atandı.
Aynı yıl, ağabeyi Jean’m özel öğretmeni
Condillac, Pierre-Nicolas Ransonnette’in
oymabaskı çalışması
BibIiothĞque Natıonate, Paris
olan Jean-Jacques Rousseau ile yaşam boyu
sürecek bir dostluk kurdu. Paris’e taşınarak,
Denis Diderot’nun önderliğinde
Encyclopâdie çevresinde bir araya gelen
gruba katıldı. Paris’te yayımladığı iki kitabı
Essai sur l’origine des connaissarıces humaines
(1746; İnsan Bilgilerinin Kaynağı
Üzerine Deneme, 1954) ve Trait e des systemes
(1749; Dizgeler Üzerine İnceleme) ile
yazın çevrelerinde sağlam bir yer edindi.
17Î52’de Berlin Akademisi üyeliğine seçildi.
Traiti des sensations (1754; Duyumlar Üzerine
İnceleme, 1954), ve Traiti des animaux
(1755; Hayvanlar Üzerine İnceleme) adlı
yapıtlarının yayımlanmasının ardından
1758’de genç Parma prensi Ferdinand’ın
özel öğretmenliğine getirildi. 1768’de AcadĞmie
Française üyeliğine seçilen Condillac,
daha sonra Le Commerce et le gouvemement
corısideres relativement Yun â l’autre’u (1776;
Göreli Konumlan Bakımından Ticaret ve
Devlet Yönetimi) yayımladı. Parisli aydınlann
dine karşı tutumunu saldırgan bulan
Condillac, son yıllannı Beaugency yakmlanndaki
Flux’de tek başına geçirdi.
Condillac, La Logique (1780; Mantık) ve
La Langue des calculs (1798; Hesap Dili)
adlı yapıtlarında, dilin mantıksal usavurmadaki
önemini vurguladı. Matematiksel hesap
temeline dayalı ve bilimsel yöntemlerle
oluşturulmuş bir dilin gerekliliği üzerinde
durdu. Le Commerce et le Gouvemement’
da sergilediği iktisat kuramı, değerin emeğe
değil, faydaya dayandığı savım vurguluyordu.
Ona göre değerin kaynağı, yarar sağlayan
nesnelere duyulan gereksinimdi; fiyatlar
ise değer biçilmiş nesnelerin değişiminden
kaynaklanıyordu.
Bir filozof olarak Condillac, John Locke’
un Fransa’da daha önce Voltairc/’in yaygınlaştırdığı
görüşlerine sistematik bir anlatım
kazandırdı. Locke gibi Condillac da duyu
algılarından kaynaklanan gözlemlerin bilginin
kaynağı olduğu ilkesine dayalı deneyci
bir duyumculuğu benimsemişti Essai’de
Locke’un düşüncelerine benzer görüşler
savunduysa da bazı noktalarda Locke’tan
ayrılıyordu. En önemli yapıtı Traiti des
sensations’da Locke’un duyumların sezgisel
bilgi..sağladığı yolundaki öğretisini sorguladı.
Örneğin insan gözünün, nesnelerin biçimleri,
ölçüleri, konumları ve uzaklıklarıyla
ilgili doğru yargılar ‘üretebileceğinden
kuşku duyuyordu. Her duyunun sağladığı
bilgileri inceledikten sonra, bütün bilgilerin
biçim değiştirmiş birer duyum olduğu sonucuna
vardı. Locke’un tersine, düşünceyi ek
bir bilgi kaynağı olarak değerlendirmedi.
Condillac’ın insan ruhunu doğalcı bir yaklaşımla
incelemesine karşın, dinin niteliğiyle
ilgili görüşleri din adamı kişiliğiyle bağdaşıyordu.
Condillac’a göre, ruhun gerçek olduğu
inancı, Essai’nin girişindeki “Cennet’e
de yükselsek, Cehennem’e de insek, kendi
dışımıza çıkamayız, algıladıklarımız hep
kendi düşüncelerimizdir” sözleriyle çelişiyordu.
Bu öğreti, Fransa’da Idiologie adıyla
anılan felsefe akımının temelini oluşturdu
ve Fransız okullarında 50 yılı aşkın bir süre
okutuldu.