DANİŞMENDLİ B EY LİĞ İ (K aresi Beyliği),
1085-1178 tarihleri arasında K ayseri, Sivas, T okat, N iksar,
A m asya, Ç ankırı, K astam onu ve M alatya bölgelerini
içine alan beylik. D anişm endli Beyliği D anişm end
G âzi tarafından kurulm uştur. D ânişm end, K utalm ış
oğlu Süleym an Bey’in dayısıdır. O rta A nadolu’da kendi
adını taşıyan devleti kurm uştur. 1086’da ölünce yerine
oğlu Y ağıbasan Em ir olm uştur.
D anişm end Devleti, hüküm ran olduğu sürece, batı
dan gelen Haçlı ordularının karşısına ilk dikilen devlet
olm uş, bu seferlerin d aha başlangıçta başarısızlığa uğraması
sebeblerini hazırlam ıştır.
A ntakya Prensi Bohem ond Il.’nin kuvvetlerini Aynzarba
m eydan savaşında bozguna uğratarak (21 Ağustos
1130), Kilikya Erm eni devletini de boyunduruğu
altına almıştır.
Y ağıbasan zam anında A ntakya’ya yürüm üştür.
Yine onun zam anında İstanbul’a sefere çıkmış, fakat
başarılı olam am ıştır. 1098’de Haçlı orduları A nadolu’
ya katederek A ntakya’ya kadar yürüm üşler ve orada
yenilmişlerdir.
D anişm end G az i’nin oğlu G üm üştekin ise Erm enilerden
M alatya’yı kurtarm aya çalışmış, A ntakya Prensini
esir alıp N iksar kalesine hapsettirm iştir. H açlılara
karşı savaşmış, 1103’de M alatya üzerine yürüyerek
şehri zabtetm iş, daha sonra K ılıçarslan şehir geri
almıştır.
Bu sırada devletin başına Em ir G azi geçti. Emir
G az i 1104-1134’de h üküm sü rm ü ştü r. Birinci
Kılıçarslan’ın desteğini kazanm aya çalışmış ve R ükneddin
M esud’a dâm âd olm uştur. Bunun zam anında
D anişm endli ülkesi, F ırat’tan S akarya’ya kadar uzanmıştır.
E m ir G azi kısa zam anda K astam onu’yu almış
ve Bizans’ın eline geçen topraklarını kurtarm ıştır. O nun
başarısı Büyük Selçuklu Sultanı Sencer’in ve Halifenin
takdirini kazanm ış, meliklik ferm anı onaylanm ış ve bu
ferm anla birlikte dört siyah Sancak, bir kös ve çeşitli
hediyeler gönderilm iştir.
A ncak saltanat alâmetleriyle M alatya’ya gelen elçiler
Em ir G azi’yi ağır hasta olarak bulm uşlardır. Oğlu
M ehm ed yerine Em ir olmuş, 1134-1146 yılları arasında
hüküm sürm üştür. Melik M ehmed fetihlere devamla
Finike’ye kadar uzanış ve Bizanslıları yenmiş, daha
sonra Sivas’ı başkent yapm ıştır. Ölünce Kayseri’de bir
medreseye göm ülm üştür.
Melik M ehm ed’in yerine büyük oğlu Zûnun geçmiş
tir. A ncak kardeşi Sivas Emiri Yağıbasan, bunun Emirliğini
tanım am ış, Melikliğini ilân etm iştir. Y ağıbasan’ın
emirliği 1164’e kadar sürm üştür. Yağıbasan zam anı,
D ânişm endlilerin, Selçuklularla m ünasebetlerin en çok
bozuk olduğu zam andır. İçten kardeşleriyle dıştan Sel
çuklularla çarpışm ıştır. Ağabeyi Z ûnun K ayseri’yi, kendisi
de M alatya’yı ele geçirmiştir. Selçuklu H akanı ile
anlaşm a yapan Yağıbasan, anlaşm a gereğince Selçuklulara
yardım edeceği yerde Bizans’a yardım etmiştir.
F akat A ksaray civarında yapılan bir savaşta Selçuklulara
yenilmiştir.
Saltuklularla da pek iyi geçinemeyen Yağıbasan
1164’de K ayseri’de ölm üştür.
O ldukça karışık bir dönem yaşamış olan Daniş-
mendliler, yine de kültür faaliyetlerine devam etmişlerdir.
Sivas ve N iksar’da.kurduğu medreselerle ilk kubbeli
medreselerin örneklerini vermişlerdir.
Sultan Birinci M esud’un kızı olan Selçuklu Prensesi
Y ağıbasan’ın kardeşi 16 yaşında ki İsmail ile evlenerek
onu hakan yapm ıştır. Bunun üzerine İkinci Kılıçarslan
bu durum a kızarak Elbistan üzerine yürüm üş, ayrıca
A nkara, Çankırı ve K astam onu’yu Selçuklu ülkesine
katm ıştır. Melik İsmail’in ölüm ü üzerine D anişm endli
Emirleri Z û n u n ’u tekrar Melik tayin etmişler ve Sivas’a
çağırm ışlardır. T ekrar canlanm aları karşısında 1175’de
(H.570). Selçuklular, D anişm endli Beyliği üzerine yürü
m üş, N iksar ve A m asya’yı alarak D anişm endli Beyli
ğine son vermişlerdir. Z ûnun İstanbul’a gelerek
Bizans’dan yardım istemiş, bir savaş sırasında İkinci
Kılıçarslan tarafından Bizanslılar kesin bir mağlubiyete
uğram ışlardır.
D ânişm endlilerin diğer bir kolu M alatya da bir
m üddet daha yaşamış, 1178 yılında İkinci Kılıçarslan
burayı da alarak, D anişm endli Beyliğine kesin olarak
son vermiştir.