Daylar

t a y l a r , d a î l e r ya da t a î l e r olarak
da bilinir, Güneydoğu Asya anakarasında
yaşayan halklar. Tayland’ın orta ve güney
kesimlerinde yaşayan Taylar (Tailer) ya daSiyamlılan; Laos’ta ve Tayland’ın kuzeyinde
yaşayan Laolan; Birmanya’nın kuzeydoğusunda
yaşayan Şanlan; temel olarak Çin
Halk Cumhuriyeti’nin Yunnan yönetim bölgesinde,
ama aynı zamanda Birmanya, Laos,
Tayland’ın kuzeyi ve Vietnam’da da
yaşayan Lüleri; Yunnan’daki en büyük Day
topluluğu olan Yunnan Daylannı ve Vietnam’
ın kuzeyinde kabileler halinde yaşayan
Daylan kapsar. Bu halkların tümü Day
dilleri konuşurlar.
1970’lerin ortasında toplam Day nüfusu
53.600.000 olarak tahmin edildi. Bunun,
hem Taylan, hem de Laolan kapsayan
31.800.000’i Tayland’da; 2.300.000’i Laos’
ta; 3.800.000’i Birmanya’da; 13.900.000’i
ÇHC’de ve yaklaşık 1.800.000’i de Vietnam’da
yaşıyordu.
Daylann çoğunluğu Theravada (İhtiyarlar
Yolu) geleneğinden Budacılardır. Ama
Theravada Budacılığı çeşitli Day topluluklanna
göre büyük ölçüde değişiklik gösterir.
Pek çok Day köyünde wat adı verilen
tapmaklar grubu ya da manastırlar, hem
toplumsal, hem de dinsel bir merkez konumundadır.
Genç erkeklerin çoğu bir süre
keşiş olarak yaşarlar. Budacılığm yanı sıra
Budacılık öncesinden kalma animist inançlarda yaşamakta ve günlük işlerin iyi
yürümesinde rolü olduğuna inanılan ruhlara
(phî) adanmış kutsal yerler bulunmaktadır.
Animist inançlar, Day Budacılığınm geleneksel
merkezlerinden uzakta yaşayan halklar
arasında daha güçlü olma eğilimindedir.
Daylann başlıca ekonomik uğraşı yüksek
yörelerde kuru, vadilerde sulu olmak üzere
pirinç tarımıdır.
Aileler genellikle bir koca, bir ya da daha
çok karı ve evlenmemiş çocuklardan oluşur.
Kadının toplumda saygın bir konumu vardır.
Day halklarının hiçbirinde kast sistemi
görülmez. Taylar ve Laolarda olduğu gibi,
bağımsız devletlerden, kabile birliklerine
kadar değişen siyasal örgütlenmeler içinde
yaşamalanna karşın, Day topluluklarının
tümünde gözlenen yarı özerk köy yapılanması
temelde birbirine benzer. Önderlik,
Budacı keşişler ve köyün yaşlıları ile seçimle
gelen bir başkan tarafından ortaklaşa yürütülür.
Daylar tarihte ilk kez, İS 1. yüzyılda
Yangtze Vadisinde ortaya çıktı. Çinlilerin
baskısıyla güneye göç ederek sonunda Güneydoğu
Asya’nın kuzey kesimine yayıldılar.
Bugün ÇHC’nin Yunnan yönetim bölgesindeki
Baylar, Lüler ve Nualar; Guizhou
yönetim bölgesindeki Cunğcyalar (Puyiler)
ve Guangxi Zhuang Özerk Bölgesi’nde yaşayan
Cuanğcyalar (Cuanğlar), Daylann
kültürel mirasçısıdır.
Kültürel kimliklerini en güçlü biçimde
koruyan Day halklan, Birmanya’daki Şanlar,
Tayland’daki Taylar (Siyamlılar) ve
Laos’taki Laolardır. Birmanya’daki Shan
Platosunun büyük bölümünü yurt edinenŞanlar özerk Shan eyaletinde yoğunlaşmış
durumdadır. Geleneksel olarak, yarı tanrısal
özellikler atfedilen prenslerce (saabva’
lar) yönetilirlerdi, ama artık bu prensler
eski özerk konumlarını büyük ölçüde yitirmiştir.
Tayland’ın nüfusunun çoğunu oluşturan
Taylar ırmak kıyılan ve alüvyonlu ovalarda
yaşarlar. Köylerinin nüfusu 300’den 3 bine
kadar değişebilmektedir. Günümüzde, kırsal
yörelerde oturanlar, en alt düzeydeki
toplumsal katmanı oluşturur. Onlann üzerinde
zanaatçılar, tüccarlar, devlet görevlileri
ve en üstte de rahipler bulunmaktadır.
Daha çok Mekong (Menam Khong) Irmağı
vadisinde ve bu ırmağın kolları boyunca
yaşayan Laolar, Laos nüfusunun yaklaşık
üçte ikisini oluşturur.
Vietnam’ın kuzeyinde yaşayan Daylar arasında
Siyah Daylar, Beyaz Daylar ve Kızıl
Daylar olarak anılan topluluklar bulunmaktadır.
Lüler ise temel olarak Yunnan’ın güneyinde
ve Birmanya, Tayland ile Laos’un yakınındaki
yörelerde yaşar. Evleri genellikle
2-2,5 m yüksekliğindeki kazıklar üstüne
kurulmuştur. Lüler kültürel açıdan,
ÇHC nin öteki yönetim bölgelerinde yaşayan
Daylardan daha az Çinlileşmiştir ve
Birmanya, Tayland ve Laos’taki Daylarla
yakın bağlarını korumaktadır.
Dayton, ABD’de, Ohio eyaletinin güneybatı
kesimindeki Montgomery ilinin (county)
merkezi (1803). Greene ve Montgomery
illeri arasında, Büyük Miami Irmağının alçak
taşkın ovası üzerinde, Stillwater ve Mad
ırmakları ile Wolf Deresinin karıştığı noktada
yer alır Cincinnati’nin 87 km kuzeydoğusundadır.
Kettering, Miamisburg, Xenia,
Fairborn, Oakwood ve Vandalia kentlerini
içine alan metropoliten alanın odağı durumundadır.
Bölge, Şavni Yerlileriyle 1795’te Greenville’de
imzalanan barış antlaşmasının ardından
beyazların yerleşimine açıldı. Kent,
adını aldığı New Jerseyli Jonathan Dayton’la birlikte Bağımsızlık Savaşı’na katılmış bir
grup emekli asker tarafından kuruldu; özellikle
New Orleans’a taşman tarım ürünlerinin
gemilere yüklendiği bir ırmak limanı
olarak gelişti. 1829’da Dayton ile Cincinnati
arasında Miami-Erie Kanalının açılması ve
1851’de bir demiryolu hattının Springfield’e
ulaşması Dayton’m ticaret ve sanayi açısından
büyümesini hızlandırdı. James Ritty’nin
mekanik para kasasını icat etmesinin ve
1880’lerde John H. Patterson’ın bu aygıtı
geliştirmesinin ardından kent, yazar kasaların
üretildiği merkez durumuna geldi. Edward
A. Deeds’le birlikte motor ateşleme
sistemlerini ve çiftliklerde kullanılan elektrik
donanımını üretmiş olan Charles F.
Kettering, oto marşını da burada geliştirdi.
Wilbur ve Orville Wright 1892’de kentte bir
bisiklet tamirhanesi açtılar; uzun süre havada
kalabilen motorlu bir uçakla 1903’te
Kitty Hawk’ta (New Jersey) gerçekleştirdikleri
ilk uçuş denemesi buradaki çalışmalarının
bir ürünüydü. Kentteki Woodland Mezarlığında
gömülü olan kardeşlerin anısına
bir tektaş dikilmiştir.
1913’te bölgede bir dizi taşkın oldu. Bunun
ardından, Miami Koruma Bölgesi adıyla
kapsamlı bir taşkın denetleme projesi uygulamaya
kondu. Dayton bugün büyük bir
kentsel yığılmanın odağı, verimli bir tarım
bölgesinin pazarlama ve dağıtım merkezi
durumundadır. I. ve II. Dünya savaşları
sırasında deneysel amaçla kurulan uçuş laboratuvarları,
modern havacılık tesisleri
olan Wright-Patterson Hava Üssü (1946),
Hava Kuvvetleri Teknoloji Enstitüsü (1947)
ve müzesi (1971) ile önemli bir ulusal
havacılık merkezidir. Kentin başlıca ürünleri
arasında oto parçaları ve donanımı, takım
tezgâhları, soğutucular havalandırma cihazları,
bilgisayar, hesap makinesi, kâğıt, lastik,
macun ve çeşitli vernikler sayılabilir.
Dergi basımcılığı da önemlidir.
Dayton Üniversitesi (Katolik, 1850),
Wright Eyalet Üniversitesi (1967), Birleşik
İlahiyat Okulu (Birleşik Metodist, 1871),
Sinclair Community College (1887) ve Miami-
Jacobs İşletme Okulu (I860) metropoliten
alan içindedir. Dayton’da bir sanat
enstitüsü, doğa tarihi müzesi ve bir senfoni
orkestrası vardır. Siyah şair Paul Laurence
Dunbar’m (1872-1906) Dayton’daki evi eyalet
anıtı ve müzesi olarak korunmaktadır.
Wright Kardeşlerin bisiklet dükkânının bir
maketinin de bulunduğu Carillon Parkı tarihi
sergileri ve açık hava konserleri ile kentin
önemli gezinti ve dinlenme yerlerinden biridir.
Nüfus (1985 tah.) kent, 181.021; (1980)
metropoliten alan, 830.070.