deavi

(Arapçada “davalar”), Osmanlı Devleti’nde
yönetsel yargılamalarla ilgili olarak
kullanılan bir terim. Osmanlı Devleti’nde
örfi ve şeri nitelikli yargı ile icra ve infaz,
Divan-ı Hümayun’un görevleri arasındaydı.
Divanda davaların ön hazırlığından ve yargılama
sonunda infaz işleminin yerine getirilmesinden
çavuşbaşı sorumluydu. Çavuşbaşının
divana girip çıkanları denetleyendeavi çavuşları ya da Divan-ı Hümayun
çavuşları denen yardımcıları vardı. Bunlar,
divanda mübaşirlik yaptıkları gibi, infaz
işlerinde de görev alırlardı. 18. yüzyılda icra
ve infaz görevleri bütünüyle deavi çavuşlarına
bırakıldı. Suçluları sürgün yerine götürmek,
taşra görevlilerini idam edip başlarını
İstanbul’a getirmek, mallarını müsadere
etmek bu çavuşların göreviydi.
II. Mahmud’un (hd 1808-39) adalet örgütündeki
reformlarına koşut olarak 1836’da
çavuşbaşılık kaldırılıp yerine Divan-ı Deavi
Nezareti kuruldu. Önce Mabeyn-i Hümayun’daki
bazı nâzırlardan bir Divan-ı Deavi
(Davalar Kurulu) oluşturuldu. Bu kurulun
başkanına önce reis, sonra nâzır sanı verildi.
1838’de, deavi nazırının katıldığı Arz
Odası murafaası şeyhülislamlığa bırakılınca,
Divan-ı Deavi yalnızca yönetsel konuları
görüşen bir idari mahkemeye dönüştü. Kaldırılan
çavuşbaşılıkla birlikte, deavi çavuşlarının
sayıları da azaltılarak bunlara tezkireci,
çavuşlar kâtibi, çavuşlar emini sanları
verildi. Teşrifat görevleri azaltılan, buna
karşılık Bâbıâli yakınındaki Tomruk Dairesi’nin
(tutukevi) amirliğine getirilen deavi
nâzın, amedci ve beylikçiyle aynı düzeyde
ve ûla rütbeli bir bürokrat durumuna geldi.
Deavi Nezareti ise büyük ve küçük tezkirecilerin
yönetiminde çalıdan kalemleri kapsayan
bir birim oldu. Bu birimlerde çavuşlar
emini, çavuşlar kâtibi, duacı efendi, deavi
kesedarı gibi âmirler bulunuyordu. Önceden
olduğu gibi, tutuklama kararları, azil,
sürgün, müsadere ve idam infazları, 1865
Adliye Nizamnamesi’nin yayımlanmasına
değin Deavi Nezareti’nin yetkileri içinde
kaldı. 1870’te Adliye ve Mezahib Nezareti’ nin kurulması ve Nizamiye mahkemelerinin
çalışmaya başlamasından sonra Deavi Nezareti
kaldırıldı.