Deba Habe

d e b a , d e b b a h a b e ya da d e b e
h a b e olarak da bilinir, Nijerya’nın kuzeydoğusunda,
Bauchi eyaletinde kent. Gombe’den
Numan’a giden yol üzerinde yer alır.
1810’larda Gombe’nin ilk Fulani (Pöl) emiri
Buba Yero’nun yönetimine girdi. Bugün de
Gömbe yöresindeki en büyük kentlerden
biridir. Yerfıstığı ve pamuk toplama yeri
olan Deba Habe aynı zamanda Fulani,
Hausa, Tera ve Tangale halklarının süpürgedarısı,
darı, börülce, sığır, keçi, koyun ve
eşek gibi ürünlere dayanan ticaret merkezidir.
Nüfus (1972 tah.) 25.788.rı reddetti. 1854’te malını mülkünü sattı,
elde ettiği kazancın büyük bölümünü kız
kardeşine bıraktı ve Peşte’ye taşındı. Peşte’de
İngiltere Kraliçesi Oteli’ne (Hotel
Angol Kirâlyne) yerleşti ve son hastalığına
değin burada yaşadı.
Peşte’de, Macaristan’ın siyasal çıkmazına
uygulanabilir ve onurlu bir çözüm arayan
birçok kişiye yol gösterdi. Nisan Yasaları’
nın hukuksal açıdan geçerli olduğunu, bu
yasaları tanımayan bir rejimin kendisinin
yasal olmadığını, dolayısıyla da yasal bir
rejim davranışı göremeyeceğini savundu.
1861 Meclisi’nde bu ilke üzerinde katı
biçimde diretmesi üzerine imparator Meclis’i
dağıttı ve yeniden mutlakıyetçi bir rejim
kuruldu. Bununla birlikte Deâk, Nisan
Yasalan’nın imparatorluğun bütünlüğüne
tümüyle uygun olduğunu ve hem imparator,
hem de ulus için doyurucu bir uzlaşmanın
temeli olabileceğini öne sürdü; ayrıca, böyle
bir uzlaşmada her iki tarafın da hayati
çıkarı olduğunu önemle vurguladı. İmparator
Franz Joseph, öteki devletlerle ilişkilerinde
karşı karşıya olduğu sorunlar yüzünden
giderek Macaristan’la uzlaşmanın gerekliliğine
inandı. Bunun üzerine Deâk,
hem özel konuşmalarında, hem de halk
önünde yaptığı konuşmalarda, özellikle 16
Nisan 1865’teki ünlü “Paskalya Makales
in d e , Macaristan’ın anlaşma koşullarını
ortaya koydu. Avusturya-Macaristan İkili
Monarşisi’nin kurulmasını sağlayan 1867
Uzlaşması Deâk’ın öne sürdüğü bu koşullara
uygun olarak gerçekleşti. Uzlaşma’nın
yaratıcısı kuşkusuz Deâk’tı. Uzlaşma’da yer
alan düzenlemelerde başkalarının da payı
vardı, ama uzlaşmayı olanaklı kılan, Deâk’m doyurucu bir anayasaya sahip bir Macaristan
ile güçlü bir monarşinin birlikte var
olabileceği ve olması gerektiği yolundaki
inancıydı. Deâk’ın zekâsı, kararlılığı, dürüstlüğü
ve onun bu niteliklerinin her iki
tarafta da uyandırdığı güven olmasaydı,
Uzlaşma gerçekleşemezdi.
Görüşmeler sırasında Deâk’ın yandaşları
kendilerini “Deâk Partisi” olarak adlandırdılar
ve hükümeti kurdukları yıllarda da bu
adı korudular. Bununla birlikte Deâk, kendisini
hiçbir zaman bir parti adamı olarak
görmedi ve bir parti önderi gibi davranmadı.
Parti örgütlenmesine ilişkin sorunları
başbakana bırakmıştı ve hiçbir bakanlık
görevi almadı. Ama Uzlaşma’nın uzantısı
olan yasaların tamamlanmasına yardım etti
ve gerektiği zaman Uzlaşma’yı Parlamento’
da savundu. Kendisini yalnızca ulusal çıkarların
koruyucusu olarak düşündü ve ulusal
çıkarların sözcülüğünü yaptı; kimi zaman
ikincil konularda Deâk Partisi’ne karşı görüşleri
savunduğu da oldu. Sağlığının kötüleşmesi
üzerine hükümete daha az karışmaya
başladı. Halkın önünde son konuşmasını
Kasım 1873’te yaptı.
Uzlaşma, Deâk’ın en önemli başarısıydı,
ama devlet adamı olarak etkisini göstermediği
alan yok gibiydi. Her zaman insanlığın,
akılcı reformlann ve iyi duyguların yanındaydı.
Macar köylüsünün yaşam koşullarının
düzeltilmesi için savaşanların başında
gelen Deâk, kendi topraklarında çalışanlar
için yaptıklarıyla başkalarına örnek oldu.
Yakından ilgilendiği öteki alanlar arasında
ceza reformu ve mezhepler arasındaki ilişkilersayılabilir. Ilımlılığı ve doğruluğuyla
Deâk, hassas sorunların ele alındığı tüm
görüşmelerde aranan kişi olmuştu. Çok
alçakgönüllü olan ve reklamdan kaçınan
Deâk, 1848’de zorla adalet bakanı yapılmasının
dışında, kendisine verilmek istenen
tüm unvan ve mevkileri reddetti. Konuşmalarını
duygusallıkla değil, akıcılık ve kusursuz
bir mantıkla inandırıcı kıldı. Hiç evlenmedive bütünüyle gösterişten uzak bir özel
yaşam sürdü.
Deâk ölümünden önce bütün yazılarını
yok etti. Konuşmaları ve bazı mektupları
M. Könyi tarafından Deâk Ferencz beszedei
(1882-98, 6 cilt) adıyla yayımlandı. Ayrıca
Z. Ferenczi’nin yazdığı Deâk elete (1904, 3
cilt) adlı bir yaşamöyküsü vardır.