DEBRİYAJ,

Aim. Kuçplurıg, Schaltung (f), Fr. Debrayage,
embrayage (m), İng. Clutch pedal. Makinalarda
motorun tahrik mili ile enerjiyi kullanan elemanın mili
arasındaki bağlantıyı sağlayan kavramayı istenildiği
zaman devreye so k u p -ç ık a rak h arek et iletimine
kumanda eden sistem. Çoğunlukla motorlu araçlarda
kullanılmakla beraber endüstride dc kullanılan tipleri
de vardır. Debriyajlarda genellikle m otor mili ile döndürülen
mil arasındaki bağlantı çözülebilen sürtünmeli
kavrama ile gerçekleştirilir. Debriyaj kavramaya
kumanda ederek bu iki mil arasındaki bağlantının
mo to r durdurulmadan kesilmesini sağlar, mekanik,
hidrolik (yağlı), p römatik (hava basınçlı) ve elektromagnetik
esaslı olabilir. Taşıtlarda motorun krank milini
vites kutusuna bağlı şanzuman milinden ayırarak vites
değiştirmeye ve bu iki mili yeniden birleştirmeye yarar.
Böylece motor ile tekerleklerin bağlantısını istenildiğinde keserek özellikle kalkışda önemli olan düzgün
hızlanmayı sağlar. Endüstri alanında takım tezgâhlarında
motor durdurulmadan tezgâhın çalışma, durma
ve hız değiştirme işlerinde kullanılır.
Teknikte vites kolu ile çalıştırılan araçlarda mekanik
(yaylı), pnömatik (havabasınçlı) veya hidrolik
(yağlı) tipleri, otomatik vitesli arabala rda ise kanatlı
hidrolik veya santrifüjlii mekanik tipleri kullanılır. Bilhassa
otomatik kumandalı takım tezgâhlarında ise
elektromagnetik tip debriyajlar kullanılır.
Balatalı Mekanik Debriyaj: Daha çok motorlu taşıtlarda
kullanılan bu debriyaj kumanda ettiği sürtünmeli
kuru balatalı (Lamelli) kavramanın adı ile anılır. Motorun
krank milinin çıkış uçuna bağlanan volan üzerine
takılır. Debriyaj balatasının içine baskı diski, lamelli
veya sarmal yaylar vasıtasıyla dişli kutusu miline bağlı
debriyaj balatasına bastırılarak sürtünme yoluyla
dönme iletilir. Vites değiştirilmesi için debriyaj pedalına
basıldığında bir mekanizma vasıtasıyla baskı diski balatadan
ayrılınca kavrama çözülür. Debriyaj pedalı serbest
bırakıldığında yaylar yeniden baskı diskini balata
üzerine bastırarak kavramayı sağlarlar. Balata ve baskıdiski sayısı birden fazla olabilir.
Hidrolik Yağlı) Debriyaj: Bu tip debriyajlar iki tip
olur. Birincisi yukarıda anlatılan tipe benzer, fakat
baskı diskinin ayrılması hidroliktir. İkinci tipde ise hidroliki
güç baskı diskine tesir ederek kavramayı sağlar.
Havabasınçlı (Pnömatik) Debriyaj: Bu tip debriyajın
esas olarak üç uygulama tipi vardır. Birinci tipte kavrama
kısmı yukarda anlatılan balatalı tip kavrama olup
baskı diski bir pistona bağlıdır. Pistonun alın yüzeyine
tesir eden hava basıncı kavramayı sağlar. İkinci tipte
piston yerine içi boş bilezik şeklinde bir lâstik mevcuttur.
Lâstiğin yan yüzeyine baskı diski yerleştirilmiştir.
Lâstik içine basınçlı hava verilip şişirilerek baskı diskini
balata üzerine bastırarak kavramayı sağlar. Üçüncü
tipte pabuç şeklinde olan balata doğrudan lâstiğin iç
yüzüne tesbit edilmiştir. Lâstik içine hava verilince
pabuçlar döndürülen mile bağlı olan tanburanın dışkısmına tesir ederek kavramayı sağlamaktadırKanatlı ve Santrifüj Debriyaj: Bu tip debriyajlar otomatik
vites kutularında kullanılırlar. Giriş milindeki
tahrik kanatlarının motorun belirli bir devrinde sistemdeki
yağı harekete geçirmesiyle çıkış milindeki alıcı
kanatlar harekete geçer. Motor devri düşünce alıcı
kanatlar dönemez ve kavrama açılır.
Santrifüj debriyajlarda tahrik miline bağlı balatalar
santrifüj kuvvet tesiri ile açılarak vites kutusu milindeki
tanbura baskı yaparlar. Devir düşünçe santrifüj kuvvet
balataları bağlayan yay kuvvetini yenemez ve kavrama
açılır.
Elektromagnetik Tip Debriyajlar: Daha çok otomatik
tezgâhlarda kullanılan bu tip debriyaj pahalı olmasına
karşılık çabuk devreye girip çıktığı için tercih edilir.
Kavramayı sağlayan balatalar ya baskı diskiyle bir
elektromıknatıs arasına veya karşılıklı iki elektromıknatıs
arasına yerleştirilir. Elektromıknatıslar balataları
bağlayan yay kuvvetini yenerek kavramayı sağlarlarElektrik kesilince yaylar balataları açar.HollandalI fizikçi ve kimyager
Peter J. Debye. Madde ve
moleküllerle ilgili faydalı
çalışmalarda bulunmuştur,
ikinci Dünya harbinden sonra
Amerika’ya göç ederek çalışmalarına
orada devam etmiştir