dede

bazı İslam tarikatlarının büyüklerine
verilen unvan. Türkçede yaygın olarak büyükbaba,
cet, ata anlamında kullanılan
sözcük, eski Türklerde efsane kahramanlarına
ve din büyüklerine unvan olarak da
verilirdi. Bu gelenek Anadolu’da Mevlevilik,
Bektaşilik ve Alevilikte sürmüştür.
Dede unvanı, Mevlevilikte 1001 günlük
çilesini bitiren derviş için kullanılırdı. Çile
sonunda gerekli olgunluğa ulaşmış sayılan
derviş, dede unvanını alarak şeyhliğe hak
kazanırdı. Bir yerde şeyhlik açılınca, dedeler
içerisinde en yetkini oraya şeyh atanırdı.
Bu uygulama nedeniyle, giderek Mevlevi
şeyhlerine dede denmesi yaygınlık kazanmıştır.
Bektaşilerde başlangıçta baba karşılığında
kullanılan dede unvanı, sonraları dedebaba
biçiminde Hacıbektaş’taki merkez tekkenin
şeyhi için kullanılmaya başladı. Dedebabahk,
Bektaşiliğin en üst makamını oluştururdu.
Dede unvanının, Türkiye Aleviliğinde de
önemli yeri vardır. Aleviler de manevi
önderlerini dede olarak anarlar. Hz. Muhammed’in
soyundan geldiği kabul edilen
dedelerin ayrı nüfuz bölgeleri ve bu bölgede
tartışılmaz manevi güçleri vardır. Her biri
bir ocağın temsilcisi olan dedeler, görevlerini
kendilerinden sonra oğullarına devrederler.
Dedelik gibi ocağa bağlı Aleviler de bu
bağlılığı babadan oğula sürdürürler. Bir
Alevinin, babasının bağlı olduğu ocaktan
başka bir ocağa, başka bir dedeye bağlanması
olanaksızdır.
Türkiye’de tarikat etkinliklerini yasaklayan
677 sayılı ve 30 Kasım 1925 tarihli yasa
ile dedelik ve dede unvanının kullanılmasıyasaklanmıştır.
Dede Efendi bak. İsmail Dede Efendi