Defter-i Hakani Nezareti

Osmanlı Devleti’nde
Tanzimat sonrasında arazi ve tapu
işlerini yürüten merkezî örgüt.
Fatih Kanunnamesi, ülke topraklarının
yazım, sayım ve tasarruf hakkının devri
işlemlerini Defterhane’ye(*) bırakmıştı. Bu
dairenin amiri ise defter emini idi. Defter-i
Hakani de denen Defterhane, 1871’de yeniden
örgütlenirken Defter-i Hakani Nezareti
adını aldı. Defter emini defter-i hakani
nazırı oldu. Defter-i Hakani Nezareti, Defterhane’nin
çalışma alanına giren, toprak
mülkiyeti ve tapulama işlerini üstlendi.
Arazinin el değiştirmesi, boş arazinin bir
başkasına verilmesi işlerinde sahib-i arz
yetkisi vardı. Bu tür tevcihat, duruşma ve
yargılama işlemleri özel tarifeye göre harçlar
alınarak yapılır, hesabı kisedar tarafından
tutulan bu gelir ile kimi tevcih gelirleri,
Defter-i Hakani Nezareti görevlilerine belirli
oranlarda dağıtılırdı.
19. yüzyılın sonuna doğru Defter-i Hakani
Nezareti şu birim ve görevlilerden oluşuyordu:
Vezir rütbesinde nazır, ûla rütbeli
nazır muavini, nazırın başkanlığında daire
müdürlerinden kurulu Encümen-i Nezaret,
daire başkanlığını Tevkii-i Divan-ı Hümayun’un
yaptığı Kuyud-ı Hakaniye İdaresi,
mektupçunun yönettiği Mektubi İdaresi,
muhasebecinin başkanlığında Muhasebe
İdaresi ile müdürlük düzeyinde Senedat-ı
Umumiye İdaresi. Bu idarelerde çalışan
görevlilerin sayısı ise 50 dolayındaydı.
Defter-i Hakani Nezareti’nin Cumhuriyetin
ilanıyla birlikte kaldırılmasından sonra
kurumun bütün kayıt ve defterleri Tapu
ve Kadastro Genel Müdürlüğü arşivlerine
devredilmiştir.