Dehriye

Dehriye, d e h r î y u n , m a d d İ y u n , Hissi y u n
olarak da bilinir, İslam dünyasında 10.
yüzyılda ortaya çıkan, zamanın (dehr) ve
maddenin ilksiz ve sonsuz olduğunu savunan
felsefe akımı. Ravend’de doğup Bağdat’ta
yetişen İbn Ravendi’nin (ö. 910)
kurduğu kabul edilen Dehriye, yalnız duyularla
algılanabilen maddi dünyanın varlığını
kabul eder, bunun dışında duyular üstü bir
dünyanın varlığına inanmaz. Dehriye’ye
göre tek dünya vardır, o da maddi dünyadır.
Her şeyin aslı maddedir. Her şey
maddeden oluşur ve gene maddeye döner.
Varlıklar, maddenin çeşitli biçimlerdeki
görünümlerinden başka bir şey değildir.
Maddenin ulaşabildiği en yetkin biçim ise
insandır. İnsanla öbür varlıklar arasında
nitel bir fark yoktur, yalnızca derece farkı
vardır. Dehriye ussal bilginin kaynağının da
duyular olduğunu savunur.
Dehriye, maddeyi varlığın tek cevheri
kabul etmesi nedeniyle monist (tekçi) bir
görüş olarak ortaya çıkar. Kendine özgü bir
tanrı anlayışı vardır. Dehriye’ye göre, metafizikçi
filozofların düşündüklerinin tersine,
evreni açıklamak için onu Tanrı’ya dayandırmak
gerekmez. Çünkü Tanrı denen şey
gerçekte maddeden ayrı ve ondan başka
birşey değildir, madde ile tanrı aynı şeydir.
Melekler ve şeytan yoktur. Peygamberlik
bir iddiadır ve bunu kanıtlamak olanaksızdır.
Dehriyenin bu görüşlerini kelâm bilginleri
ve İslam filozofları (Mutezile bile) sert
biçimde eleştirmişlerdir.
Başta İbn Ravendi olmak üzere Dehriye
içinde yer alan filozofların yapıtları günümüze
ulaşmadığı için hareketin İslam dünyasındaki
gelişimi üstüne yeterli bilgi yoktur.
Dehriyenin düşünceleri de ancak karşıt
görüşlü düşünürlerin aktardıkları kadarıyla
izlenebilmektedir. Onlar da Dehrilerin düşüncelerini
genellikle Zenadıka, Melahide,
Ilhadiye gibi akımlarla birlikte anarlar. Bu
yaklaşımın da ortaya koyduğu gibi Dehriye,
İslam dünyasında dine karşıt bir düşünce
olarak dışlanmış, sert tepkilerle karşılaşmıştır.
B’u yüzden saf bir akım olarak varlığını
koruyamamış, yandaşları etkinliklerini daha
çok çeşitli batini akımlar içinde sürdürmeye
çalışmışlardır.