Delikli mantarlar

Delikli mantarlar bazitlimantarlar
(Basidiomycetes) sınıfından,
2.500 kadar türü içeren mantar takımı. Bazı
uzmanlar bu mantarları, Polyporaceae adıyla
familya kabul ederek lamellimantarlar
(Agaricales) takımı içinde sınıflandırırlar.
Deliklimantarlar
üstte: Sparassis herbstii
L. N & Anella Dexter
altta: Fomes applanatus
Mary W. Ferguson
Genellikle dikkati çekecek kadar belirgin
biçimleri olan deliklimantarların bazı türleri
şapkalı mantarları andırır. Spor taşıyan
katmanları (himenyum) boru ya da lamel
biçiminde pürüzlü, düz ya da kıvrık olabilir.
Türlerin birçoğu toprakta ya da çürümüş
odunların üstünde yaşar; bazı türleri yenebilir,
bazıları ise ağaçlarda hastalık yapar.
Clavariaceae, Polyporaceae ve Cantharellaceae
bu takımın en önemli familyalarıdır.
Yaklaşık 500 türü içeren Clavariaceae
familyasının üyeleri, genellikle yaz sonuna
doğru ve güz aylarında toprakta ya da
çürümüş odunların üstünde yukarıya doğru
dallanarak büyüyen mantarlardır. Bu türlerden
çoğu pek lezzetli olmamakla birlikte
yenebilir. Familyanın en tanınmış cinsleri
Clavaria (25 tür), Pistillaria (50 tür), Pterula
(50 tür), Rumaria ve Typhula’dır (40 tür).
Polyporaceae familyasının mantarları,
ağaçların üstünde raf gibi çıkıntılar yaparak
büyür ve genellikle ağaçlara zarar verir.
Poria cinsinin bazı türleri huş ve öbür sert
odunlu ağaçlarda hastalık yapar; Fomes
cinsinin üyeleri lastikağaçlarında (kauçuk)
çürüklüklere, Gandoderma cinsinden mantarlar
kahve, kakao ve lastikağaçlarında
kök çürüklüğüne, Polyporus cinsinin türleri
ise huş ve iğneyapraklılarda hastalıklara yol
açar. Fomes applanatus’’un kesildiğinde kararan
beyaz alt yüzeyi aside yedirme baskı(*)
tekniğinde kullanılır. Kavmantarı (Fomes
fomentarius) ise eskiden kurutularak
kanı dindirmek için kullanılırdı.
Polyporus betulinus huş ağaçlarının çürümesine
yol açar. Yelpaze ya da eyer
biçimindeki Polyporus squamosus yaprakdöken
ağaçların üstünde yetişir; koyu renkli
pulları ve keskin bir kokusu vardır. Yenebilir
türlerden olan P. frondosus yaşlı ağaçların
ve kütüklerin üstünde büyüyerek, tek
bir sap üstünde iki ya da üç şapka bulunan
grimsi mantar kümeleri oluşturur; şapkaların
alt yüzü deliklidir. P. (Laetiporus)
sulphureus, ölü odunların üstünde büyüyen,
raf biçiminde bir mantardır; bu kükürt sarısı
rengindeki mantarın yalnızca gövdesindeki
genç bölümler yenir.
Dentinum (Hydnum) ve Hericium cinsinden
deliklimantarlar kirpiye benzer.
Hydnum repandum, şapkasından diş gibi
oluşumlar sarkan beyazımsı renkli, yenebilen
bir mantardır; güz aylarında çürümüş
organik kalıntılar arasında görülür.
Cantharellaceae familyasından Craterellus
cornucopioides’c yaz sonunda ormanlarda
çok sık rastlanır; gençken yenebilen bu
mantar olgunlaştığı ve pişirildiği zaman
kararır. Cantharellus cibarius turuncumsu
sarı renkli ve hoş kokulu, yenebilen bir
türdür; yaz ve güz boyunca ormanlarda
görülebilir.
Takımın öbür önemli üyelerinden Schizophyllaceae
familyasının Schizophyllum
cinsi beş türü içerir. Beyaz şapkasının
kenarları yarık olan S. commune, çürümüş
odunların üstünde yaşayan çok yaygın bir
mantardır. Sparassidaceae familyasının Sparassis
cinsinden S. crispa ve S. radicata, güz
aylarında ağaçların dibinde yetişen çok
büyük (bazıları 20 kg ağırlığında), yenebilen
ve kıvırcık salata demetini andıran boz
renkli mantarlardır. Fistulinaceae familyasından
Fistulina hepatica, meşe gibi bazı
ağaçlarda güzün yetişen ve yenebilen bir
türdür. Çiğ et renginde olan bu mantar,
meşelerde kahverengi lekelerle tanınan bir
hastalığa yol açar.