denizbuzu

b a n k î z ya da y ü z e r b u z olarak
da bilinir, kutup bölgelerinde deniz suyundan
oluşan yüzer buz kütleleri. Denizbuzukış aylarında genişleyerek kuzey denizlerinin
yüzde 5’ini, güney denizlerinin ise yüzde
8’ini kaplar. Bahar ve yaz aylarında erimeye
başladığında sınırları geriler.
Deniz suyu donarken, buz kütesinin içinde,
tuzlu su cepleri denilen küçük tuzlu su
birikintileri kalır. Belirli bir buz örtüsü
oluştuğunda, bu yapının fiziksel ve kimyasal
özellikleri sürekli aynı durumunda kalmaz.
İçindeki tuzlu su ceplerinin, yerçekiminin
ve ısıl gradyanların etkisiyle buz bloku
içindeki hareketine ve yer değiştirmelerine
bağlı olarak, bu özellikler de değişir. Birkaç
hafta ya da birkaç ay sonra, buzun yüzeyindeki
tuz miktarı, alt katmanlarmkinden
daha düşük bir düzeye iner. Yaz aylarında
buzun sıcaklığı yükseldiğinde, tuzun buzun
dışına çıkma hızında büyük bir artış olur ve
buzun üst yüzeyi içilebilir duruma gelir.
Eskimolar için bu bir içme suyu kaynağıdır.
Donmuş okyanusların ya da tuzlu suyun bir
başka özelliği de, deniz suyunun en yüksek
yoğunluk noktasına, donma derecesinin
altında ulaşmasıdır. Donma gerçekleştikten
sonra da buzun altındaki su dolanımı sürer.
Buza yakın yüzey suyu soğudukça ağırlaşmaya
başlar ve sonunda batar ve bu da,
buzun altındaki suyun sürekli olarak düşey
doğrultuda dolammına neden olur.
Kuzey yarıkürede eylül ve ekim aylarında
hava sıcaklığı, ince bir buz katmanının
oluşmasına yol açacak düzeye düşer. Kuzey
denizlerinin, ağırlık olarak ortalama yüzde
3,5 oranında tuz içeren (genellikle binde 35
bölüm olarak tanımlanır) tuzlu suyunun
donma derecesi -l,8°C’dir. Sakin denizkoşullarında, okyanusun yüzeyini kristale
benzer buz (kristalin agrega) katmanları
kaplar. Başlangıçta ince buz örtüsü tümüyle
içilebilecek (tuzsuz) niteliktedir, ama buz
kristallerinin çoğalmasıyla birlikte, tuzlu su
cepleri yapının çok ince katmancıkları arasına
sıkışmaya başlar. Hafif rüzgârların ve su
hareketinin etkisiyle ince buz katmanları
birbirlerine çarpar ve birkaç saat içinde buz
pidesi olarak adlandırılan küçük buz disklerinden
oluşan bir alan ortaya çıkar. Eğer
sıcaklık donma derecesinin altında kalırsa,
yeni buzların oluşmasıyla bu buz pideleri
birleşir ve buz alanı birkaç gün içinde 8-10
cm kalınlığa ulaşabilir. Kar yağmadığı sürece
hafif buruşuk bir yüzeyden oluşan buz
alanı, kar yağdığında dümdüz bir ova görünümüne
bürünür. Buz keseklerinin ve alanlarının
alt kenarlarında ve yan bölümlerindeki
deniz suyunun donması sürdükçe, kar
örtüsü artar; öte yandan, su ve rüzgâr
hareketlerinin neden olduğu gerilimlerin ve
gerinimlerin doğurduğu basınçlar, bazı yerlerde
sırtların ve yükseltilerin, bazı yerlerde
de açık suların oluşmasına yol açar. Birbirini
izleyen donma, kısmi erime, kar, rüzgâr
ve şişme olaylarının etkisiyle birkaç hafta ile
bir ay arasında, buz alanı 15-60 cm derinlikte
bir okyanus örtüsü durumuna gelir. Bu
durumda, büyük gemiler bu buz alanından
geçebilir; ama eğer bir gemi, etkin yüzey
donmasının başlamasından iki hafta sonra
(ekim ayının sonlarına doğru) bu bölgeye
girerse, bütün kış buz alanının içinde sıkışıp
kalma tehlikesiyle karşılaşılır.
Kuzey yarıküredeki denizbuzları, Kuzey
Kutup Okyanus Havzasını ve Kuzey Atlas
Okyanusunun bu bölgeyi çevreleyen bölümlerini
içeren, ortalama 10,6 milyon
km2’lik bir alanı kaplar. Kutup bölgesindeki
buz alanı, 3-6 m kalınlığında, hiç erimeyenkutup buzlarından oluşur ve 4,7 milyon
km2’lik bir alanı kaplar. Kutup buzu, merkezi
yaklaşık 85° kuzey, 170° batı olan ve
saat yönünde dönen dev bir burgaç biçiminbiçiminde
hareket eder. Kutup denizbuzunun yaklaşık
yüzde 10’u, kış süresince bile açık su
durumundadır. Kuzey Kutup Havzasının
mevsimlik denizbuzları ile Kuzey Kutup
denizbuzu, iki buz akıntısı halinde Atlas
Okyanusunun kuzey bölümlerine çıkar. Kuzey
Kutup Havzasından gelen denizbuzunun
okyanusa sürüklendiği en önemli çıkış
bölgeleri, özellikle Spitsbergen’in batısı ve
Grönland’m doğu yakasıdır. Kuzeyin ikinci
buz kolu ise, Kanada ile Kuzey Kutup
Takımadalarının arasından ve Kuzey Amerika
kıyılarından okyanusa çıkar.
Antarktika’yı çevreleyen okyanuslarda
oluşan denizbuzu miktarı, Kuzey Kutup
Bölgesini kaplayan denizbuzunun yaklaşık
iki katıdır. Ama, Kuzey Kutup Bölgesindeki
buzlara benzeyen gerçek ve sürekli kutup
buzları, güneyde yalnızca Bellingshausen ve
Weddell denizlerinin bazı bölgelerinde bulunur.
Antarktika denizbuzu alanının genişliği
yaklaşık 20 milyon km2’dir. Antarktika
denizbuzu, kıta çevresinde saat yönünde
dönen dev bir burgaç gibi sürüklenen sürekli
bir denizbuzu kuşağı oluşturur. Bu
kuşağın en kuzey ucu, ekimde oluşur.
Denizbuzunun Büyük Okyanusun güneyindeki
en büyük uzantısı yaklaşık 62° güney
enlemi yakınlarındadır, Atlas Okyanusunun
güney bölümlerinde ise, 52° güneye kadar
iner.
Kuzey Kutbu denizbuzunun ömrü beş ile
sekiz yıl arasındadır. Antarktika kutbu
sınıfından denizbuzunun (yalnızca Bellingshausen
ve Weddel denizlerinde bulunur)ömrü ise üç yıl kadardır