denizyıldızı

Echinodermata (derisidikenliler)
filumunun Asteroidea sınıfını oluşturan
deniz omurgasızlarının ortak adı. Denizyıldızlarının
yaşayan 1,800 kadar türü, büyük
bölümü Büyük Okyanusun kuzeyinde olmak
üzere bütün denizlere dağılmıştır. Kollarının
iki ucu arasındaki uzaklık genellikle
20-30 cm’dir; ama bazı türlerde 1 cm’yi
geçmez, bazılarında ise 65 cm’yi bulabilir.
Denizyıldızının gövdesi, ortadaki yuvarlak
diskten ışınsal olarak uzanan kollarıyla bir
yıldız motifini andırır; sınıfın en tipik üyeleri
beş kolludur. Ortası oyuk olan bu kolların
ve ortadaki diskin üst yüzeyi kısa dikenler
ve kıskaç biçimindeki organlarla (pedisel)
kaplıdır. Alt yüzde ise, kol uçlarına kadar
uzanan oluklar boyunca sıralanmış tüpayaklar bulunur; bazı türlerde bu tüp ayakların
ucu emicidir. Gövde diskinin üst
yüzünün merkezinde anüs, alt yüzünün
merkezinde ağız yer alır. Kollardan biri ya
da birkaçı koptuğunda yerine yenileri çıkar.
Hayvan, tüp ayaklarının yardımıyla dipte
ilerleyebilir ya da pürüzlü yüzeylere sıkıca
tutunabilir, ilkel denizyıldızları, kollarındaki
oyuklarından ağza ilettikleri organik
besin parçacıklarıyla beslenir. Daha gelişmiş
türler ise, midye, istiridye gibi çiftçenetli
yumuşakçalar, mercan polipleri ve öbür
derisidikenlilerden oluşan avlarını ya bütün
olarak yutar ya da midelerini avlarının
üstüne doğru tersyüz ederek dış sindirim
yaparlar. Iç iskeletleri kalker levhacıklardan
oluşur. Solunum genellikle derideki
çeşitli oluşumlarla sağlanır. Kolların ucunda
ışığa duyarlı benekler vardır.
Denizyıldızlarının büyük bölümü ayrı
eşeylidir; bununla birlikte, erkek ve dişiye
özgü üreme organlarının aynı bireyde bulunduğu
erdişiliğe ve eşeysiz yoldan bölünerek
üreyen türlere de rastlanır. Bazılarında
yumurtaları ve yavruları koruma içgüdüsü
gelişmiştir; yumurtalarını doğrudan suya
bırakan türler ise her seferinde 2,5 milyon
kadar yumurta dökebilir.
Denizyıldızları üç takıma ayrılır: Phanerozonia,
Spirıulosa ve Forcipulata. Phanerozonia
takımının üyelerinde disk gövdenin
ve kolların kenarlarında boydan boya, hayvana
köşeli bir görünüm veren belirgin
kenar levhaları vardır. Bu takımın üyelerinde
tüp ayaklar emicidir ve anüs bulunmayabilir.
Derin sularda yaşayan ve genellikle
dipte oyuklar kazan denizyıldızlarının büyük
bölümü bu takımdandır. Örneğin Albatrossaster
richardi, Cabo Verde (Yeşil Burun)
Adalarının yakınlarında 6.035 m derinlikten
çıkarılmıştır. Kollan küt ve kısa, diski bombelive san renkte olan, yaklaşık 10 cm genişliğindeki
Ctenodiscus crispatus, kuzey yankürenin
kıyılara yakın çamurlu diplerinde bol bulunur.
Kuzey Kutup çevresinde yaşayan, kollan
daha uzun, sivri uçlu ve saçak dikenli
olan denizyıldızlarının en tanınmış cinsleriAsîropecten, Psilasîer ve Luidia’dır. Batı
Hint Adaları çevresinin en iri türü olan
Oreaster reticulatus’un genişliği 50 cm’yi
bulabilir. Daha çok Oryantal bölgede dağılmış
olan Linckia cinsinden denizyıldızları,
kollarından kopan çok küçük bir parçadan
yeni bir birey geliştirebilecek yetenektedir.
Spirıulosa takımının üyeleri, gövdeleri yoğun
diken kümeleriyle kaplı olduğundan
dikenli denizyıldızları olarak tanınır; hepsinde
emici tüp ayaklar olduğu halde kıskacımsı
organları pek azında bulunur. Bu
takımın en tanınmış üyeleri, Avrupa kıyılarının
kayalık diplerinde, Akdeniz, Ege ve
Marmara denizlerinde yaygın olan, Asterina
gibbosa ile Alaska’dan Meksika’ya kadar
uzanan kıyılarda bol bulunan Patiria miniata’dır. Kuzey denizlerinde yaşayan Crossaster
ve Solaster cinslerinin üyeleri, geniş
yuvarlak diskleri ve çok sayıdaki kısa kollarıyla
güneşe benzer. Bunlardan S. endeca
türü 10 kolludur ve genişliği 50 cm’yi
bulabilir; dikenli denizyıldızlarının en yaygın
türlerinden biri olan Crossaster papposus
ise 15 kolludur.
Forcipulata takımının üyelerinin tanıtıcı
özelliği, kıskacımsı organlarının uzun saplı
ve iki parçalı olmasıdır. Bu organlar yalnız
korunma değil, beslenme organı olarak da
kullanılır. Türlerin çoğunda kollar uzun ve
yuvarlak, disk gövde küçüktür. Hemen
hemen bütün denizlerin sığ kesimlerinde
yaşayan ve midye, istiridye gibi çiftçenetlilerle
beslenen yaygın türler arasında, Avrupa’nın
kuzey kıyılarında görülen Asterias
rubens, Labrador’dan Long Island Boğazına
kadar yayılan A. vulgaris, Maine’dan
Meksika Körfezine kadar uzanan A. forbesi
ve Bering Denizinden Kore kıyılarına kadar
görülen A. amurensis sayılabilir. Bu denizyıldızları
emici ayaklarıyla çiftçenetlilerin
kabuklarını açar, midelerini dışarı çıkararak
kabuğun arasından içeri sokar ve hayvanı
hemen orada sindirir. Kuzey Amerika’nın
batı kıyılarında yaşayan Pisaster brevispirıus,
65 cm’yi bulan kol açıklığıyla yeryüzünün
en büyük denizyıldızlarmdan biridir.
Alaska’dan California’ya kadar yayılmış
olan Pycnopodia helianthoides’in eni 60 cm,
kol sayısı 15-24 arasıdır. Orta Amerika’nın
batı kıyılarında yaşayan kısa kollu, geniş
diskli Heliaster cinsinde ise kol sayısı 50’yi
bularak rekor düzeye ulaşır.