DOPİNG
doping
Dr. Emin ERGEN – Caner AÇIKADA
yüzyıllar boyunca insanoğlu güç ve iş verimini arttıra-T rak başarıya ulaşmak, zaferler kazanmak için çaba harcamıştır. Bazı doğal maddelerin fiziksel gücü ve cesareti arttırdığını bulan Güney Amerika ve Afrika yerlileri bunları uzun seyahatlerde, savaşlarda, avcılıkta ve sporda kullanmışlardır. İrlanda’da yeni evlilere bir çeşit fermente bal içirmek gelenektir. “Balayı” terimi bu gelenekten kaynaklanmaktadır. 1865’lerde Hollanda’da kanal işçilerine yorgunluğu azaltan bazı maddeler verilmekte olduğunu değişik kaynaklardan öğrenmekteyiz. II. Dünya Savaşında ise askerlere uykuyu engelleyen ve gece savaşmalarını sağlayan ilaçlar verilmekteydi.
Sporda ilk doping ise, biğünkü modem tanımlara uymamakla birlikte, eski Roma’da savaş arabaları yarışlarında atlara su ve bal karışımı (hidromel) bir sıvının verilmesidir. Doping kelimesinin köklendiği “Dope” ilk kez I889’da İngilizce sözlüklerde, yarış atlarına verilen opium (afyon) adlı uyuşturucu ile birlikte anılmaktaydı. Ancak asıl terimin kaynağının, Güney Afrika kabilelerinde kuvvetli bir uyarıcı içki olan “dop” olduğu kabul edilmektedir.
Büyük paralar getiren at ve tazı yarışları da başlayan d<~-
lias gücü, bir sporcunun gereksinim duyau-ğu en önemli özelliklerden biridir: çünkü her hareketin yapılmasını sağladığı gibi sporcunun sakatlıklardan korunmasında rol o«nar.
ping kullanımının son yıllarda spora kaydığını görmekteyiz. Uluslararası arenada başarı kazanmak, sosyal ve ekonomik ödülleri ulaşmak için sporcular kendilerin kolay zafere götüren dopingi kullanmaya başlamışlardır. İlk doping kurbanı 1886 yılında Bordo-Paris arasındaki 600 km’lik yol yarışında ölen bir bisikletçi oldu. Yüzyılımızın başlarında profesyonel boksörlere kokain ve striknin gibi uyarıcılar verilmekteydi. 1950’lerde iyice yaygınlaşan doping kullanımına yeni maddeler eklendi. Soyunma odalarında ilaç kutuları, kullanılmış boş ampuller bulunuyordu. Olimpiyat Oyunları da doping kullananların savaş alanı olmaya başladı. 1952-1956-1960-1968-1972 Olimpiyatlarında doping kullanımı resmi kayıtlara geçmiş bulunmaktadır.
Neden kullanım böyle yaygınlaşmıştır! Mutlak kazanma isteği ve bu maddelerin yan etkilerinin tam bilinmemesi kullanımı arttırmıştır. Oysa sportif performansı yapay yollarla, örneğin doping maddeleri ile arttırmak hem fiziksel hem pis-kolojik olarak olumsuz sonuçlanabilmektedir. İlaçların kendisi bağımlılık yapmasa bile, bunu sürekli kullanmak psişik bağımlılığa yol açabilmekte, bir gün gelip dozun arttırılması gerekmekte, böylece ilacın toksik (zehirli) etkileri görülebilmektedir.
Doping kullanımının etkili olup olmadığı konusunda da birçok tartışma çıkmıştır. Yapılan bazı bilimsel araştırmalar bu maddelerin fizyolojik etkilerinden çok, psikolojik olarak sporcuyu etkilediği görüşüne yer vermektedir. Çift-kör (placebo) denemeleri ile bir grup deneğe doping maddesi, diğer gruba ise aynı şekil ve miktarda etkisiz madde verilmiş ve performansları karşılaştırıldığında farklılık bulunmamıştır.
Etkileri tartışıla dursun, bu maddeler vücut için yabancı dır ve böbrekler ya da karaciğer yolu ile zararsızlaştırılırlar (detoksifikasyon). Yan etkisi olmayan ilaç yok gibidir. Doping sonrası görülen performans artışının hemen ardından bir düşme beklenmelidir. Antrenman bilgisinde eforu izleyen ve toparlanma denilen bu periyot, doping kullananlarda uzun sürer. Doping maddesinin direk etkisi olmasa bile dolaylı olarak zararı dokunabilir. Örneğin sinir sistemini etkileyen maddeleri kullanan bir sporcu, aktivite sırasında yanlış karar verebilir ya da becerisini tam kullanamayıp kendisinin ya da başkasının en azından sakatlanmasına yol açabilir. Dergimizin Nisan 1984 sayısında “İlaçlar ve Spor’’ başlıklı yazıda bu tür maddelerin zararları detaylı olarak ele alınmıştı.
Doping maddeleri dışında bir başka tartışma ise sporcular arasında avantaj dezavantaj farkı yaratan malzemeler dır. Ömejiın, elyaf sırıkların kullanılmaya baklanımı ıtıra/ l.ıı.ı neden illimiziıı HıımLııı It.ıvka hayan alicilerin aılcl ıliı
Kas lifleri, bağ dokusu collaget 1 içinde s çimde bağlı olarak bir arada bulun < rlar. Bu gen, vücudun yapısal gücünü sa jlayan b proteindir.
nemlerinin ilaçlarla geciktirilmesi konuş vardır. ı uygulama doping sayılmıyor; çünkü ade dönemir suz etkileri geciktirilip bayan sporcunun c ğerleriyle düzeyine gelmesi amaçlanmaktadır. Bir ar psikolojik lerle (örn. hipnoz) performansın,arttırıl;’bileceği sa ve bu yöntemler doping tanımı, kavramı içine alınm sonra yalnızca Uluslararası Olimpiyat Komitesine nan ilaçlar listesi gözönüne alınmaya ve bunları kulla cuların dereceleri iptal edilip cezalar verilmeye I Doping ile savaş çalışmaları 1900’lii yılların b; ların salyalarından madde saptanması il. başlamış sonra doping kullanımının yalnızca sağlık değil aynı ahlaki açıdan da ele alınması kararlaştıı «İdi. Çün! oyunda spor kahramanları değil, doping maddeler çıkaran doktorlar suçlanıyodu. Doping imaliz yont dukça pahalı laboratuvarlar ve nitelikli elemanlar inektedir. Ayrıca, her doping maddesi (¡ırklı kimya <>ldıi|;ııntl,ın, ymıtemler de dojjışım’kıe v İm dopıı ıliık^t /.mun ,tlm,ıkulıı
.cuları, anabolik steroidleri, B-bloke edi teyiz. Uyarıcılar, ya sinir sistemini uya yamuııiuHuıı **.> ortaya çıkmasını sağlamakta ya da solunu i uyarıp organizmayı, yedeklerini kullanr lar. Yorgunluk fizyolojik bir alarm reaksi ■¡kiminin sınırına gelindiğini gösterir. Uy; ktirmek, alarm düğmesini kapatmak anlaı keden haberi olmayan vücut sistemleri i nı yatıştırmak bazı sporlarda önemlidir ( ibi). Bu dallarda ise uyuşturucular küçük c k vererek sporcunun performansını tam j abilmektedir. Kas kitlesi, kuvvet artımı geçilmez öğelerinden birisi olan kuvvet ; ı steroidlerin kullanımı bugün oldukça sentezini arttıran bu maddelerin çok sa! bulunmaktadır. B-bloke ediciler, kalp I mik çalışmasını sağlamaktadır. Bunların : ıda vücudun titremesini azaltıcı etkileri o rıcılar gibi atıctfık dallarında kullanım ye an dopingi tanımı yapılmaktadır. Bilindij irtamdd (yükseltisi 2000 metre ve daha ıgzçrsizlerle kan yapımı artar. Bir sporcı lanır. Organizma, alınan kanın yerine y nra yaparak tamamlar. Eğer önceden a) umanın ardından tekrar sporcuya verilirse »ı ile kanın oksijen taşıma kapasitesi art îik oksijeni kullanacak olan yapılar kas hi nler ve bazı enzimlerdir, istenildiği kadaı
i, eğer hücre düzeyindeki oksijen kullanm inanlarla geliştirilmediyse, kan dopingi di) ‘öntem işe yaramayacaktır.
!■ ise doping maddeleri kapsamına girme ¡sinlerle de alınabilen vitaminlerin yüksek ; bir yararı olmadığı, fazlasının idrar yo mıştır. Bir araştırmacı, dünyada vitamiı ngin kanalizasyonları, stadt çevrelerindi vurgulamaktadır.