DÜRRÎ-ZÂDE ES-SEYYİD MEHMED ÂRİF EFENDİ:
Osmanlı âlimlerinden. Seksenyedinci Osmanlı şeyhülislâmıdır. îsmi, Mehmed Ârif olup, yetmişikinci şeyhülislâm Dürrî- zâde Mustafa Efendi’nin oğludur. İstanbul’da doğdu. Doğum târihi bilinmemektedir. 1225 (m. 1810) senesinde İstanbul’da vefât etti. Üsküdar’daki Miskinler kabristanında, babasımn yamna defnedildi. ilk öğrenimini babasımn yamnda gördü. Zamâmn diğer âlimlerinden aklî ve naklî ilimleri tahsîl etti. Müderrislik diplomasim alıp, “Hâriç” rütbesine ulaştı. 1188 (m. 1774) senesinde Bursa ve 1194 (m. 1780) senesinde İstanbul kadılığına ta’yin edildi. 1196 (m. 1781) senesinde Nakîb-ül-eşrâflık vazifesi de verildi. 1197 (m. 1781) senesinde Anadolu, 1198 (m. 1783) senesinde Rumeli kadıaskeri oldu. 1199 (m. 1784) senesinde Reîs-ül-ulemâ (âlimler başkanı) oldu. Birinci Abdülhamîd Hân devrinde 1199 (m. 1785) senesinde şeyhülislâmlık makâmına yükseltildi. Altı ay kadar bu makamda kaldıktan sonra, 1200 (m. 1785) senesinde vazifeden aynldı ve kendi evinde ikâmet etmeye başladı. Daha sonra Kütahya’ ya gitti. Hac mevsimi gelince hac kâfi- lesiyle birlikte Mekke-i mükerremeye gitti. Hac vazifesini îfâ edip, Peygamber efendimizin (s.a.v.) mtibârek kabrini ziyâret ettikten sonra Kütahya’ya döndü. Sultan Üçüncü Selim Hân pâdişâh olunca İstanbul’a döndü. 1206 (m. 1791) senesinde ikinci defâ şeyhülislâmlık makâmına getirildi. Bu şerefli vazifeyi 6 yıla yakın adâlet ve doğrulukla yürüttü. 1213 (m. 1798) senesinde vazifeden aynldı ve Bursa’ya gitti. Her iki şeyhülislâmlığı müddeti 6 yıl 3 ay 25 gündür. Bir müddet sonra İstanbul’a döndü. İstanbul’a gelip evinde ibâdet, tâat ve ilimle meşgûl olduğu sırada, “Kurb-ı Hak’da buldu rûh-u ârif-i billah mekân” beytinin işâret ettiği 1225 (m. 1810) de vefât etti. Seksenbeşinci şeyhülislâm Mehmed Atâullah Efendi’nin küçük kardeşi, doksansekizinci şeyhülislâm Abdullah Efendi’nin babası, yüzyirmi- sekizinci şeyhülislâm Abdullah Efendi’nin büyük dedesi olan Mehmed Ârif Efendi, âlim, fâzıl, Allahü teâlâya çok ibâdet eden, gecelerini Kur’ân-ı kerîm okumakla kıymetlendiren bir zât idi. Kendi zamanına kadar, kadıların yanında çalışan stajyer durumundaki dânişmendlerin, 6 ayda hâriç rütbesine çıkması âdet iken, bu müddeti üç aya indirmiştir. Bu tatbikata dânişmendleri memnun etmişti. Dürrî- zâde Mehmed Ârif Efendi’nin fetvâlan “ Netîcet-ül-fetâvâ” toplanmıştır.
1) Devhat ül-meşâyıh sh. 109
2) İlmiye saln âmesi sh. 544
3) Kamus al a lam ciid-3, sh. 2140