EBCED

EBCED i. (ar. ebced). Esk. Her harfi bir
rakamı karşılayan, arap harfleriyle yazılı
sekiz kelimeden meydana gelen hesap sistemi.
(Ebced; hevvez, huttî, kelemen, sa’–
fes, kareşet, sahhaz, dazıg-len.). || Ed. Ebced
hesabı, ebced; harfleriyle tarih veya
bir sayıyı ortaya çıkarma, sistemi: Ebced
hesabiyle doksan (i) ki ismin I Kâmile güç
değil, âsân, kiminsin (Kıymetî). [Bk. ansİkl.]
|| Ebced-han, .yeni okumağa başlayan
çöcuk, acemi: Eb ü ceddiyle tefahiir eden
ebcetf-hanın / Ehl olan cedd ü kabulüne
verir mi ahkâm (Nef’i). ‘
— Mat. Esk. Ebced harfleri, cebirde miktarları
göstermek için kullanılırdı. «Sa’fes»-
teki harfler meçhul, diğerleri bilmen yerine
geçiyordu.
— . Ebced hesabı, bütün müslüman
ülkelei edebiyatında, tarih, düşürmede, gizli
bilimlerde kullanıldı. Bu sekiz kelimenin
aslı ve nasıl şekillendiği hakkında kesin bilgi
yoktur. Efsanelere göre ilk altı kelime,
Şuayb Peygamberle çekişen altı Me,dyen
hükümdarının, bir söylentiye göre altı şeytanın adıdır. Bir başka tahmine göre
her kelime, Âdem’in yaratılış ve cennetten
ayrılış hikâyesinin dönemlerini belirtir veya
haftanın günlerine işaret eder. Harflerin
sayı değerlerine göre yapılan büyü ve sihirlere
«hesab-ı cümel» denir. Buna göre her
şey bire çevrilmektedir; birden başlayarak
dokuza kadar sıralanan harfler üç defa tekrarlanınca,
elde yine Tanrının birliğini gös-,
teren bir kalır. Bir olayın (savaş, doğum,
ölüm), bir eserin yapılışının (saray, çeşme,
cami) tarihini ebced hesabiyle bir mısra
veya beyitte tespit etmek, eski şairlerce
çok değerli bir hüner sayılmış, kıt’aya benzeyen
nazım şekillerinin son mısra veya
beytinde ustalıkla düzenlenen kelimelerce
tarih’ düşürülmüştür. Harflerin ebced hesabına
göre sayı değerleri: elif. 1; be. 2;
cim. 3; dal. 4; he. 5; vav. 6; ze. 7; ha.
8; tı. 9; ye. 10; kef. 20; lâm. 30; mim.
40; nun. 50; sin. 60; ayın. 70; fe. 80; sat.
90; kaf. 100; re. 200; şin. 300; te. 400;
se. 500; hı. 600; zel. 700; dat. 800; zı.
900; gayın. 1000’e. eşittir. Farsçadan gelen
Pe, Çim, Je, Kâfi Nunî harfleri Be, Cim,
Ze, Kef’e eşit hesaplanır. Tarihilerde daima
hicret yılı kullanılır.