EDHEM PAŞA

EDHEM PAŞA, osmanlı devlet adamı (1818-
istanbul 1893). Gençliğinin ilk yılları ve ailesi
üzerine kesin bilgi yoktur. Bir söylentiye
göre sakızlı bir Rum aileden, başka bir söylentiye göre Çerkezistan kıyılarından getirilerek,
Hüsrev Paşa’ya satılmıştır. 1830
Yılında Hüsrev Paşa tarafından yetiştirilen
Hüseyin, Ahmed, Abdüllâtif adlı gençlerle
öğrenim için Paris’e gönderildi. 1839’da maden
mühendisi olarak yurda döndü. Albay
rütbesiyle Dâr-ı Şurâ-yı Askeriye’de görevlendirildi.
Bir süre maden işletmelerinde bulunduktan
sonra İstanbul’da yeni kurulan
Erkân-ı Harbiye reisliğinde görev aldı.
1849 Yılında paşalığa yükseldi, Sultan Abdülaziz’e
fransızca öğretmenliği yaptı. 1851’-
de ferik rütbesiyle Meclis-i Âli-i Tanzimat
üyeliğine getirildi, Encümeni Dâniş üyesi,
1856’da ise vezir oldu. Hariciye nazırlığı
yaptı. Mustafa Reşid Paşa tarafından Sırbistan’da
çıkan anlaşmazlığın giderilmesiyle
görevlendirildi (1858). Dönüşünde ticaret nazırlığına
getirildi (1859). 1861’de Meclis-i
Vâlâ-yı Ahkâm-ı Adliye üyesi oldu. Yusuf
Kâmil Paşanın sadrazamlığı sırasında yeniden
ticaret nazırı oldu (1863). Ayrıca ticaret
nazırlığı ile birleştirilen Maarif ve
Osmanlı bankası nazırlıkları görevi de kendisine
verildi. 1866’da Tırhala mutasarrıfı
oldu. Bu görevde uzun süre kalmadı, Yanya
valiliğine tayin edildi. 1868 Yılında Danıştay
üyeliği göreviyle İstanbul’a döndü.
Dîvân-ı Ahkâm- 1 Adliye başkanı oldu (1870).
Sonra gene Ticaret nazırlığına (1871),
iki yıl sonra tekrar Danıştay üyeliğine getirildi.
Nafia nazırı oldu (1874). Berlin elçisi
olarak Almanya’ya gönderildi (1876). Tersane
konferansına katıldı. Konferansın dağılması
üzerine Danıştay başkanlığıyle görevlendirildi.
1877’de Midhat Paşanın azliyle
boşalan sadrazamlığa getirildi.
Edhem Paşanın sadrazamlığı, Osmanlı imparatorluğunun
en sarsıntılı yıllarına rastlar.
Rus Çarı Aleksandr’m verdiği ültimatomu
Sadrazam Edhem Paşa reddetti. Bunun
üzerine halk arasında Doksan Üç Harbi
diye anılan 1877-1878 türk-rus savaşı başladı.
Midhat Paşanın sadrazamlığı sırasında
düşünülen Meclis-i Mebusan Edhem Paşanın
sadrazamlığı sırasında açıldı. Birbirini
takip eden başarısızlıklarla biten türk-rus
savaşı, Edhem Paşayı kötü durumda bırakınca,
meclisin hükümete karşı artan güvensizliği
sonucu Abdülhamid II tarafından
sadrazamlıktan uzaklaştırıldı (1878).
14 Ay kendisine hiç bir görev verilmeyen
Edhem Paşa 1879’da Viyana elçisi, 1883 yılında
da dahiliye nazırı oldu. Doğu Rumeli
meselesi yüzünden çıkan anlaşmazlık üzerine
Said Paşa hükümetiyle birlikte görevin-,
den ayrıldı.Edhem Paşa Dârülfünun, Dârüşşafaka, Rasathane
gibi kuruluşlarla Matbaa-i Âmirenin
çağdaş teknik imkânlara göre düzenlenmesine
çalıştı. Yeni Mikyaslara Dair adlı
eseriyle ondalık sistemini Türkiye’ye ilk defa
getiren ve uygulanmasını sağlayan kişi EDHEMÎLİK
oldu. Ayrıca, Evzân-ı Asâriye, Mesahat ve tarikatına mensup
Ekyal Nizamnamesi çıkardı. Mecmua-i Fii- bir d e rv iş
nu/ı’da tabiiyat ile ilgili makaleler yayımladı. İstanbul Belediye
1873 Viyana sergisi dolayısıyle Ahmed Ve- kütüphanesi
fik Paşa ile, Usûl-ı Mımari-i Osmanî adlı
eseri yazdı. Ziya Paşa ile Endülüs Tarihi’-
ni yayımladı. Fransa’da yüksek öğrenim yapması
Avrupa’nın teknik gelişmelerini görmesi,
Osmanlı devletinde birtakım yeniliklerin
yapılması gereğini duymasına yol açtı.
Devletin teknik kuruluşlarında Avrupa’yı
örnek alarak, okul, tersane gibi temel
kurumların çağdaş anlayışa göre düzenlenmesini
düşündü. Dış siyasette, özellikle Rusya
ile ilgili konularda daha titiz bir görüşü
uyguladı. Çağma ve bulunduğu çevreye göre
yeni olan düşünceleri yüzünden bazı kimselerin
öfkesini üzerine çekti, hükümette
görevli bulunduğu sürece birtakım engellemelerle
karşılaştı.