Edward I

lakabı u z u n b a c a k l i e d w a r d
(d. 17 Haziran 1239, Westminster, Middlesex
– ö. 7 Temmuz 1307, Burgh by Sands,
Carlisle yakınları, Cumberland, İngiltere),
1272-1307 arasında İngiltere kralı. Eski
feodal soylulara karşı tahtın ve parlamentonun
gücünü artırmış, etkili bir yönetim
kurmuş ve hukuk sistemini yeniden düzenlemiştir.
Gençliği. III. Henry ile Provence’lı Eleanor’un
en büyük oğlu olan Edward, 15
yaşma geldiğinde, Gaskonya Düklüğü,
Fransız Oleronu, Channel Adaları, İrlanda,
Chester Kontluğu ve babasının Galler’deki
toprakları ile çeşitli şatoların yönetimini
üstlendi. Aynı yıl Leon ve Kastilya kralı X.
Alfonso’nun üvey kardeşi Eleanor’la evlendikten
sonra, dağınık mülklerini düzen
altına almak amacıyla Bordeaux’ya gitti ve
kendi yönetimini oluşturdu. Kasım 1255’te,
Galler’de İngiliz yönetim sisteminin yürürlüğe
konmasına karşı çıkan bölge halkının
yardım için başvurduğu Gwynedd prensi
Llywelyn ap Gruffudd’a karşı bir saldınya
giriştiyse de sonunda yenilgiye uğradı. Yasaları
hiçe sayan tutumu ve hırslı dayıları
Poitevinlerle yakın ilişkisi halkı kendisinden
soğuttu. Poitevinlerin ülkeden çıkarılmasından
sonra da, babasının karşıtı olan baronlar
grubunun önderi Simon de Montfort’un
etkisi altına girdi.
Baronlann yönetimde söz sahibi olmasını
sağlayan Oxford Reform Plam’nı (1258)
istemeyerek de olsa kabul eden Edward, bir
süre sonra da baronların, kiracı köylülerin
istediği reformları yapmasını öngören radikal
Westminster Reform Planı’nı (Ekim
1259) destekledi. 1260’ın başlarındaki bunalım
sırasında önceleri Montfort’u desteklediyse
de sonradan babasının safına geçti.
Babasının kendisini bağışlamasından sonra
gönderildiği Gaskonya’dan 1263 başlannda
geri döndü. Londralılann desteklediği baronlarla
Henry arasında patlak veren iç
savaş sırasında Londralılara karşı acımasızca
davranması Henry’nin yenilmesinde
önemli rol oynadı. Kraliyet ailesinin öteki
üyeleriyle birlikte Montfort’a tutsak düşen
Edward, Mayıs 1265’te kaçmayı başararak
kralcı kuvvetlerin başına geçti. Montfort’u
Severn Irmağının gerisinde kıstırdıktan sonra,
kurtarma amacıyla gönderilen büyük
orduyu Kenilworth’te yok etti. 4 Ağustos’ta
Montfort’u Evesham’da tuzağa düşürüp
öldürttü ve Henry’yi kurtardı. Babasının
konumunun sarsılmasından yararlanarak
yönetimi ele geçirdi. Ama, özellikle baronlara
destek veren Londralılardan öç almaya
yönelik sert önlemleri ayaklanmanın canlanmasına
ve uzamasına yol açtı. Sonunda,
ılımlı çevreler Henry’yi Kenilworth Bildirisi’ni
yayımlayarak (31 Ekim 1266) daha
yumuşak bir politika benimsemeye ikna
etti. 1268’de Fransa kralı IX. Louis ile VIII.
Haçlı Seferi’ne katılmaya karar veren Edward,
gerekli parayı ancak Ağustos 1270’te
tamamlayabildi. Fransa’ya vardığında Louis’nin
öldüğünü öğrendi. Kışı Sicilya’da
geçirdikten sonra Akka’ya giderek Mayıs
1271’den Eylül 1272’ye değin burada kaldı.
Cesaretiyle ün kazanmakla birlikte, önemli
bir sonuç elde edemedi. Dönüş yolculuğunda,
Sicilya’dayken babasının ölüm haberi
geldi (16 Kasım 1272).
Tahta çıkışı. Baronlann kendisine bağlılıklarını
bildirmesi ve yokluğunda yönetim
işlerini yürütecek yakın bir çevresinin bulunması
nedeniyle dönüşünü uzatan Edward,
Paris’e uğrayarak Fransa’daki mülkleri
için kuzeni III. Philippe’e bağlılığını
bildirdi. Bir süre Gaskonya’da kaldıktan
sonra ülkesine dönerek 19 Ağustos 1274’te
Westminster’da taç giydi. Başlangıçta Kraliçe
Eleanor ve Robert Burnell gibi danışmanlann
yardımıyla güçlü ve etkili bir
yönetim kurduysa da, 1294’ten sonraki
keyfi davranışlanyla ülkeyi Fransa ve İskoçya
ile savaşlara sürükledi.
Parlamento ve yasal düzenlemeler. İngiliz
yönetim sisteminde 1254’ten sonra ortaya
çıkan “parlamento”ların önemini kavrayan
Edward, zaman zaman il ve ilçe temsilcilerini
toplama uygulamasını daha da geliştirdi.
Bunu yapmasının nedeni, halkın yönetimde
söz sahibi olmasını sağlamaktan çok,
iktidarı güçlendirmekti. Parlamentoya, en
açık biçimi Örnek Parlamento’da (1295)
görülen geniş bir temsil niteliği kazandırdı.
Böylece yetkileri ve kuruluş yapısı hâlâ
belirsiz kalmakla birlikte, parlamentoyu
yönetim sisteminin bir parçası durumuna
getirdi. Özelliklel275-90 arasında topladığı
parlamentolar aracılığıyla hukuk sistemi,
yargılama ve yönetim alanlarında çeşitli
reformlar gerçekleştirdi. Yetki belgesine
ilişkin soruşturmalarla, ayncalıkları denetim
altına alarak yasadışı uygulamaları önledi.
Küçük toprak sahiplerini şövalyelik
görevlerini yerine getirmeye zorlayarak,
feodal askeri birlikleri ve yerel yönetim
kurumlarını canlandırmaya çalıştıysa da pek
başarılı olamadı. Çıkardığı arazi yasalarıyla,
istemediği halde feodalizmin zayıflamasına
neden oldu. Başka yasalarla da dinsel kurumlar
üzerinde denetim kurdu; kamu düzenini
korumaya yönelik kolluk kuvvetlerini
güçlendirdi ve ticaretle ilgili yeni düzenlemeler
getirdi.
Savaşlar. Edward, Henry dönemindeki iç
kanşıkhklardan yararlanarak Galler’i fiilen
yönetimi altına alan Llywelyn ap Gruffudd’u
1277’de deniz kuvvetlerinin desteğinde
Snowdonia’da kuşatarak boyun eğmeye
zorladı. Ardından Llywelyn’in 1247’den
beri ele geçirdiği toprakları geri alarak
Gwynedd’i çevreleyen güçlü bir şatolar
zinciri kurdu; bölgede İngiliz sistemine
uygun bir yönetsel düzenlemeye gitti.
1282’de İngiliz yönetimine karşı ayaklanmalar
başlayınca yöreyi yeniden fethetti ve
Llywelyn ile kardeşi David’i (1283) öldürerek
Galler’in özerkliğine bütünüyle son
verdi. 1294 ve 1295’teki ikinci ayaklanmanın
da acımasızca bastırılmasından sonra,
Galler uzun bir sessizlik dönemine girdi.
Ama Galler’in fethi krallığın mali durumunu
önemli ölçüde sarstı.
Kraliçe Eleanor’un (1290) ve Burnell’ın
(1292) ölümünden sonra baronlar ve din
adamlarıyla sert çatışmalara giren Edward,
Fransa ve İskoçya ile yaptığı savaşlarla tam
bir mali çıkmaza sürüklendi.
Fransa ile ilişkilerin bozulmasının nedeni,
Fransa krallannın Paris Antlaşması’nın
(1259) hükümlerini hiçe sayarak İngiltere’
ye bağlı Gaskonya topraklarını ele geçirmeye
çalışmalanydı. Edward 1286’da IV. Philippe’i
ziyaretinden sonra, otoritesini yeniden
kurmak için Gaskonya’ya geçti.
1289’da İngiltere’ye döndüğünde, yokluğundaki
yolsuzluk ve baskılardan dolayı
birçok görevli ve yargıcın görevine son
verdi. Ertesi yıl sistemli bir biçimde mülklerini
ellerinden aldığı Yahudileri İngiltere’
den sürdü. Bu arada Gaskonya’ya Fransız
müdahalesi yoğunlaşmış, İngiliz ve Fransız
denizciler arasındaki çekişmeler gerginliği
daha da artırmıştı. 1293’te görüşmeleri yürütmek
üzere Fransa’ya gönderilen Edward’in
kardeşi Lancaster kontu Edmund,
Philippe’in oyununa gelerek Gaskonya
Düklüğü’nü geçici olarak Fransa’ya bırakmayı
kabul etti. Philippe sonradan bu
topraklan geri vermeyi reddetti. Galler’deki
ayaklanma ve İskoçya’daki sorunlar nedeniyle
harekete geçemeyen Edward, sonunda
1297’de Fransa’ya saldırmak üzere
denize açıldı. Ama baronlann sefere karşı
çıkması ve İskoçya’da başlayan ayaklanma
nedeniyle geri dönmek zorunda kaldı.
1299’da Philippe ile banş yaparak onun kız
kardeşi Margaret’le evlendi ve böylece
düklüğü oldukça küçülmüş olarak geri aldı.
İngiltere ile İskoçya arasında yıllardır süregelen
dostça ilişkiler de Edward döneminde
bozuldu. İskoçya’da önce Kral III.
Alexander’in (1286), ardından da tahtın tek
vârisi olan torunu Margaret’in (1290) ölümü
üzerine taht mücadelesi başlayınca, nüfuzlu
İskoçyalılar Edward’dan hakemlik etmesini
istedjler. Edward, süzerenliğini kabul ettirdikten
sonra, John de Balliol’u tahta geçirdi
(1292). Ama Edward İskoçya’da kendi
yönetimini yerleştirmeye çalışınca, Balliol
1295’te İskoçyah soylulann baskısıyla, İngiltere’ye
bağlılıktan vazgeçerek Fransa’yla
ittifak kurdu. Bunun üzerine Edward
1296’da İskoçya’yı işgal etti. Ama 1297’de
William Wallace öncülüğünde patlak veren
ayaklanmayı, 1303’e değin süren seferlere
ve bazı askeri başanlara karşın bastıramadı.
Son yıllan. Savaşın yol açtığı gerginlikler
içinde feodal soylular ve kiliseyle sert
çatışmalara giren Edward, papalık genelgesine
uyarak vergi vermeyi reddeden din
adamlannı yasadışı ilan etti (1297). V.
Clemens’in yumuşak tutumundan yararlanarak
kiliseyi sindirdiyse de, güçlükler çıkaran
baronlara, keyfi vergilendirmenin kaldırılmasını
da içeren önemli ayncalıklar
tanımak zorunda kaldı. 1303’te Iskoçya’ya
karşı giriştiği yeni seferde Stirling’i aldı
(1304) ve Wallace’i vatan haini ilan ederek
astırdı (1305). Bu kez de I. Robert’ın
ayaklanmanın başına geçerek taç giymesi
(1306) üzerine İskoçya’ya karşı