ELEKTRON TÜPÜ

ELEKTRON TÜPÜ; Alm. Elektrorırohr Fr.
Tube Electron, İng. Electron Tube. Havası boşaltılmış
veya gaz doldurulmuş, metal elektrotları
bulunan cam, seramik veya metal silindir biçiminde
muhâfaza. Tüpün altında elektrik irtibatları
sağlayan soket pimleri vardır. Elektron tüpünde
temel olarak elektron akış kontrolü ile yükseltme,
doğrultma, osilasyon, açıp kapama gibi işlemler
yapılır. Yarı iletken elektronik elemanlar bulununcaya
kadar elektron tüpü elektronik sistemlerin
kalbi gibi görev yapmıştır. Yüksek güçlü
radyo vericileri ile bâzı TV alıcılarında tüp önemli
devrelerde kullanılmaktadır. İlk modem elektron
tüpü 1858 senesinde Heinrich Geissler tarafından
yapılmıştır. Geissler tüpü olarak da bilinen bu tüpte,
boşaltılan hava yerine biraz gaz konmuştur.
Tüp, elektrotlarına tatbik edilen yüksek voltaj arasında
kalan gazın iyonize olarak ışık yayması
prensibine göre çalışmaktadır.
Elektron tüpü, elektron akışı kontrol edildiği
vakit kendisinden beklenilen fonksiyonlarını icrâ
edebilir. Kontrol edilecek olan elektron akışının elde
edilişi çok çeşitlidir. Bunlardan bir tânesi termoiyonik
emisyon denilen metalin ısınmasıyla
atomların dış yörüngelerindeki elektronlarını çevreye
yaymasıdır. Torium metali ısı ile elektron yayan
en müsâit metaldir. Diğer bir elektron kaynağı
fotoemisyon olayı ile elde edilir. Bâzı malzemeler
üzerine ışık düşerse malzemedeki elektronlara
enerji vererek elektronların çevreye yayılmasına
sebeb olur. Fotoemisyona en müsâit malzeme
alkali metal sezyumdur. Fotoemisyon modern fototüplerde
ve TV kameralarında kullanılmaktadır.
Fotoemisyon olayını 1887?de Heinrich Hertz îzâh
etmiştir. Termoiyonik foto ve saha emisyonu yoluyla
elde edilen elektron, süratle hareket ederken
bir engele çarparsa oradan da çevreye ilâve sekonder
elektron yayılmasına sebeb olur. Bu tür
emisyona da sekonder emisyon denir. Bâzan sekonder
emisyon neticesinde yayılan elektron sayısı
primer elektron sayısını birkaç kat geçer.
Elektron yayan elemana katot denir. Katot,
üzerinden elektrik akımı geçerek ısınan bir flamandır.
Flaman ısıncfıkca ya kendisinden veyaçevresindeki ikinci bir katottan elektron yaymaya
başlar. Elektron tüpleri ihtivâ ettiği eleman sayısına
göre isim alır. Diot, iki elemanlıdır. Tiriot üç, tetrot
dört, pentot beş, heksot altı, hektot yedi ve
oktot sekiz elemanlı tüplerdir.
Elektron tüpleri havası boşaldığı gibi içine
argon, neon, hidrojen, civa buharı konularak da çalıştırılabilir.
Gaz doldurulmuş tüplerde akım kontrolü
daha kolaydır.
Bâzı tüplerde elektron hüzmesinin yönü ve
şekli kontrol edilerek değiştirilebilir. Bu özellikteki
tüplerin bir yüzeyi floresant madde ile kaplanırsa
görüntü elde etmeye yarar. Osiloskop, televizyon,
radar, sonar ekranları, elektron hüzmesinin
kontrol edilmesi ile görüntüleme yaparlar.
Tüpte elektron hüzmesi, tüp içine yerleştirilmiş paralel
ikişer yatay ve dikey duran levhalara voltaj
tatbiki ile voltajın miktarına göre yatay ve dikey
olarak hareket ettirilir. Elektron eksi yük olduğundan
paralel levhalar arasında meydana gelen
manyetik alanın şekline uyarak hareket eder.
Televizyon tüpünde ekranı devamlı tarayan
bir elektron hüzmesi ile görüntünün koyuluk veya
parlaklığına göre meydana gelen dalgalı voltajvardır. Görüntünün karakterini taşıyan bu dalgalı
voltaj, tüpde elektron üreticisinin kontrol ucuna tatbik
edilerek elektron hüzmesinin şiddetini artırır
veya azaltır. Elektron hüzmesine aynı anda tarama
yaptırıldığında görüntü ekranda gözükür.