Francis, James Bicheno

(d. 18 Mayıs 1815, Southleigh, Devon, İngiltere – ö. 18 Eylül 1892, Lowell, Massachusetts, ABD), İngiliz asıllı ABD’li hidrolik mühendisi. Düşük basınç gerektiren uygulama alanla-nnda kullanılmak üzere, kendi adım taşıyan, radyal ve eksenel akışlı türbinlerin birleştirilmiş bir türü olan karışık akışlı türbini geliştirmiştir.
1833’te ABD’ye giden Francis, mühendis
G. W. Whistler’in yanında, Connecticut’ta-ki Stonington Demiryolu inşaatında çalışmaya başladı. Daha sonra, Lowell’daki Merrimack Irmağı Kanal Havuzlan ve Ka-nallan Hissedarları adlı bir grubun teknik ressamı oldu ve 22 yaşında şirketin başmühendisliğine getirildi. Kırk yıl süreyle bu şirketin hidrolik enerji alanındaki yatırımla-
345 Francis, Sam
nm yöneten ve fabrikalarına danışmanlık yapan Francis, LowelPin bir sanayi merkezi durumuna gelmesine önemli katkılarda bulundu.
Tomruklann korunması, dökme demir kirişlerin denenmesi ve tasarımı, yangından korunma sistemleri gibi birçok alanda çalışmalar yapan Francis, kendi adıyla anılan türbinin yanı sıra savakların üzerinden su akışına ve öteki hidrolik problemlerine ilişkin formüller de geliştirmiştir. Boston İnşaat Mühendisleri Derneği ile Amerikan İnşaat Mühendisleri Derneği’nin kuruculuğunu ve başkanlığını yapmış, 200’ün üzerinde teknik makale yazmıştır. Resmî bir öğrenim görmemiş olan Francis, döneminin önde gelen inşaat mühendislerinden biri olarak kabul edilir.
Francis, Sir Philip (d. 22 Ekim 1740, Dublin – ö, 23 Aralık 1818, Londra), İngiltere’nin’Hindistan’daki ilk genel valisi Warren Hastings’le mücadele eden siyaset adamı.
Bir din adamının oğlu olan Francis, Dublin ve Londra’da öğrenim gördü. 1756-73 arasında çeşitli devlet görevlerinde bulundu. 1769-72 arasında bir Londra gazetesinde Letters of Junius (Junius’un Mektupları) başlığıyla Kral III. George yönetimini hedef alan yergileri, savaş bakanlığındaki memuriyeti sırasında Francis’in yazdığı da öne sürülür.
Haziran 1773’te Başbakan Lord North, Francis’i, Genel Vali Hastings’le birlikte Hindistan’daki İngiliz varlıklarını yönetmek üzere yeni oluşturulan dört kişilik bir konseyin üyeliğine atadı. Francis, iki konsey üyesini de yanma alarak Hastings’e karşı mücadeleye başladı. Francis bir bakıma Hastings’in yerine göz dikmişti. Ama iki rakip arasında, toprak vergilerinin tahsili gibi bazı konularda görüş ayrılıkları da vardı. Aleyhindeki iki konsey üyesinin ölümüyle Hastings 1776’da konseyde ağırlık kazandıysa da Francis saldırılannı sürdürdü. Genel Vali 1780’de bir düelloda Francis’i yaraladı. 1781’de İngiltere’ye dönen Francis imzasız bir broşür yayımlayarak kamuoyunu Hastings’e karşı çevirdi. 1784’te Parlamento’ya girdi. 1788’den sonra, Hastings’in dokunulmazlığının kaldml-ması için girişimlerde bulundu. Hastings’in 1795’te aklanması Francis’i derinden yaraladı ve Parlamento seçimlerinde yenilgiye uğramasına yol açtı. Francis 1802’de yeniden Parlamento’ya girdi, 1807’de siyaseti bıraktı. 1806’da “sir” unvanı aldı.
Francis, Sam (d. 25 Haziran 1923, San Mateo, California, ABD), ikinci kuşak soyut dışavurumcuların en önde gelen temsilcilerinden biri.
1941-43 arasında Berkeley’deki California Üniversitesi’nde tıp öğrenimi gördü. Resim yapmaya 1945’te II. Dünya Savaşı’nda yaralandıktan sonra yattığı hastanede başladı. Aynı yıl San Francisco’daki California Güzel Sanatlar Okulu’nda David Parks ile resim çalışmaya başladı. 1950-57 arasında Paris’te Fernand Leger’nin atölyesine devam etti, Serbest Biçimli Sanat’ı uygulayan ressamlarla ilişki kurdu. Bu sanatçılann ve birinci kuşak soyut-dışavurumculardan J. Pollack’ın etkisi altında kaldı. 1957’de Tokyo’da çiçek düzenleme eğitimi veren Sofu Okulu’na, 1959’da New York kentindeki Chase Manhattan Bank’e duvar resimleri yaptı. 1962’de Tokyo’da düzenlenen Uluslararası 3. Özgün Baskı Bienali’nde birincilik ödülünü kazandı.
Francis, Thomas, Jr. 346
1958’de yapmış olduğu “Bir Noktanın Üstünde Mavi” adını taşıyan resmi Francis’ in taşist (Fransızca tache: “leke”, “nokta”) üslubunu yansıtır. Francis 1960’ların ortalarında Doğu sanatının yalınlığına yaklaşarak bazı minimal sanat örneklerini çağrıştıran yapıtlar gerçekleştirdi. 1970’ten sonra yoğunlaştırdığı özgün baskı çalışmalarını 1980’lerde de sürdürdü; taş ve aside yedir-
“Orta Mavi”, Sam Francis’in yağlıboya çalışması, 1957 Martha Jackson Galerisi, New York
Martha Jackson Gallery, New York
me baskının yanı sıra, daha saydam renklere ulaşmak için leke baskıdan da yararlandı. Tuvallerinde görülen parlak renkler özgün baskılarının da tipik özelliği oldu.
Francis, Thomas, Jr. (d. 15 Temmuz 1900, Gas kenti, Indiana – ö. 1 Ekim 1969, Ann Arbor, Michigan, ABD), ABD’li mikrobiyoloji ve epidemiyoloji uzmanı. 1934’te A, 1940’ta B tipi gribe yol açan virüsleri ayırarak, her ikisinde de etkili olan bir aşı geliştirdi. Ayrıca zatürree tedavisinde kullanılan antiserumlann geliştirilmesiyle sonuçlanan araştırmalar yaptı.
1925’te Yale Üniversitesi’nde tıp doktorasını tamamlayan Francis, sırasıyla Rockefeller Tıp Araştırmaları Enstitüsü’nde (1928-36), Rockefeller Vakfı’nda (1936-38) ve New York Üniversitesi Tıp Okulu’nda (1938-41) çalıştı. Daha sonra Michigan Üniversitesi Halk Sağlığı Okulu’na geçti. 1954’te Çocuk Felci Ulusal Vakfı’nca geniş ölçekli alan çalışmalarının yönetiminde görevlendirildi; bu çalışmalar Saik aşısının çocuk felci hastalığına karşı yaygın olarak kullanılmasına olanak sağladı.
Francisco Morazân, Honduras’ın orta kesiminde il. 7.946 km2’lik dağlık bir alanı kaplar. Eskiden Tegucigalpa olan adı, 1943’te Orta Amerika Federasyonu başka-nımn anısına değiştirilmiştir. Verimli vadi ve havzalarda mısır, fasulye, patates ve pamuk gibi ürünler yetiştirilir, ayrıca kümes hayvanlan, sığır ve domuz beslenir. İlin yaklaşık üçte biri ormanlarla kaplıdır. İl merkezi ve başkent Tegucigalpa çevresinde, Valle des Angeles’de ve Tatumbla’da gümüş, altın, kurşun ve çinko çıkarılır. Zengin demir yataklanndan elde edilen cevher, Tegucigalpa’mn 30 km kuzeyinde Agalte-ca’da bulunan çelik tesislerinde işlenir. Başlıca sanayi ürünleri gıda maddeleri, içecek, kereste, dokuma ürünleri, puro, ayakkabı ve mobilyadır. İl nüfusunun yaklaşık yansı Tegucigalpa’nın da bulunduğu iç kesimde oturur. Ulaşım yaygın bir karayolu ağıyla sağlanır. Tegucigalpa’da uluslararası bir havalimanı vardır. Nüfus (1991 tah.) 878.000.
Franck, César (Auguste) (d. 10 Aralık 1822, Liège, Hollanda Krallığı – ö. 8 Kasım
1890, Paris), Belçikalı-Fransız orgcu ve besteci. Re Minör Senfoni ve piyano ve orkestra için Senfonik Çeşitlemeler gibi teknik açıdan ustalıklı, romantik yapıtlanyla ünlenmiştir.
Babası Valon, annesi Alman asıllıydı. Sekiz yaşında Liège Konservatuvan’na girdi. Piyanoda şaşırtıcı bir hızla ilerleyince 1834’te babası onu Aix ve Brüksel’i de kapsayan bir konser turnesine çıkardı. Ertesi yıl Paris’e gönderilen Franck, Paris Konservatuvan öğretmenlerinden Bo-hemyalı besteci Anton Reicha’dan ders aldı. 1836’da, keman çalan kardeşi Joseph ile birlikte bütün ailesi Paris’e taşındı. 1837’de Paris Konservatuvarı’na girdi ve bir yıl geçmeden hazırlıksız çalma (deşifraj) sınavındaki başarısıyla piyanoda büyük ödülü kazandı. Bunu, 1840’ta fügde birincilik, 1841’de de orgda ikincilik ödülleri izledi. Franck için bir sonraki adım bir yıl süreyle Roma’da öğrenim olanağı sağlayan Roma Ödülü yarışmasına hazırlanmak»; ama babası birlikte konser veren oğullarının virtüöz olmalarına karar vererek eğitimini tamamlamadan César’i konservatuvardan aldı.
Franck babasını hoşnut etmek ve para kazanarak ailenin sıkmtılannı gidermek için konserler verdi. Programda çoğunlukla kendi gösterişli fantezilerini ve o dönemde çok tutulan opera potpurilerini alıyordu. 1840’ta orgla ilgilenmeye başladıktan sonra daha ciddi yapıtlar besteledi. Bu dönemde yazdığı üç tane üçlüsünü Macar besteci Franz Liszt çok beğendi. İlk kez 4 Ocak 1846’da konservatuvarda seslendirilen Ruth kantatı daha da iddialıydı.
Gönülsüzce çaldığı konserler, basında çıkan birkaç kötü eleştiri ve ek gelir sağlamak için verdiği derslerle enerjisinin çoğunu tüketen Franck, ancak yeteneklerinin babası tarafından amansızca sömürülmesinden kurtulduktan sonra olgunlaşıp huzur bulabildi. Bir süre sonra Desmousseaux diye bilinen Félicité Saillot adlı bir tiyatro oyuncusuna âşık oldu. Kızın annesiyle babasının da tiyatroda çalışmaları yüzünden baba Franck evlenmelerini uygun bulmayınca Franck evden ayrıldı. 1848’de Félicité Saillot ile evlendi ve izleyen 42 yıl boyunca yaşam biçiminde büyük bir değişiklik olmadı. Sade bir yaşam sürdü; geçimini org çalarak ve müzik öğretmenliği yaparak sağladı.
1851’de Saint-Jean-Saint-François Kilise-si’nin, 1858’de de koro şefliğini yaptığı Şainte-Clotilde Kilisesi’nin orgcusu oldu. Ünlenmesini sağlayan doğaçlamalarını ve bunlann org ve koro yapıtlan olarak gelişti-
César Franck, J. Rongler’nin portre çalışmasından ayrıntı; özel koleksiyon
C. Caroly-J. P. Ziolo
rilmiş biçimlerini Sainte-Clotilde orgunun ‘ başında yarattı. Resmî görevinin ürünü olan ‘ bu müzik, yumuşak ve tatlı bir kilise \ müziğinin yeğlendiği bu dönemin beğenisi- * nin izlerini taşıyordu. Böyle olmasına karşın, Franck ile besteci arkadaşı Charles Í Gounod kilise yöneticileri tarafından ciddi j ve zor kilise müziği bestelemekle suçlan- j dılar. j
Franck’ın 1872’de beklenmedik bir biçim- i de konservatuvara org profesörü olarak ! atanması bestecilik yaşamı açısından önemli i sonuçlar doğurdu. Açıkyürekliliği ve sade- \ liği ona meslektaşlan arasında birçok düş- 1 man, öğrencileri arasında ise bir o kadar ] dost kazandırdı. Org derslerinin çok geçme- J den kompozisyon derslerine dönüşmesi, öğrencilerinin de çoğu kez asıl kompozisyon öğretmenlerinin öğrencilerinden daha başa- ‘ ¡ nlı olması bu düşmanlığı gittikçe artırdı. Í
Fransız müziğinde Franck’ın öğrencile- \ tinden oluşan okulun çekirdeği, onun J 1860’larm sonlannda özel ders verdiği Henri Duparc ve Alexis de Castillon ile ortaya j çıktı. Ama Franck’ın yazmayı amaçladığı ve { öğrencilerinden beklediği ciddi, duygusal ■ bağlan ve teknik temelleri sağlam müziğin ■ asıl geleceği 25 Şubat 1871’de kurulan 9 Ulusal Müzik Derneği’ndeydi. 1872’de | Fransız besteci Vincent d’Indy, Franck’ın öğrencileri arasına katıldı ve coşkusu, dışa j açılma çabası ve Franck’a duyduğu hayran- ] lıkla onun piyanistlikteki ve bestecilikteki j başansızlıklan yüzünden sarsılan güvenini . yeniden kazanmasında büyük rol oynadı. ; Franck’ın çevresi, Emest Chausson, Pierre ’ j ‘ de Bréville, Charles Bordes ve Guy Ro-partz’ın katılmasıyla 1880’lerin başında tamamlandı. Daha sonra d’Indy’nin César ; Franck (1906) adlı yaşamöyküsünde ileri sürdüğü aşırı iddialar, bir süre için Franck’a ■ “öğrencilerinin yarattığı besteci” gözüyle ; bakılmasına yol açtı.
Franck’ın son 10 yılına rastlayan besteleri, bu görüşün yanlışlığını kanıtlar. İlk döne- j minde çaldığı ve bestelediği virtüözlük ge- 1 rektiren müzik, hiç kuşkusuz beğenisini i kalıcı biçimde etkilemiştir; piyano için Pre- ş lude, aria et finaPin (tamamlanışı 1887) son ) bölümünde piyano ve orkestra için Senfonik \ Çeşitlemeler’ inde ise çok kısa bir süre için : bu etki kendisini açıkça hissettirir. Da- m ha zayıf sayılabilecek bazı yapıtlannda ise S yüzeyselliğe karşı neredeyse aşın bir tepki M ve ne pahasına olursa olsun yer verilen ■ duygusal bir yoğunluk vardır; bunlarda Franz Liszt, Richard Wagner ve uzaktan uzağa Beethoven örnek alınmıştır.
Fransız müziğinde 19. yüzyılın son çeyreğinde görülen yeni ağırbaşlılık bütünüyle Franck ve öğrencilerinden kaynaklanır. Franck’ın yumuşak, sade, bencillikten uzak ve masum kişiliği zaman zaman müziğinde yer alan düşüncelere ters düşmüştür. 1870’lerde bestelediği, ama ancak ölümünden sonra çalınan Les Béatitudes (Ahiret Mutlulukları) oratoryosuyla Le Chasseur maudit (1882; Lanetlenmiş Avcı) ve Les Djinns (1884; Cinler) adlı senfonik şiirleri buna örnektir. Keman Sonatı (1886) ve Senfonik Çeşitlemeler ise sıcak ve soylu bir müziksellikle güçlü ve kusursuz bir tekniği birleştiren anıtsal yapıtlar olarak günümüze değin çekiciliklerini korumuştur.
ÖBÜR ÖNEMLİ YAPITLARI. Koro yapıtları. Üç Motel (1858), Messe à troix voix (1860; Üç Ses İçin Missa), Trois Offertoires (1871; Üç Offertorium), tenor, org, arp, viyolonsel ve kontrbas için Pañis Angelicus (1872), Rédemption (1873; Kefaret). Senfonik şiir. Les Éolides (1876), Psyché (1888). Oda müziği. Piyano ve Yaylı Çalgılar İçin Fa Minör Bejli (1879), Re Majör Yaylı Çalgılar Dörtlüsü (1889), Keman ve Piyano İçin La Majör Sonat (1886). Org.
Six Pièces (1862; Altı Parça), Trois Pièces (1878; Üç
Parça), Trois Chorals (1890; Uç Koral). Piyano. Prélude, choral et fugue (1884^.