Genç Araştırmacılar
TÜBİTAK’ın lise ve üniversite öğrencileri arasında her yıl düzenlediği Bilimsel Proje Yarışmalarına hiç aksatmadan her yıl katılan bir genç araştırmacı var: Tayfun Dalbastı. Fakat, lise çağlarına kadar uzanan ve hemen her yıl bir ödülle desteklenen bu araştırma tutkusunun ürünlerini, artık, öğrenciler için düzenlenen bu TÜBİTAK Proje Yarışmalarında sergileyemeyecek. Çünkü arkadaşımız, Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi’ni bu yıl bitirerek, öğrencilik yıllarını geride bırakmış oldu. Çalışmalarını, bundan sonra daha üst düzeydeki bilimsel toplantılarda ya da yayın organlarında sunması gerekecek. Genç arkadaşımızın bu gereği yerine getirmekte pek de geç kalmadığını hemen ekleyelim. Kendi-
“ Fonksiyonel Elektriksel Stimülasyon adlı çalışmada hastaya bağlanan elektrotlarla, bilgisayar ko
mtoraen ‘ğet&reıettînfcSBL uyanmtar nastu ra iletilmektedir.
si, bu yıl TÜBİTAK Proje Yarışması’na sunarak Tıp dalında birincilik aldığı, sizlere kısaca tanıtacağımız “Fonksiyonel Elektriksel Stimülasyon” adlı projesini, Akdeniz Üniversitesi Tıp Fakültesi’nce 25-27 Ekim 1984 tarihlerinde Antalya’da düzenlenen VII. Ulusal Klinik Nörofizyoloji Kongresi’nde, çalışma arkadaşları Dr. Mehmet Zileli ve Dr. izzet Övül ile birlikte sunarak büyük ilgi topladı.
Fonksiyonel Elektriksel Stimülasyon (FES), belirli bir ağrının giderilmesi, diyafram yardımıyla yapılan solunumun sağlanması veya düzenlenmesi, felçli kol veya bacakların hareketinin sağlanması gibi amaçlarla, sinir sisteminin veya kasların elektrik akımı ile uyarılması demektir. Bu tekniğin kökleri, elektrik balığından sağlanan 100-150 voltluk gerilimin kafaya uygulanmasıyla baş ağrısının giderilmeye çalışıldığı MÖ 400 yıllarına kadar dayanmaktadır. Sürtünmeyle yaratılan statik elektrik boşalımları ile felçli hastaların tedavi edilmeye çalışıldığı 18. yüzyılda benzer çabalara rastlanmakta-dır. 20. yüzyıl başlarından bu yana ise, aynı konu daha derinlemesine ve daha bilimsel yöntemlerle araştırılmış ve bugün piyasada (yurt dışında da olsa) ticari olarak bulunabilen mikro-bilgisayarlı stimulatör sistemlerine kadar gelinebilmiştir.
Tayfun Dalbastı’nın bu çalışmasında, uygun kaslarının elektriksel olarak uyarılması yoluyla felçli hastalara bazı hareketlerin yaptırılabilmesi amaçlanmış ve bu türden egzersizlerin tedavi edici etkilerinin olup olmadığı araştırılmak istenmiştir, önce, istenen şiddetteki elektrik akımlarının istenen sürelerle ve belirli bir sıra içinde değişik kaslara verilebilmesini sağlayan bir stimulatör tasarlanarak gerçekleştirilmiştir. Bir mikrobilgisayarın programlanmasıyla kontrol edilebilen bu stimulatör ve gerekli diğer ölçme-kayıt araçları kullanılarak yürütülen çalışmalar, iki bölümden oluşmuştur. Birinci bölümde, deney hayvanı olarak kullanılan tavşanlar üzerinde gerekli ölçmeler yapılarak, elektrik akımı ile uyarılan kasların davranışları, uyarım parametrelerinin değişik değerleri için kaydedilmiştir. Bu ölçmelerin sonuçlan ile aynı konuda literatürde bulunan bilgilerden yararlqnılarak, amaç için en uygun parametrelerin neler olHuğu saptanmıştır. Çalışmanın ikinci bölümü ise, omuriliğindeki bir kurşun yarası ne-deniyle bacaklarını hareket ettiremediği için Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Nöroşirurji Kiliniği’ne başvuran bir hasta üzerinde yürütülmüştür. Kasları sağlam olan bu hastanın bacaklarım hareket ettirememesinin nede-ni, hareket emrini beyinden bu köslere ¡isten Sinirlenn, r>?r=ijr!İjfct^= i vorçjrlflnnvı nedfinivle ’UÖJ*Q’ffi|S
□imasıdır. Normal durumda beyinden kaslara gelen uyarı yerine, bu kasların, deri üzerinden doğrudan doğruya uygulanan elektrik akımları ile uyarılmasına çalışılmıştır. Bu iş için, her iki bacağın kalça ve diz ek-
sseri çfeVrssssîîü
uyarmak için uygun yerlere elektrotlar +uffürulmt>şftır. Bu elektrotlar, uygun şekilde programlanan mikro-bİlaîsavonn kontrolü altında çalışan 8 kanallı stimuîa-törden gelen elektriksel uyarımların belirli bir sıra Üs değişik kaslara iletilmesini sağlamaktadır. Bu yolla, iki
Şubat 1985