Hayrullah Efendi
Hayrullah Efendi
Türk tarihçisi ve yazarı (İstanbul 1820-Tahran 1866). Hekimbaşı Abdülhak Molla’mn oğlu olan (şair Abdülhak Hamit’in de babasıdır) Hayrullah Efendi (Hekimbaşı Hayrullah Efendi, Küçük Hayrullah Efendi de denir), önce ilmiye mesleğini seçerek medrese öğrenimi gördü. Daha sonra Tıbbiye’yi bitirip (1844), ilmiye mesleğinden ayrılarak, Maarif ve Ziraat meclislerinde üyelik, Encümeni Daniş ikinci başkanlığı, Meclisi Vâlâ üyeliği (1837), hekimbaşılık yapıp, 1859’da Tıbbiye Mektebi nazırlığına atandı. Çeşitli görevlerden sonra, Tahran büyükelçiliği yaparken öldü.
Hayrullah Efendi tarih, coğrafya, tıp, tarım, vb. alanlarda ürün vermiş, özellikle tarihçiliğiyle dikkati çekmiştir. Ayrıca, Türkiye’de ilk tiyatro oyununu (müsvette halinde bulunmuştur) yazmıştır.
Başlıca yapıtları: Devlet-i Alie-i Osmaniye Tarihi, Vekayi-i Mısriye (1860), Mesail-i Hikmet(1849), Bey- t-i Dihhani(]849), Avrupa Seyahatnamesi(basılmamış- tır), Hezar Esrar(amcası Mustafa Behçet Efendi’nin ilaçlarını anlatır; (1866). Hikâye-iİbrahim Paşa ve İbrahim-i Gülşeni (4 perdelik trajedi).