helikopter

Yükselme ve ilerleme hareketini, motorun döndürdüğü biryada daha çok rotordan, yani yatay bir düzlemde
dönen pervanelerden alan hava aracı. Motorlu rotorlar, sıfır ¡1er¡ hızda bile yeterli kaldırma sağladığından, helikopter havada asılı olarak hareketsiz kalabilir. Yatay uçuş, rotorun uçuş yoluna göre yatırılmasıyla sağlanır; böylece o yönde bir itme gücü yaratılmış olur.

TARİHÇE

Leonardo da Vinci’nin 1483’te helikopterin taslağını çizdiği ve tanımladığı kabul edilir. Ama tıpkı uçak gibi, helikopter de hafif birgüç kaynağı gerektirdiğinden, an- cak benzinli motorun bulunmasından sonra gerçekleştirilmiş ve 1936-1941 yılları arasında geliştirilmiştir. Da- ha önce kısa uçuşlar yapılmış olmasına karşın, uzun SÜreli uçuş gerçekleştiren ilk helikopter, 1935’te Fransa’da Louis Bréquet ve René Dorand’ın yaptıkları eşeksenli helikopterdir. ABD’de  Sikorsky’nin tek rotorlu tipi geliştirmesiyle (1939-41 ), helikopter, yük taşıya- bilen, çeşitli ticari ve askerî işlevler görebilen pratik bir hava aracı ؛}aline gelmiştir.

Helikopteri havalandırmak için (A), ana rotor kanatlan, ağırlık merkezinden geçen eksen çevresinde döndürülür; kuyruk rotorunun kanatları, ileri uçuşta yana doğru itme sağlayarak dönme burulmasını etkisizleştirirken (B), ileri itiş sağlamak için ana rotor öne eğilir. Yavaşlamak, durmak ya da ileri hareketi tersine çevirmek için (C), rotor arkaya eğilerek geri itme sağlanır. Helikopter, yanal devresel hareketle yana yatırılabilir (D). Dümen pedalı kullanılarak (E) aracın yönü değiştirilebilir.

KALKIŞ VE İLERLEME

Motor, gücünü rotor sistemine aktararak kaldırıcı rotor- ları çalıştırır. Bu, helikopterin gövdesinde bir burulma tepkisine neden olur; dengeleyici bir aygıt olmazsa, bu tepki gövdenin karşıt yönde dönme eğilimi göstermesi- ne yol açar; ama tek rotorlu tipte, düşey düzlemde çalışan küçük bir rotorla (kuyruk rotoruyla) söz konusu burulma tepkisi dengelenir. Kuyruk rotoru, gövdenin dönmesini önlemekle kalmaz, dümen denetimi de sağlar. Başka bir seçenek olarak, helikopterde, büyüklüğü eşit olan, ama karşıt yönlerde dönen iki kaldırıcı rotordan oluşan bir düzenleme de kullanılabilir. Bu rotorla- rın dönme eksenleri çakışabilir; yani iki rotor üst üste olabilir (eşeksen!¡ düzenleme); yaklaşık olarak çakışabilir (sinkopter); arka arkaya olabilir (ardışık düzenle- me); yan yana olabilir.

Helikopterlerin çoğunda rotor kanatları (palalar),kal- dırma gücünü dengelemek için, ötelenme (¡!eri) uçuşu sırasında serbestçe aşağı yukarı hareket edecek biçimde menteşeli yapılır. Pilotun kumanda kolu (lövye), ro­tor kanatlarıyla bağlantılı olduğu için, kumanda kolu­nun hareketi, kaldırıcı rotora eğim vererek eğim yönün­de ötelenme sağlar. Büyük çaplı kaldırıcı rotor, aracın etkili biçimde havada kalmasına olanak verir.

Normal bir helikopterin en yüksek hızı, saatte yakla­şık 400 km’yle sınırlıdır; çünkü kaldırma gücü, rotor ka­natlarından geçen havanın göreli hızına bağlıdır; bu hız da rotorun dönme hızı ile helikopterin ötelenme hare­ketinin bileşiminden oluşur. Yüksek uçuş hızlarında, dönme çemberinde kanatların geriye doğru hareket et­tiği yanda (gerileyen yanda), yönlü hız nispeten düşük olduğu için kanatlar yavaşlar. Helikopterin normal seyir hızı, saatte 128-240 km arasındadır (ikinci sayı, yeni tip helikopterlerin ulaştığı hızdır). Helikopterler, değişik yükleri taşımak için çeşitli büyüklüklerde yapılır. Moto­run bozulması durumunda, pilot, otojirde olduğu gibi rotorun yeldeğirmeni ilkesine göre dönmesini (otoro- tasyon) sağlarsa, helikopterin düşüşünü yavaşlatabilir ve yumuşak iniş yapabilir.

Derıizaltılara karşı savaş ve mayınları saptayıp yok etme amacıyla özel olarak geliştirilen Sikorsky Sea King helikopteri, ilk olarak Igor Sikorsky tarafından ABD donanması için üretilmiştir (1959). Çift türboşaftlı motorla donatılan Sea King’in hızı, saatte 266 km’yi bulur; etkili erimi 1 000 km’dir ve torpillerin yanı sıra 381 kg silah ve cephane taşır. Çeşitli ülkelerin silahlı kuvvetlerinin gereksinmelerine uyacak biçimde, farklı çeşitleri üretilmiştir.

UYGULAMALAR

Helikopterin yararlılığı, dikey kalkış ve iniş (DKVI) yapa­bilme, havada asılı kalabilme ve her yönde yavaş uça- bilme yeteneği bulunan tek araç olmasından kaynakla­nır. DKVİ yeteneği ve onunla ilişkili kısa mesafede kal­kış ve iniş (KKVI), çeşitli hava aracı tiplerinde kullanıl­mıştır; bunların bazıları, helikopterin uçuş ilkesinden yararlanmaktadır.

Helikopter hem askerî, hem de ticari alanlarda yay­gın olarak kullanılmaktadır. Ticari amaçlı uygulamalar arasında trafiğin havadan izlenmesi, ulaştırma, yangın söndürme çalışmaları, tarımsal ilaçlama ve yapı sanayi­sinde uçar vinç olarak kullanım sayılabilir. Son yıllarda helikopterin en önemli ticari kullanım alanlarından biri, açık denizdeki petrol platformlarına personel, erzak ve araç-gereç taşımacılığı olmuştur. Kısa mesafelerde, ör­neğin yakın kentler arasında ya da havalimanları ile kent merkezleri arasında yolcu taşımacılığında da başa­rıyla kullanılmaktadır.