I-YAVUZ SULTAN SELİM DEVRİ
0512-1520)
1 — Yavuz Devrine Gene! Bir Bakış:
Pek kısa süren Yavuz devri, Osmanlı devletinin en parlak z dan biri olmuştur. Bu devirde Osmanlı devleti toprak bakımından büyümüş; Doğu Anadolu, Dulgadır beyliği, Suriye, Filistin, Mısır ” Osmanlı imparatorluğuna katılmıştır (bkz. Harita: Osmanlı imparat genişlemesi). |
Yavuz devrinin siyasal olaylarım üç bolümde incelemek mü
a) Şehzadeler sorunu, >
b) Osmanlı – İran ilişkileri ve Çaldıran savaşı,
c) Osmanlı – Memluk ilişkileri, Suriye ve Mısır’ın alınması.
2 — Şehzadeler Sorunu:
Yavuz padişah olduğu zaman kendisinden yaşça büyük olan K Ahmet adlannda iki kardeşi vardı. Yavuz için bu iki kardeşinin sağ her zaman tehlikeliydi. Zira bunlar sağ kaldıkça saltanat davasına lardı. Nitekim Şehzade Ahmet, Yavuz Selim’in padişahlığını tanım
Yavuz önce büyük kardeşi Korkut Sultanla anlaşarak oau tekraf, valiliğine atadı. Sonra Ahmet’in üzerine yürüdü. Bu sırada Ahmet’in: leri Buraa’yı işgal etmişlerdi, Yavuz, Bursa’yı geri aldı. Omda bu! yeğenini öldürttü. Ahmet’in kuvvetleri tekrar Amasya taraflarına Yavuz, Ahmet’in üzerine yürümeden önce ağabeyisi Korkut Suitand olmak istiyordu. Bunu anlamak amacıyla ona devlet büyükleri ağzı” takım sahte mektuplar yazdırarak bağlılığını denemek istedi. Korkut tuplara inanarak cevap verdi. Bunun üzerine Yavuz, Manisa’ya yür” geldiüai haber alan Korkut, Antalya taraflarına kaçtı. Amacı, ( gibi Rodos’a sığınmaktı. Fakat Antalya dağlarında yakalanarak i< Cenazesi Bursa’ya getirildi.
Korkut*un ölümünde» sonra, ona kullandığı metoda kurdll n’a da uyguladı. Ona da devlet büyükleri ağcından şahta mck< lı. Ahmet de bu mektuplara inanarak tekrar Burna taraflarına fftldi. arasında Yenişehir ovasında büyük bir savag oldu. Ahmat ÇOİI fahcade idi. Yavuz’la kahramanca dövüştü. Fakat e«ir edilsrsll im olundu. Oğullan Mısır ve İran’a kaçtılar ve oralarda öldfller. •Uran bu kardeş kavgalarından sonra Yavuz saltanatta tek va İdi (bkz. Resim: 37).
inli • Iran İlişkileri ve Çaldıran Seferi (1514):
padişahlığı elde ettiği zaman, Şah İsmail kendisini tebrik etme» ham yeğenlerini himaye etmi$, hem de Anadolu’daki Şii propa-km vermişti.
daha Trabzon’da iken Şah İsmail’in amacını öğrenmişti. Bundaş ideler sorunu biter bitmez, hemen İran işini ele aldı.
[••ferine çıkmadan önce Anadolu’daki Şifleri saydırdı. Kırk bin klan anlaşılan Şiflerin ileri gelenlerini idam, diğerlerini de hap* lunla Şiî sorunu çözümlenmiş olmuyordu. Zira Şah İsmail kuvvetli [kir adamdı. Taraf tarlan da çoktu. Yavuz ise Sünnî idi. Şifleri ve iz sayıyor, onlan yeryüzünden kaldırmak istiyordu. Devrin | Camalî Efendiden aldığı fetva üzerine İran’a savaş açtı.İzmit’e ge-Umail’e bir ık üzerine flduğunu bil-Konya ve tkl Üzerinden }, Yalda Dul-Alâüddevle yazarak Alâüddev-bü çağrısı-i|i gibi, bir durum r«vı» bunun •undan 40 kuvvet ayı-|’1« Kayseri kiW« yer-
ian sonra •Hi. Er-
itesim: 37 — Yavuz Sultan Selim
llnt’an’n $nh Umnil’den bir mektup ile bazı tahkir edici hediyeler geldi, da Inııın karşılık onu savağa tahrik edecek bir mektup yazdı ve aşa| hadlynlnr yolladı.
Omnnnlı ordusu, Iran topraklarına girdiği halde Şah İsmail görtit Ordu Vnındnn faydalanarak seferden vaz geçmek istedi. Askerin bu i| Karamun Beylerbeyi Hemdem Paşa, padişaha bildirdi. Yavuz, verdiği dan drtnrn bir padişah olmadığını göstermek için, çok sevdiği H« Paşanın hemen başını vurdurdu.
Ordu bir süre daha yürüdü. Fakat Şah İsmail gene görünmedi, orduda isyan çıktı Askerler bir konak yerinde padişahın çadırına kul ok atarak onu yolundan çevirmek istediler. Yavuz buna çok kızdıj cesaretini asla kaybetmedi. Atına atlayarak askerlerin arasına girdi lan söyledi: «Ben, sizlere bu meşakkatlerin çekileceğini daha cülust nında söylemiştim. O vakit niçin kabul ettiniz ve şimdi niçin itaat et Rahat isteyenler kanlarının yanına dönsünler, tçinizde kimse gitme yalnız başıma giderim». Bu sözler asker üzerinde iyi bir etki yapt yeniden yürüyüşe geçti. Nihayet öncüler Şah İsmail’in Çaldıran öi orduğâh kurduğunu, savaşa hazır olduğunu bildirdiler.
Osmanlı ordusu bir akşam üzeri Çaldıran’a geldi. Yavuz, divarif yarak durumu konuştu. Paşaların hemen hepsi, askerin üç aydan yürüdüğünü, atlann ve askerlerin yorulduğunu ileri sürerek birkaç güiİ istirahat vermesini istediler. Fakat Yavuz bu fikirde değildi. Divandq nan Defterdar Pirî Mehmet Çelebi, paşaların oylarına itiraz etti, içinde gizli bazı Şiîlerin bulunması ihtimalini söyleyerek hemen saı lanması gerektiğini ileri sürdü. Bundan çok memnun olan Yavuz işte yegâne rey sahibi bir adam. Yazık ki, vezir olmamış» dedi(*) ve savaşa başlanılmasını emretti. , 1
Osmanlı ordusu gece savaş durumu aldı. Ertesi gün 20 ağustc günü savaş başladı. Ordunun sağ kanadında Anadolu Beylerbeyi Had» Paşa, sol kanadında Rumeli Beylerbeyi Haşan Paşa bulunmaktaydı. Kij askerleriyle padişah, merkezdeydi.
Savaş, Şah İsmail’in saldırısı ile başladı. Osmanlı ordusunun sol bozuldu Beylerbeyi Haşan Paşa şehit düştü. Fakat merkezdeki topijj zamanında atışa başlayarak İran ordusunu perişan etti.
Hadım Sinan Paşanın ustaca bir manevrası sonunda Iran ordusu Şah İsmail yaralandı. Karısını, taç ve tahtını (bkz. Resim: 38) savaş 1 nında bırakarak askerlerinin fedakârlığı sayesinde zorla kaçabildi.
(*) Pir! Mehmet Çelebi, Yavuz’un Mısır seferinden dönüşü sırasında sadraz Yavuz’un ölümüne kadar bu makamda kaldı. Kanunl’nin ilk zamanlarında yıllık ; akçe ile emekliye ayrıldı. Kuvvetli, ileri görüşlü, tedbirli bir vezirdi.
»İm: 38 — Şah İsmail’in tahtı (Topkapı Müzesi – Hazine Dairesi).
Dit olduğu ve Çaldıran zaferi sonunda ele geçtiği söylenen bu tahtın, gerçekte t toyunu kuran Nadir Şah tarafından 1. Sultan Mahmut’a hediye edilâSği ve TUrk Moğol sultanlarına ait bir taht olduğu ve Nadir Şah’ın Hindistan’a yaptığı sefer sırasında elde edildiği anlaşılmıştır.)
•n aonra Yavuz, Tebriz’e girdi, şahın sarayında pek çok kıymetli U. Bunlar ve Tebriz halkından bin kadar sanatçı İstanbul’a gönde-
0 kıçı İran’da geçirip baharda tekrar Şah İsmail’in üzerine yürü-U, Fakat ordunun ısrarı üzerine geri dönmek zorunda kaldı.
ran Zaferinin Sonuçları:
lor Osmanlı devletine Doğu Anadolu’yu kazandırdı, tranlıların “»n Kemah, Diyarbakır, Mardin gibi kaleler alındı. Bu arada öte-Itmıılı devletine karşı ikiyüzlü bir siyaset izleyen Dulgadır beyliği İr nefer yapıldı. Çaldıran dönüşü sırasında Sadrazam olan Hadım jlamutasında gönderilen bir ordu, son Dulgadır Beyi Alâüddevle’yi Vuyında yenerek Maraş’a girdi (1515). Bu suretle Dulgadır bey-Ulkenine katıldı. Anadolu’da Türk birliği kesin olarak kuruldu. | meydanında ölen Alâüddevle Beyin başını Memluk sultanına
f beyliğinin Osmanlı devletine bağlanmasıyla Osmanlılar, Mem-fu oldular. Bu beylik üzerinde hak iddia eden Memluk Sultanı Yavuz’a bir elçi göndererek Dulgadır ülkesinde hutbenin kandl Mini iatedi. Memluk sultanının bu isteğine çok kızan Yavulı
TARİH
Mini alfiakıaı «Koca Çerke* er iu hıriha soara bendi memleketine •İni dUelaen» dedi.
Yukarıdan beri saydığımız birçok kazançlara rağmen Yavuz, rindan İstediği sonucu elde edemedi. Yani, Şiîliği ortadan kaldıramadı» bundan böyle Osmanlılar ile Iraniılar arasında yıllarca süren kanlı yol iftı.
5 — Osmanlı – Memluk İlişkileri, Suriye ve Mısır’ın Fethi:
Yavuz’un Iran seferinden sonra Şak İsmail ile Memlukleır, Osı karşı bir bağlaşma yaptılar. Çünkü Memlukler, Dulgadır beyliğim* undan sonra Osmanhlann Mısıra saldırmasından korkmaya başlaı Esasen Osmanlılarla aralarında Fatih zamanından beri süregelen bir a| İlk vardı. Daha önce de okuduğumuz gibi, bu anlaşmazlık İL Beys Isında Osmanlı – Memluk savaşlarının çıkmasına yol açmıştı (bkz. Parça 10).
Yavuz, İran ve Memluk devletinin bağlaşmalarını haber ak üzerine yürümeye karar verdi. 1516 yılında Sadrazam Hadım Sn komutasında ilerleyen bir Osmanlı ordusu, Mısır topraklarından İran’a gitmek istedi. Mumlukler, buna izin vermediler. Bunun üzerine Zembilli Ali Cemali Efendiden bir fetva alarak Mısır üzerine ordu Halep önlerinde Mercidabık denilen yerde büyük bir savaşa t« Bu savaşta da Osmanlı toplan ve ateşli silâhları büyük bir iş gör* ve savaş kabiliyeti bakımından üstün olan Osmanlı ordusu, Memlukle bir bozguna uğrattı. Memluk sultana Kansu Gavri, kaçarken yol Osmanlı ordusu Halep’e girdi (1518).
Mercidabık zaferi Osmanlılara Suriye’yi kazandırdı. Yavuz o kışı’] geçirerek Mısır’a yapacağı seferin hazırlıklarıyla uğraştı. Ertesi yıl ordusu Mısır üzerine yürüdü. Bu sırada Temanbay adında enerjik bir hükümdar Memluklerin başına geçmişti. Tomanbay OsmanhlanJ sokmamak için Venediklilerden top ve tüfek alarak Kahire’nkı d« Ridaniye’de kuvvetli bir savunma hattı kurdu. Yavuz önce Filistinli Sina çölünü geçti. Ridaniye savunma hattını yandan sararak düşn avladı. Toplarını işe yaramaz hale getirdi. Bunun üzerine Tomanbaj kuvvetine dayanarak Osmanlı ordusuna şiddetli bir saldın yaptı, süvarisi padişahın çadırına kadar ilerledi. Orada bulunan SadraaatKf Sinan Paça ile daha birkaç ileri gelen kimse öldürüldü. Fakat bu feash fin sonucuna etki yapmadı. Osmamlı ordusunun kuvvetti bir karşı sonunda Memluk ordusu bozuldu. T©ınanbay kaçtı. Osmanlı ordusu girdi (1817) (bkz. Resim: 39). Fakat bâr süre sonra Temanbay, basarak Osroanh muhafızlarım kılıçtan geçirdi. Fakat, şiddetti bi savaşından s«nra Osmanlılar Kahire’yi yeniden aldılar. Tomanbay narak idam edikti.
•rlnin Sonuçları ve Kazançları:
••feri sonunda Suriye, Filistin ve Mısır Osmanlı topraklarına I Mısır’a bağlı olan Hicaz emiri oğlunu Yavuz’a göndererek fdi. Mekke’de bulunan mübarek emanetlerle Mekke ve Mediıie’
I da Yavuz’a yolladı. Bu suretle Hicaz, Osmanb himayesine
da bulunan son Abbasî Halifesi III. Mütevekkil, bir söylentiye t bulunan halifelik hakkını, Mısır dönüşünde İstanbul’da Ayali bir törenden sonra, Yavuz’a devretti. Bundan sonra Osmanlı _!ft »nnını aldılar.
••(«tinden, sonra Osmanlı devleti zenginleşti. Suriye, Filistin ve •dilen servet ve ganimetlerle hazine doldu.
ildiler, Kıbrıs adasını ellerinde tuttuklarından dolayı Memluk» irntafcte oldukları on bin düka altınını bundan böyle Osmanlı ’« bağladılar.
in fethiyle Baharat yolu Osmanlıîarın eline geçti. Fakat bu attr. Önce (1498) Portekizliler Ümit burnu yolunu bulmuşlar, ına hâkim olmuşlardı. Bundan dolayı bu yoldan istanlltn inadı. Butumla birlikte Mısır, Osmanlıîarın en zengin eyalttlt»
7 — Yavuz’un Son zamanlan ve ölümü:
Yavuz, Mısır seferinden döndükten sonra yeni seferler için h boşladı. Büyük bir cihangir olmak, bütün Türk ve Islâm âlemini te‘ altında birleştirmek istiyordu. Fakat Yavuz, bu emellerine kavuşşm jahlığının son zamanlarında birdenbire hastalandı. Sırtında şirpençlf: bir çıban çıktı. Yarası ve hastalığı az zamanda ilerledi. Buna rağmen da Macaristan üzerine olacağı söylenen bir seferin hazırlıkları için hareket etti. Yolda babasının öldüğü yere gelince hastalığı şiddetlen içinde günlerce yattı. Nihayet 1520 yılında daha çok işler yapacağı öldü.
Yavuz» Osmanlı padişahlarının en büyüklerinden birisidir. D sürmüş, fakat bu kısa zamanda pek büyük işler yapmıştır. Yavuz dev kazaskeri ve bilgini İlmi Kemal, onun ölümü üzerine yazdığı mersiye için şöyle demiştir:
Şems-i asr idi; asırda {emsin Zilli memdud olur, zamanı kasîr (*)
