İmalat İşlemi
imalat
Eger iki önce kabaca torna ve softra kesme ye ilerleme hızı işleme yapılsaydı, bu operasyon dört operasyon elemanından meydana geldi,
Bir paso verme veya kesme işlemi, torna kaleminin işlenen yüzey boyunce ve ilerleme yönünde yaptığı tek hareketle gerçekleştirilir, ilerleme hızı sabittir, dolayısıyla malzemeden kaldırılan talaş kalınlığı da sabit ¿alır.
Bir paso verme veya kesme operasyonu da ayn ayrı basit elletpş operaşypnlaiindan meydanagelir,
Bjr basit elleme operasyonu; bir işçinin yerilen bir operasyon^ apması (örneğin* kab,a parçanın yüklenmesi, bitmiş parçanın indirilmesi) ?eya bir operasyon, elemanını tapınışla-, ması veya paso vermesi (kesici takımı değiştirmek, yeni takımı parçaya yakl&şlumajk, kesime başlamak, işlenen yüzeyi ölçmek veya mastarla kontrol etmek v.b) için gösterdiği performansın ayn bir fazını meydana getirir. Basit ellemeişlemininzamajı alanen küçük bölümünebirifrım hareket denir ki bu, işçinin ayn fakat tamamlanmış bir hareketini ifade eder.
Eğer parça üzerinden kaldırılacak metal tabakası, kalemin bir pasosunda k^ditflajai’ yorsa operasyonu birkaç pasoya bölmek gerekir.
Ayarlama ise iş parçası tekrar kenetlenmeksizin yapılan bir operasyondur.
Şekil l b de gösterilen işleme operasyonunda, iş parçasının iki yanında (J ve Jl) faturalar freze edilmiştir. Burada, faturaların sıralı olarak jfekat bir; indeks tablası veya salımı % bağlama aparatı kullanılmaksızın işlendiğini kabul edelim.Burada I veya II »olu taraftaki fatura freze edilir, sonra iş parçası sökülür ve diğjîr faturalın, frezç^ilıi^iiçin akşiyöne çevrilerek tekrar tesbit edilir. O halde bu operasyon iki ayarlamada yapılmaktadır.
Bir iş istasyonu veya pozisyon, bir iş parçasının kesici takıma veyatesbit sistemine göre pozisyonunu değiştirmeksizin yapdan opşrasypn kBOiına verilen İsimdir.
Eğer bir önceki ömekde indeks tablası veya salınır tip* bağlama aparatı kullanılsa ve iş parçasmın pozisyonu parçayı tesbit edildiği yerden sökmeden değiştirilebiiseydi. faturaların freze edilmeleri istasyonlar veya pozisyonlar faalinde olacaktı (bu örnekte iki istasyon olacaktı). – —————-~
Yukarıda verilen tanımlamalar, bir makina elemanının irnalşt işlemindeki elemanları esas almaktadır. Montaj işleminin elemanları 37. kısımda incelenmiştir.
1.2.ÇeşitU Üretin Tiplerinin Özellikleri
– ‘ Üretimin miktarına (veya ölçeğine), üretilen malzemenin tipine’ bağlı olmak üzere aş* ğıdaki üç ana iiretim tipi arasında bir seçim yapıhr.parça, parti.seri.
Parça veya sipariş parhs üreüini nin özeiyği, üretilen patça sayısının azolmasıdır. Bu nedenle her tezgah, periyodik olarak tekrarlanmayan çok çeşitli operasyonlarda ktU-ı kalınabilir. ‘ ” . ■ • J‘ “* ‘
* Salınır tip bağlama aparatı : GçneUikleyatay bir.iifiglfun içzrmndt us bir. mil etrafımda
, 5 çeşii# yQ$e&:dÖn&Me.bUea bağlama, aparatı. Ç.N.
Egçr d^iki önce kabaca torna edUşe ve softra kesme ye ilerleme hızı d*8tşU$!«sH ine« işleme yapılsaydı, bu operasyon dört Qpej$şyon elemanından meydana gelijdi, ‘ ‘
Bir paso verme veya kesme işlemi, torna kaleminin işlenen yüzey boyunce ve ilerleme yönünde yaptığı tek hareketle gerçekleştirilir, buhireket şürşsinçe k^çmip t£8iae;*ş ilerleme hızî’sabittir, dolayısıyla malzemeden kaldırılan talaş kalınlığı da sabit ¿alır.
Bir paso verme veya kesme operasyonu da ayn ayrı basit elletpş operaşypnlaiindan meydanagelir,
Bjr basit elleme operasyonu; bir işçinin yerilen bir operasyon^ apması (örneğin* kab,a parçanın yüklenmesi, bitmiş parçanın indirilmesi) ?eya bir operasyon, elemanını tapınışla-, ması veya paso vermesi (kesici takımı değiştirmek, yeni takımı parçaya yakl&şlumajk, kesime başlamak, işlenen yüzeyi ölçmek veya mastarla kontrol etmek v.b) için gösterdiği performansın ayn bir fazını meydana getirir. Basit ellemeişlemininzamajı alanen küçük bölümünebirifrım hareket denir ki bu, işçinin ayn fakat tamamlanmış bir hareketini ifade eder.
Eğer parça üzerinden kaldırılacak metal tabakası, kalemin bir pasosunda k^ditflajai’ yorsa operasyonu birkaç pasoya bölmek gerekir.
Ayarlama ise iş parçası tekrar kenetlenmeksizin yapılan bir operasyondur.
Şekil l b de gösterilen işleme operasyonunda, iş parçasının iki yanında (J ve Jl) faturalar freze edilmiştir. Burada, faturaların sıralı olarak jfekat bir; indeks tablası veya salımı % bağlama aparatı kullanılmaksızın işlendiğini kabul edelim.Burada I veya II »olu taraftaki fatura freze edilir, sonra iş parçası sökülür ve diğjîr faturalın, frezç^ilıi^iiçin akşiyöne çevrilerek tekrar tesbit edilir. O halde bu operasyon iki ayarlamada yapılmaktadır.
Bir iş istasyonu veya pozisyon, bir iş parçasının kesici takıma veyatesbit sistemine göre pozisyonunu değiştirmeksizin yapdan opşrasypn kBOiına verilen İsimdir.
Eğer bir önceki ömekde indeks tablası veya salınır tip* bağlama aparatı kullanılsa ve iş parçasmın pozisyonu parçayı tesbit edildiği yerden sökmeden değiştirilebiiseydi. faturaların freze edilmeleri istasyonlar veya pozisyonlar faalinde olacaktı (bu örnekte iki istasyon olacaktı). – —————-~
Yukarıda verilen tanımlamalar, bir makina elemanının irnalşt işlemindeki elemanları esas almaktadır. Montaj işleminin elemanları 37. kısımda incelenmiştir.
1.2.ÇeşitU Üretin Tiplerinin Özellikleri /
– ‘ Üretimin miktarına (veya ölçeğine), üretilen malzemenin tipine’ bağlı olmak üzere aş* ğıdaki üç ana iiretim tipi arasında bir seçim yapıhr.parça, parti.seri.
Parça veya sipariş parhs üreüini nin özeiyği, üretilen patça sayısının azolmasıdır. Bu nedenle her tezgah, periyodik olarak tekrarlanmayan çok çeşitli operasyonlarda ktU-ı kalınabilir. ‘ ” . ■ • J‘ “* ‘
* Salınır tip bağlama aparatı : GçneUikleyatay bir.iifiglfun içzrmndt us bir. mil etrafımda
, 5 çeşii# yQ$e&:dÖn&Me.bUea bağlama, aparatı. Ç.N.
Eğer t*wigah operasyonları Cazla işçiliği gerektirmiyor» veya programlanan üretim (üretim ölçeği) yeterince yüksek değilse, bu dorumda takım tezgahına parçaiann ylğınlar veya partiler halinde verilmeleri daha uygun olacaktır, örneğin; bir yığındaki bütün parçaların belli bir operasyonları bir tezgahta tamamlandığında bütün yığın bir sepuaki operasyona ha«r olarak işlenmiş olacaktır. Burada tezgahların parça işleme zamanlarını birbirlerine bağlı olarak ayarlamaya gerek kalmaz. Operasyon tınımda kaba parçaların veya iş parçalarının tamamı tezgahın yanına yığılabilir, gerekirse yığının tamamı bir «oiuaki operasyon için başka; bir takım tezgahına aktarılabilir.
Alternatif akq üretimi, diye adlandırılan bir diğer üretim organizasyonu da parti üretiminde uygulanmaktadır. Burada da tezgahlar operasyonların sıralarına göre düzenlenmiş-lerdir ve iş parçalan yığınlar halinde işlenmektedir. Bir yığındaki iş parçalan, boyutlar ve dış göriiniiş olarak diğer gruplardan farklı olabilirler, ancak bunlar, hiç olmazsa ayın takım tezgahında işlenmelerine olanak verecek benzer özellikler göstermelidir.
Böyle bir üretimde, çeşitli operasyonların takım tezgahlarında gerçekleştirilme süreleri hir &ci}d» «vnt dinovo iniohiiirior Brivleo? bir yı&nm bir tezzahta işlenme süresiyle
bit sonraki tezgatlta lşlen?ne suresi ananoıı ujum aagKuHnttt «««•»‘i
yığındaki iş parçalannm hareket ve akışlan hem devamlıdır, hem de imalat operasyonlarının sırasını izlemektedir.
Yeni bir iş parçası yığını ele alınınca, bütün takım tezgahlarının ve diğer işleme teçhizatının (kalıp, bağlama aparata ve kesici takımlar) yem boyutlara ve şekle göte yeniden ayariamhasa gerekir.
Seri imalat, genellikle daha önceden tesbit edilmiş olması ve değişkenlik göstameae-siyle tanımlanır. Üretim hacmi yeteri kadar biiyiik tutulmuştur, her operasyon üretilen teçhizatın belli bir elemanına ayrılmıştır, burada üretim sırasına çok sıkı Ur şekilde uyulmaktadır. Seri imalatın diğer özellikleri arasında; özel (genellikle sabit kuruluş ve ayarlı) ve tek amaçlı takım tezgahlannın geniş ölçüde kullanılmalarını, üretim işleminde mekanizas-yon ve otomasyonun öncelik kazanmasını belirtmek gerekir, özellikle eş değişkenlik prensibi montaj için harcanacak zamanı asgariye indirmektedir.
Seri imalatın en gelişmiş şekli sürekli akış imalatı dır. Bunun ana özelliği üretim hat* tmdaki her bir operasyon için gerekli zamanın, bütün üretim hattradaki ayarlanmış toplun zamana eşit veya onun birkaç katı (kesirsiz) olmasıdır. Bu şekilde işin, stok yığınları meydana getirilmeden ve kesin olarak tesbit edilmiş zaman süreçleri içinde yapılması sağlanmaktadır.
Bir biri ardına iki parçanın çıkıştan arasında geçen süreye saykdzamam* denir. Eğer üretim ünitesinin (atölye, fabrika v.bj senelik üretimi, planlanan üretimiır% 100 ü ise no* minal saykıl zamanı aşağıdaki formülle bulunur:
60 Ba ‘ :
-burada; Ba: iş yerinin senelik gerçek çalışma süresi (saat)
5 : iş yetinin programlanmış sendik üretimi
aaykü (eycle) : Bir iş veya hareketin çevnmini tamamlayarak tekrar başlangıç noktanHa dönme». Dilimize yerleşmiş bir kelimedir; “çevirim “denir.
muylunun iH ayn yerleştirme ve iki ayn openuyonda olmak tartıyla işlenmesi yanında . aitı muylunun da ayrKayn torna edilmelerini gerektirir.
Eğer birçok operasyon elemanının paralel olarak ve aynı anda tek bir operasyonda gerçekleştirilmesi söz konusu ise, böyle bir imalat işlemi düzenine paralel kontantratyon denir.
Paralel konsantrasyon, yüksek üretim kapasiteli, çok sayıda kesici takımı bulunan takım tezgahlarını gerektirir (çok kalemli toma tezgahlan, çok manderenli matkap tezgahlan v.b.). Bu tip takım tezgahlanma kullanılmalan ancak çok büyük sayıda parça üretilmesi halinde ekonomik ölür.
Şekil 2b de aynı, altı kademeli milin, çok kalemli toma tezgahında işlenişi gösterilmektedir. Burada sekiz ve altı kalemlik gnıplar, dört ayn ayrı ayarda tesbit edilmiştir, böylece, iki kaba talaş kaldırma veiki ince Ulaş alma operasyonu aynı anda yapılabilir. Şekil 2b de gösterildiği gibi, milin sağ kısmım toma etmek için gerekli donanım, sekiz kalemden meydana gelmektedir (şekilde gösterilmeyen). Milin diğer ucu için gerekli kalemler ise boyuna ve enine çalışan sürgülere iiçer adet olmak üzere bağlanmışlardır. Si-lindirik muylulann işlenmesi, alınlann toma edilmesi, kanal açılması, pah kırılması hep aynı anda yapılır.
Eğer imalat işlemi her biri birkaç operasyon elemanından meydana gelen basit operasyonlara bölünürse buna diferansiye edilmiş işlem denir.
Diferansiye edilmiş imalat işlemi, geniş hacimli imalatın bazı kademelerinde, özellikle özel amaçlı takım tezgahlarının veya tecrübeli operatörün bulunmama« halterinde uygulanır. Bu bölme, genellikle az işçilik gerektiren (örneğin; milin merkezlenmesi veya parçaların otomatik tornada işlenmelerinden sonra yapılan pah kurma işlemi v.b.) basit işlemler halinde olur. Diferansiye edilebilme derecesi; parçanın büyüklüğü, ağırlığı, gerekli üretim miktarı, tezgahta yapılacak işlemenin çeşidi, parçanın tezgaha bağlanman için gerekli şartlar ve gerekli işçilik olmaküzere pek çok faktöre bağlıdır.
muylunun iH ayn yerleştirme ve iki ayn openuyonda olmak tartıyla işlenmesi yanında . aitı muylunun da ayrKayn torna edilmelerini gerektirir.
Eğer birçok operasyon elemanının paralel olarak ve aynı anda tek bir operasyonda gerçekleştirilmesi söz konusu ise, böyle bir imalat işlemi düzenine paralel kontantratyon denir.
Paralel konsantrasyon, yüksek üretim kapasiteli, çok sayıda kesici takımı bulunan takım tezgahlarını gerektirir (çok kalemli toma tezgahlan, çok manderenli matkap tezgahlan v.b.). Bu tip takım tezgahlanma kullanılmalan ancak çok büyük sayıda parça üretilmesi halinde ekonomik ölür.
Şekil 2b de aynı, altı kademeli milin, çok kalemli toma tezgahında işlenişi gösterilmektedir. Burada sekiz ve altı kalemlik gnıplar, dört ayn ayrı ayarda tesbit edilmiştir, böylece, iki kaba talaş kaldırma veiki ince Ulaş alma operasyonu aynı anda yapılabilir. Şekil 2b de gösterildiği gibi, milin sağ kısmım toma etmek için gerekli donanım, sekiz kalemden meydana gelmektedir (şekilde gösterilmeyen). Milin diğer ucu için gerekli kalemler ise boyuna ve enine çalışan sürgülere iiçer adet olmak üzere bağlanmışlardır. Si-lindirik muylulann işlenmesi, alınlann toma edilmesi, kanal açılması, pah kırılması hep aynı anda yapılır.
Eğer imalat işlemi her biri birkaç operasyon elemanından meydana gelen basit operasyonlara bölünürse buna diferansiye edilmiş işlem denir.
Diferansiye edilmiş imalat işlemi, geniş hacimli imalatın bazı kademelerinde, özellikle özel amaçlı takım tezgahlarının veya tecrübeli operatörün bulunmama« halterinde uygulanır. Bu bölme, genellikle az işçilik gerektiren (örneğin; milin merkezlenmesi veya parçaların otomatik tornada işlenmelerinden sonra yapılan pah kurma işlemi v.b.) basit işlemler halinde olur. Diferansiye edilebilme derecesi; parçanın büyüklüğü, ağırlığı, gerekli üretim miktarı, tezgahta yapılacak işlemenin çeşidi, parçanın tezgaha bağlanman için gerekli şartlar ve gerekli işçilik olmaküzere pek çok faktöre bağlıdır.