İŞLEME HASSASİYETİ

2. KISIM
İŞLEME HASSASİYETİ

2.1. İşleme Hassasiyetini Etkileyen Faktörler

Biri tezgahta imal edilen gerçek parça, diğeri teknik ressam tarafından resimlenen ye tanımlanan parça olmak üzere iki parça karşılaştırıldığında bunların farklı oldukları görülür. Gerçek parçanın teknik resimdekinden farklılık derecesi, imalatın kalitesine bağlıdır ve bu, işlemenin hassasiyetini belirtir.

Parçalar, genellikle; düz, silindirik veya konik yüzeylerin sınırladığı geometrik şekillerdir. Gerçek parçanın, tasarlanan parçaya ne ölçüde uygun olarak imal edilebileceği şu ana faktörlere bağlıdır:(İ)şeklin veya geometrik özelliklerin hassasiyeti, yani, parçanın çeşitli kısımlannın(yüzeylerinin) tarif edilen geometrik gövdeye yaklaşma derecesi, (2) parçanın kısımlarının (yüzeylerinin) ölçüsel hassasiyeti, (3) aynı kısımlarının (yüzeylerin) birbirlerine uyumlarının hassasiyeti, (4) yüzey kalitesi, yani, gerçek püriizlü yüzeyin istenilen doğru yüzeye yaklaşabilme,derecesi.

işlenen yüzeyin şekli ve kalitesi, onu işleyen tezgahın dişli düzeninin mükemmellik derecesini belirtir, kinematik anlamda işlenen yüzey işleyen dişli düzeninin aynasıdır.

Çeşitli yüzeylerin ebatlan ve bu yüzeylerin birbirleri ile koordinasyonunu sağlayan ölçüleri, imdatta kullanılan takım tezgahlarında otomatik olarak elde etmek olanaksızdır, bu bir kuraldır. Eğer tezgahta çok hassas boyutlara ulaşılması isteniyorsa, bu durumda ^özel işleme metotları uygulanmalı ve daha birçok şart yerine getirilmelidir. Bu şartlar içerisinde; kalıp ve bağlama aparatlarının sağlanması, kesici takımların oldukça karmaşık bir düzenle yerleştirilip bağlanmaları v.b sayılabilir. Son analizde, işlenen parçanın büyüklüğünün, kesici takımın tezgahkızaklanna göre pozisyonuna bağlı olduğunu belirtmek gerekir.

Koordinasyon hassasiyeti (yüzeylerin bir birlerine göre durumlarının ve uyumlarının hassasiyeti) sadece tezgahın hassasiyetine değil, iş parçasının tezgaha hangi pozisyonda

– bağlandığına da bağlıdır, örneğin,, parçanın tezgaha bağlanışında yapılan bir hata bu hassasiyeti ortadan kaldıracaktır.

Yüzey ptBüzlüliigü, tezgahta işleme sırasında meydana gelen plastik deformasyon ve kesme susamda ortaya çıkan diğer etkenlere bağh olarak meydana gelen mikro düzensizlikler {mikro engebeler) le belirlenir.

İşlenen gerçek parça ile teknik resimde tarif edilen parça arasındaki farklılıklar, hatanın büyüklüğünü belirtir.

2.2. Geometrik özeüilderdeki Hatalar

Geometrik özelliklerdeki hatalar (sapmalar), gerçek yüzeyin teknik resimde belirtilen kımıım* yüzeyden sapma miktarına bağlı olarak tarif edilir ve aşağıdaki şekihjte sınıflandırılabilir:

(1) Silindirik şekilden sapmalar; tam yuvarlak olmayışı, kesitinin basılmış gibi görünmesi, fıçı şeklini alması, yay şeklini alması, doğruluğunun hatalı olması veya boydan boya konikleşmiş olması.

(2) Gerçek yüzeyden sapmalar: doğruluğun noksan olması, yüzeyin tun düzgün olmayışı, iç bükeylik, dış bükeylik. ’t .

(3) Yüzeylerin birbirleri ile doğru koordinasyonundan sapmalar: eksenlerin birbirleri ile aynı doğru üzerinde olamamaları, çap ölçüsünün kaçırılması, eksen boyunca ölçünün kaçırılması, birbirini kesen eksenlerin yanlış tesbit edilmeleri, paralel olmayış, yassı yüzeylerin göhyesiz olmalan.

Doğru »ilindirik şekilden sapmalar – tam yuvarlak olmayış (buna ovallik te denir): Aynı kesitteki maksimum ve minimum çaplar arasındaki fark olarak tanımlanır (şekil — 3a) buna gijje,

Bazı hallerde yuvarlaklık toleransı çap toleransından daha büyük olabilir, örneğin, ince cidarlı burçların veya manşonlann işlenmesi sırasında bunlar deforme olurlar, yuvarlaklıklarını kaybederler, ancak montaj sırasında doğra şekillerini alırlar. Bu hallerde çapsal hata, nominal çapagöre ölçülmüş maksimum ve minimum çapsal sapmaların toplamının yansı olarak kabul edilir.

Basıklık miktarı ise, basılmış kesit şeklin, içerisine nğdınlabildiği dairenin çapı ile, parçanın yüzeylerine teğet olan düzlemler arasındaki uzaklığın farkına eşittir (şekil — 3b), o halde, . ■»,.

Burada basılmış kesit ile taıjfedilen şekil, çeşitli merkezlerden çizilmiş ve hirhirini kesen yayların sınırladığı şekil olarak belirtilebilir. ‘ ,

Fıçt tekfinin (şekil — 3c) veya Yby feklmin (yetil — 3d) mftıs* ite» jjş puçanmn uçlarındaki ve ortamdaki kesitlerin çaplan arasındaki fark olarak tanımlanır. O haHe,
. A=D1 ~dj ve A =D2-d2

Silindirik bir yüzeyin doğruluktan sapma d er eceti, o silindirin boyunca alman kesitlerin roerke*lerinin meydana getirdiği çizginin eğriliği He ölçülür (şekil — 3e), o halde,

*=D3-d3

Koniklik ise karşılıklı iki elemanın (yifceyin) arasındaki paralelliğin kaybedilmek demektir. Bu, iki ayn noktada alınan kesitlerin çaplan arasındaki farkın ba noktaların birbirlerine olan uzaklığına bölünmesiyle elde edilir., (şekil — 3f), o halde,
Dl~dl

Şrii r 3. Eninç ve boyuna kesitlerde doğru silindirik şekilden sapmalar.

* ~ ovallik; b — baslmjfşekilli; c — ftçı şekli; d — yay şekli; e—Doğruluk tanım