İPHİGENİA AULİS’TE

İPHİGENİA AULİS’TE

(îtfigenia Olis’te)

ı Trajedisinden :

(Konusu:

F Troya Kralı Priamos’un oğlu Paris’in, Akhai kralı Menelaos’un

karısı Helena’yı kaçırması üzerine, Yunan ordusu öç almak ve bu şe-■ refsizliği temizlemek için savaşa karar verir. Troya’ya hareket etmek

ı üzere ordu, Aulis’te toplanmıştır; fakat hava, gemilerin hareketi için

I elverişli değildir. Tanrı sözcüsü Kalkhas, Kral ve Başkomutan Aga-

I meumon’un genç ve güzel kızı İphigeneia’nm tanrıça Artemis’e kur-

ban edümesi gerektiğini, ancak bundan sonra denizlere açılmanın ola-ç nak sağlayacağını haber verir. Kızım çok seven Agamenmon, bu ha-

berden sarsılır. Karşı kor. Kızını kurban etmeğe razı olmaz. Fakat ordu, komutanlar, Yunanistan için bunu istemektedirler. Tanrı, böyle j. istemiştir. Agamemnon, kadere boyun eğmekten başka çare kalmadı-

ğım görür. Kızını, Akhileus’la evlendireceğini bahane ederek Aulis’i i çağınr. İplıigeneia, çeyizleriyle ve annesiyle birlikte Aulis’e gelir. Her

I, şeyden habersizdir. Uzun süredir görmediği ve çok sevdiği babasını

gördüğü için mutludur. Fakat durumu öğrenmekte gecikmezler. Anne, i kızını kurtarmak için çırpınır. Akhilleus’tan, kızım kurtarmasını is-

I ter. Torya savaşının bu ünlü kahramanı, kendi adının karıştığı bu ev-

I lenme oyunundan habersizdir. Durumu öğrenince öfkelenir. İphige-

neia’yı kurtarmaya’çalışacağını söyler; fakat bütün çabalan boşa gider. Ölmek istemeyen, acı kaderini yenmeğe çalışan İplıigeneia, baba-. sına yalvanr, göz yaşı döker. Fakat Agamemnon da bir şey yapacak

güçte değildir. îlkin ölümden kaçmak isteyen İphigeneia’nm duygu-r lannda değişme olur. Yurdunu düşünür. Bu uğurda kendini feda ede-

i çektir. Ölüme istekle, sarsılmadan gider. Fakat Artemis, genç kıza acı*

mıştır, onu kurtaracaktır. Her şey hazırdır. Tapmakta, KaMchaa’m kl>-lıcı, İphigeneia’nm boynuna iner; fakat o anda, genç kızın yerinde,

; başı kesilmiş, kanlan akan büyük ve güzel bir geyiğin yattığı görü»

lür. İplıigeneia, tannlar ülkesine alınmıştır.)

İPHİGENEÎA — Ah babacığım, Orpheus’un sanatını, insanları kandıran sihirli şarkılarım bilmiş olsaydım, arkam sıra kayaları sürüklemek, sözlerimle istediklerimi büyülemek için onlara baş vururdum. Halbuki benim bütün maharetim göz yaşlarımda. Elimden bundan başka bir şey gelmiyor. Anamın senin için dünyaya getirdiği, yalvarcılann ellerinde taşıdıkları dal gibi bu vücudumla dizlerine kapanıyorum. Beni vakitsiz öldürme. Zira gün ışığım seyretmek pek tatlı. Beni kara toprağı görmeğe zorlama. Sana ilk baba diyen benim, sen de ilk bana çocuğum dedin. Vücudumu dizlerine bırakarak, seni ilk candan okşayan bendim, sen de beni okşadın. O zaman bana şöyle diyordun: «Acaba senin, kocanın evinde, mevkiime lâyık bir şekilde mesut, müreffeh bir ömür sürdüğünü görecek miyim, yavrum?» Şimdi elimle tuttuğum gibi o zaman da çeneni okşayarak sana cevap veriyordum: «Ya ben sana ne yapacağım? İhtiyarladığın zaman, beni büyütmek için1 katlandığın zahmetlerin karşılığı olmak üzere acaba evimde benim sevgili misafirim olacak mısın, babacığım?. Ben bu sözleri hatırlıyorum. Halbuki sen onları unuttun, beni öldürmek istiyorsun. Pelops’un, baban Atreus’un, ilk beni ıstıraplar içinde doğuran ve bugün ikinci defa aynı acıyı duyan anamın başı için yalvarırım, etme! Aleksanıdros’la Helena evleneceklermiş, bana ne? O benim felâketim için mi Yunanistan’a geldi? Mümkün mü bu? Babacığım, bak bana! Sevgili gözlerim kaldır, öp beni. Eğer sözlerimle seni kandıramazsam hiç olmazsa ölürken’ senden bu hatırayı beraberimde götüreyim. Kardeşim, sen henüz sevdiklerinin zayıf bir koruyucusu-sun. Ama benimle beraber göz yaşlan dökerek babana kız kardeşini öldürmemesi için yalvar. Küçük çocuklar da felâketi hissederler. Bak susarak sana nasıl yalvarıyor baba. Ah bana acı! Kıyma canıma! Bak iki sevgili çocuğun, henüz kucakta olanla kurban ddığın kızın, ellerini çenene doğru uzatarak sana yalvarıyor. Bütün bu sözlerimden de kuvvetli bir sözüm daha var: Bu ışık ölümlüler için görülmesi çok tatlı bir şeydir. Yer altında ise yokluk var. Ölmek isteyen çılgındır. Refah içinde öl-mektense sefalet içinde yaşamak evlâdır.

KORO — Ah! Uğursuz Helena! Senin yüzünden, izdivacın yüzünden, Atreus oğullan ile çocuklarının başına ne büyük bir iş açtın!

AGAMEMNON — Acınmağa lâyık olan ve olmayan şeyleri bilirim, pekâlâ bilirim. Ben çocuklarımı severim. Sevmemek için deli olmak lâzım. Kadın, bu şeylere cüret etmek de, etmemeik de benim için pek müthiştir. Ne yapmalıyım. Gemilerle mücehhez bu büyük orduyu, tunç zırhlı erlerin şerefleri olan Yunanlılann ne çokluk olduğunu görüyorsunuz. Onlar llion sularına varmak için yol bulamıyorlar. Tann sözcüsü Kalk*

mak kabil olmayacak. Halbuki Yunan ordusu çılgın bir arzuya kapıl-

1 O, mümkün olduğu kadar az bir zamanda barbarların topraklarına tmek üzere denize açılmak, Yunan kadınlarının kaçırılmasına nihayet dirmak istiyor. Şayet tanrıçanın emirlerini dinlemeyecek olursam, ’ar Argose’ta ıkalan kızlarımızı, sizi ve beni öldürecekler. Menelaos’un ‘ri değilim kızım. Onun arzulan önünde boyun eğmiyorum. Fakat is-pem de, istemesem de seni Hellas’a kurban etmem lâzım. Bizi mağlup 6n işte o. Sen de, ben de, elimizden geldiği kadar onun hürriyetine, man kadmlannın barbarlar tarafından zorla kaçınlmamasına çalışınız lâzım.

F

2

(Agamemnon aynlır. Aıme ile kızm konuşmasından sonra Akhilleus çıkagelir. Yunanlıların korkunç şeyler söylediklerini, tphîgeneia’-| nm kurban edilmesi gerektiğini; hatta İphige-

,i neia’yı savunurken, kendisinin bile linç edilme

tehlikesi geçirdiğini söyler. Bu sırada İphige-neia gelir.)

5 İPHlGENEÎA — -.Düşünürken bak aklıma neler geldi, dinle an-: Ben ölmeğe mahkûmum. Bunu, bayağı hisleri uzağa atarak şerefli r surette yapmak istiyorum. Sözlerimin ne kadar doğru olduğunu sen L benimle beraber kabul et. … Gemilerin yola çıkması, Phrygialılann ahvı, kadmlann ileride herhangi bir barbar tecavüzünden korunması, ris’in kaçırdığı Helena’nm intikamı bir kere alındıktan sonra mesut imanistan kadmlannın bir daha kaçırılmaması, bunlar hep bana bakı-“r. Bütün bu şeyleri ölümümle kurtaracağım. Hellas’ı kurtardıktan son-mutlu bir üne yavuşacağım. Hayata o kadar düşkün olmamalıyım, ı beni yalnız kendim için değil, bütün Yunanlılar için doğurdun. Va-a yapılan hakaret yüzünden binlerce yiğit kalkanlarına, binlerce ge-ici küreklerine sanlarak düşmanlara karşı harekete geçmekte. Hellas in ölmekte tereddüt etmeyecekler. Bir benim mevcudiyetim mi bütün U şylere mani olacak. Bu sözlerime haklı olarak itiraz ©dilebilir mİ? aşka bir noktaya geçelim: Bir kadın yüzünden bu gencin bütiin Yanlılarla savaşması ve ölmesi doğru mu?… Şayet Artemis kurban edil-emi istediyse tannçanm bu iradesine ölümlü olan ben mi mani ol nenin. Buna imkân yok. Vücudumu Hellas’a veriyorum. Beni kurban edl-iz. Troia’yı yakıp yıkınız. Zira bunlar benim hatıramı uzun zaman yu-atacak. Benim çocuiklanm, düğünüm, şöhretim bunlar olacak…

«İphigeneia Aulls’te» trajedisini, Euripides, ölümündı bir İM yıl önce, Makedonya Kralı Arkhelaos’un sarayını da konuk olarak bulunduğu sıralarda yazmıştır (M.Ö. 403), Atina’da ancak ölümünden sonra sahneye konan bu oyunı şairin en ünlü trajedisi sayılır. Yaşadığı sürelerde, Atinalılarca, gerektiği kadai takdir edilmediği anlaşılan Euripides, bu trajedisiyle büyük bir üne ulaşmıştı!1! Fransız klasik şairi Racine (Rasin, 1639 – 1699), «Andromaque» (Andromak), «Phedre» (Fedr), «İphigenie» (İfijeni) adlı trajedilerini Euripides’ten esinlenerek yazmıştır.

Metinde geçen özel adlar:

Orpheus (Orfeus): Yunan mitolojisine göre, eski çağlarda yaşamış büyük bit müzik sanatçısı. Söylendiğine göre, sazını o kadar güzel, o kadar içten çalarmış ki, vahşî hayvanlar bile bu sese koşup gelirler ve onun ayaklan dibinde kendilo rinden geçerlermiş. Birçok serüvenleri, sanatçılara esin kaynağı olmuştur.

Pelops: Tanrı Zeus’un torunu.

Aleksandros: Ünlü Troya kahramanı Akhilleus (Aşil’in öteki adı.).

îlion: Troya (Troia.)

Phrygia: (Frigya): Troya ve onun bulunduğu bölge.

Hellas; Yunanistan.

Menelaos: Agamemnon’un kardeşi, Arkhai kralı.

1 —1 İphigeneia, dünyaya bağlılığını, yaşama sevgisini, ölümden duyduğu acıyı hangi sözlerle belirtiyor?

2 — Babasının gönlünü yumuşatmak için, İphigeneia, no lerden söz ediyor?

3 — Iphigeneia’mn «kardeşim» dediği Orestes’tir ve henüz kucakta bir çocuktur; ondan nasıl yardım istenebilir! İphigeneia’nın bu bilinç dışı davranışı no dendir?

4 — İphigeneia’nın bu konuşmasından babasına olan sevgisi anlaşılıyor mu?

5 — 1. metinde, kızının yürekten kopup gelen yalvarışları karşısında Ag» memnon’un hareketsiz kaldığı anlaşılıyor. Siz, bunu nasıl yorumlarsınız? Baba, kızının göz yaşlan karşısında, gerçekten, duygusuz mudur?

6 — Agamemnon, kendi iç dünyasıyle uzun bir savaş ve çatışmadan sonra, kızını kurban etmeğe karar vermiştir. Bunun nedenlerini söyleyiniz. Bu nedenlerden hangisi ağır basmış olabilir?

7 — Agamemnon, Troya’ya gidecek ordunun Başkomutanı; öte yandan İpht* geneia’nın babasıdır. Evlât sevgisiyle yurt görevi gibi iki duydu, iki düşünce arıv smdadır. Ruhundaki bu çatışmayı açığa vuran sözleri bulup gösteriniz.

8 — îlkin ölmemek, dünya ışığından ayrılmamak için göz yaşı döken, çocuk kalbiyle konuşan İphigeneia, daha sonra, «hayata o kadar düşkün olmamalıyım» diyecek kadar başkalaşır ve yepyeni bir İphigeneia olarak görünür. Ondaki bu değişme nedendir?

9 — Kızının bu değişmesinde babasının sözlerinin payı nedir? Her ikisinin ,birleşen düşüncelerini söyleyiniz.

10 — Bu trajedi, size, ilkçağların inanışları üzerine nasıl bir düşünce verdi?

Yunan trajedi yazandır. Salamin’de doğmuştur. Babasının bir meyhaneci, analının bir sebze satıcısı olduğu söylenir. Başıka bir söylentiye göre soylu bir anelen gelmiştir.

Şiir yazmaya gençliğinde başlayan Euripides, iyi bir öğrenim görmüş, özelikle edebiyat ve felsefe okumuştur. îlk trajedisi olan «Peliades», pirmi beş yaşm-fla iken sahneye konmuştur (Î.Ö. 455). Bundan sonra yazdığı eserlerin doksam aştığı söylenir. Bu trajedilerden günümüze ancak 17 tanesi kalmıştır. Ayrıca «Kyklops» adında satirik bir dramı vardır ve bu eser, bu türün, o çağdan zamanımıza kalmış tek örneğidir.

Eski Yunanistan’ın büyük trajedi yazarlarından biri olan Euripides’in, sağ-İğında gerektiği kadar tutulmadığı, Aristofanes gibi komedi şairlerince de alaya Imdığı (Kurbağalar komedisi), birçok düşmanlan olduğu anlaşılıyor. Hayatının, on yıllarında, iyice bezdiği Atina’dan ayrılmış; gezip dolaşmış, takdir görmüş, evgiyle karşılanmış; Makedonya kralı Arkelaos’un davetin ikabul ederek onun ’ella (başkent’daki sarayında kalmıştır. Şair, son birkaç trajedisini buradaki rahatlık içinde yazdı ve büyük bir ihtimalle buradaki tiyatroda temsil ettirdi. Bir öylentiye göre, Euripides, bir gün kralın büyük koruluğunda dolaşırken av köteklerinin saldırısına uğramış ve parçalanarak ölmüştür.

Tiyatroya Aiskhilos (Eshilos, Î.Ö. 525 – 456) ve Sofokles (Î.Ö. 495? – 406)’ten bnra yenilikler katmış; korodan çok diyaloglara önem vermiş; kişileri, kendi rubai yapı ve davranışları içinde daha tabiî olarak ele almış; özellikle kadın tiplerini re onlann çeştili tutkulannı incelemede başarı göstermiştir. Kostüm ve sahne dü-ieni bakımından da tiyatroya birçok katkılarda bulunmuş olan Euripdies, ölümün-en sonra daha çok takdir edilmiş, eserleri her tarafta oynanmış ve ilgi görmüştür.

Eserlerinin en önemlileri:

Alkestis (Î.Ö. 438), Medeia (Î.Ö. 431), Hippolytos (Î.Ö. 4281), Andromak (Î.Ö. 26?), Elektra (Î.Ö. 413), iphigeneia Tauris’te (I.Ö. 414), Helene (I.Ö. 412), Oras-es (Î.Ö. 408), İphigeneia Aulis’te (Î.Ö. 405), Bakhalar (Î.Ö. 405).