İSPRİTİZMA

(fr. spiritisme’den)Ruhun, bir bedene girmeden önce, girdiği süre içinde ve daha sonraki varoluşu şartlarını inceleyen ve ölülerin ruhlarının canlılara görünme kurallarını tespit etmeğe çalışan «gizli» bilim. — ansİkl. İspritizmacıların anlayışına göre, insan ruhu, biri maddî olmayan, öteki de yarı maddî olan ve «perisprit» denen evrensel akışkandan doğan iki kısımdan meydana gelir. Birbirinden ayrılmayan bu iki unsurun en yüce mükemmelliğe erişmeden önce çeşitli yollardan geçmesi gerekir. Bu yolların her birinde, tenleşme, gelişme ve tenleşmeden kurtulma aşamaları yer alır. Tenleşme, ruhun bir insan bedeni içinde yeniden doğmasıdır, ölüm gerçekleştiği zaman, ruh maddeden sıyrılır ve tenleşmeden kurtulmuş olur. Ama ruh, kendisini dünyasal alanlarda esir tutan presprit ile kuşatılmış haldedir. Ruh bu durumdayken, canlılar ve maddî eşya üstünde akışkancasına bir etkide bulunur ve yeniden tenleşinceye kadar «medyum»lar aracılığı ile dile gelir, ispritizma, her insanın daha önce bir varlığı olduğunu ileri sürer ve bunun kanıtı olarak da «hatırlama» olayını gösterir; ayrıca bu inançlara, çeşitli ispirtizmacı gruplarına göre değişiklik gösteren bir ahlâk anlayışını da ekler; canlılarla, bu canlılara görünen, onlara yön gösteren ve öğüt veren ruhlar arasında ilişki kurulabileceğini ileri sürer. (Bk. medy u m .) ispritizma, her zaman tartışma konusu olmuş ve samimî ispritizmacıların yanı sıra şarlatanlar da ortaya çıkmıştır, ispritizma, başka bir isim altında, ölmüşlerin anılması yönünden çok eski zamanlara varan bir davranışı sürdürmekten başka şey değildir. XIX. yy.ın ortasında doğmuş olan ispritizmanın ilk belirtileri önce Hydesville’li metodist Fox ailesinde (1848) ve Rochester’de (A.B.D.) görüldü. Quaker’lerin inançlarına uygun düşen ispiritizma belirtileri hızla çoğaldı. 1853 Yılında, Birleşk Amerika’da binlerce medyumun bulunduğu bilinmektedir, ispritizmaya çoğunlukla taraftar olmayan fizikçilerin ve hekimlerin (Faraday, Horace Greeley) ortaya koyduğu tenkitçi yayımların yanı sıra bir ispritizmacı edebiyatı da ortaya çıktı. A. Jackson Davis, «trans» halinde yazmış olduğu Tabiatın ilkeleri adlı kitabını 1847’de yayımladı. Bu eserde Swedenborg’un öğretisine benzer bir öğreti vardır. Fransa’da ise, Allan Kardec, büyük gürültülere yolaçan Le Livre des Esprits (Ruhların Kitabı) adlı eserini 1857’de yayımladı. Birleşik Amerika’da Robert Hare, hâkim Edmonds, Daniel Douglas Home, İngiltere’de miss Hayden ve Almanya’da Aksakov, ispritizmanın belli başlı yayıcıları ve savunucularıdır,