Ünlü uçak firması Boeing deniz taşıtlarında yepyeni bir sistem ortaya atmaktadır. Jetfoil adını alan bu taşıt saatte 50 mil hızla gidecek ve denizin içine giren foilleri (levha şeklinde ayakları) sayesinde 4 metre yükseklikte dalgalarda bile çok rahat bir gidi$ sağlayacaktır.
»eniz taşıtları arasında, a da hava yastığının bulu gerektiği zamanda karada da Hovercraft’ın ortaya çıkmasın^ bir zaman geçmeden dünyanın uçak yapıcılarından Boeing ye ufak gemi yapmak için projele: maktadır. Düşünülen deniz taşı cu alan, türbinle işleyen ve larda kıyıdan kıyıya 50 millik pabilecek bir jetfoil olacaktır, ha malını piyasaya çıkarmadan milyon dolar olmak üzere 11 rişi almıştır. Bunlar Havai A Hong Kong ve Manş Denizinde çaktır.
Boeing beş yılda 40 ve on yılda 1 DO jî . foil yapacağını tahmin etmektediı S yle diğine göre jetfoil, daha önceli bu tıj benzeyen gemilerle mukayese edileme^ cek kadar üstün vasıflıdır, adeta bu b 747 uçağının bir DC-3 ile kıyaslanma! na benzetilebilir. Çift güverte I ıbinl^riy
o neredeyse geniş gövdeli juriıl : jet uça lan gibi olacaktır.
Plânlanan iki tipi vardır : Bir kıris ler için 190 kişilik ve banliyö yola se visi için de 250 kişilik. Her 50 kişn e b kadın veya erkek kamarot düşecektir. Y mek ve içecek servisi hava yu ilanında! nin aynı olacaktır.
Başlıca değişikliklerden biri jeloil* su Pompalannı çalıştıran jet motorla tarafından işletilmesidir, İkincisi 2oill< (ava kİ ar). Özel biır otomatik (elektrom! kontrol sistemiyle çalışacaktır,
Pervana diye birşey yoktur Su ,gen nin arka tarafının ortasındaki deste|pn t aşağı ucundaki bir menfezin içine doğı çekilir ve desteğin içindeki bir o]u|kta yukanya doğru gider; üstte sı ı iki yo ayrılır ve her biri iki eksen doğrultusu dan birine, su jet pompalanın akı r.
Pompalar uzay roket moto : arın: ya mış olan bir firma tarafından imal ed; mektedir. Fenni şartnameleri lloeiım? t rafından ve Amerikan Deniz !luw îleı nin hydıro foilleri için 9 yıldan faz [a b «üreyle bütün su jet motor : »ten eriı denedikten sonra hazırlanmıştı ,
Jet motorlan serbest güç ttı binle Onlar uçak jet motorlannda < duğı ileriye doğru biır itme gücü liretim
da doğrult ı değiştirici kovalar vardır. Ay-nca düşül j: hızlarda kontrolü sağlamak için de su gücüyle işleyen, bir boru içinde bir pervaneden faydalanılır, bu jet motorlarının çalıştırdığı su pompalarından tamamiyîe ayndır. Otomatik düzenleyici sayesinde ¡jemi 45° lik yavaş bir ileri hareketle yanlamasına iskeleye yanaşabilir.
Foil kontrolleri modem uçak auto-m-lot sisteminin hemen hemen aynıdır. Otomat 1: kontrol sistem gemi yalnız ayaklar üslerinde giderken çalışmaz, harekete başl arken veya dururken de çalışır.
dir e kontroller. Bunlar Jiroskop-d o! net reler ve yükseklik sensorla-olupan bir sistem sayesinde oto-
Ila jörü vasıtasıyla ayarlar. Foil de inliği de yükseklik kumanda a vı itrlanır. Böylece omurganın esas ?yi üzerinden olan* yüksekliği de ıış olur. Dümen takımı rotayı be-içîn kullanılır, in motoru bir jet uçağında oldu-ça ışır. İleriye gitmek için avans 3eı iye normale çekildiği vakit bir çıkış menfezinin önüne gelir. Re-sr iaha fazla geriye çekilirse, ko-cırrım geriye çevirecek bir durum l ti binin gücü geri götürme gü-lişl irecek şekilde artar, cem hız ve foil derinliği ayarlandık ta yalnız rotasını değiştirmek zaman iş düşer. Bir jet uçağının jımınel auto pilotu gibi burada da !ç < »larak devamlı sabit bir rota Bütün kontrollar, sensor ve elek-ihzızlar çifttir.
i »tomatik bir gemi. Jctfoilde
t kısmı r Boeiıg’c göre motorlar derli toplu, ha-nduğu 1 ; fif, titreşir asiz ve çıkışları düşüktür.
Hayret verici manevra kabiliyeti. Gemi, gövdesi üzerinde suya inmiş ve foilleri altında uzanmış olduğu halde az bir hızla hareket ettiği zaman güç kaynağı neyse faili« ri üzerinde uçuyormuş gibi gittiği zaman da, gene aynıdır. Sığ suda giderken veya daha başka düşük hız operasyonlarında foiller yukarı çekilir. Bu sırada m >murga üzerindeki bir menfezden geçer. Yukanya çekilen ayaklarla gemi yaklaşık: olarak 10 mil gider.
Geriye gidebilmek için doğrudan doğruya pornı anın çıkış memesinin arkasın-
gidebil« lan uzı eh büyi ıi fciir 11 t hazır! tı 250 y< algah s ►ir hız y Boeing d. tanesi 3 taşıl sıp dale nd kull mı]
Kooı lar, aks
nndan
matik olarak işlerler. Pilot istediği hızı
iki reg favak) kolu ile su düzt saptann lirlemel Türfe ğu gibi verilir, kova, sı gülatörl va su aı alır ve cünü gc Birdi mı, istediği en mük otomat-tutulur tronik * Süpt
ridi
gil
zle
tınldıktan sonra tekne sudan kesilir. Bu aşağı yukarı bir jumbo jetin uzun bir pistten, ağırlık ve hızına bağlı olarak kalkışı kadar sürer. Foiller üzerinde jetfoil gittikçe hızlanmaya başlar ve otomatik olarak programlandırılmış derinlikte ve hızda aynı regülatör açıklığında seyretmeye devam eder.
Geminin iskeleye yanaşması tekne üzerinde gidişte olur, hız azaltılır ve gemi yavaşça durur. Hız yaklaşık olarak 30 saniyede 45 milden 15 mile düşer.
Olağanüstü hallerde hızlı bir duruş, yanaşma, derinlik komuta manivelasının değiştirilmesiyle yapılır ve iki saniye içinde tekne suya iner. Bu şekilde bir duruşta yarım g’den az biır vuruş meydana gelir ki bu da yolcuları rahatsız etmeyecek kadar ufaktır. Bu aşağı yukan jet regülatörleri bir uçağın duruşundan sonra yön değiştirdiği zaman bir yolcunun hissettiği bir basınca eşittir.
Yolcuların konforu. Boeing, yolcuların rahatını düşünerek tamamiyle denizin içine giren* foil sistemini eski yüzde kalan foil sistemine tercih etmiştir
Su düzeyi sakin olsa ve rüzgâr da hiç esmese, kitle ulaşımı için sür’atli gemiler yapmak işten bile değildir. Fakat dalgalar büyüdükçe, rüzgâr da onlan gelgit ve akıntılarla karıştırır. Su yüzeyinden yukarıya çıkan her tekne yüksek hatta alçak hızda bile kabul edilen bir seyirle gidemez.
Böylece hava yastıklarına dayanarak yukarı kalkan hovercraft veya yüzey etkili gemiler, dalgalı denizde sallantılı bir seyir izlerler. Aynı şey yüzeyde kalan foil-leriyle hydrp foiller için de böyledir. Yal-
nız föilleri tamamiyle denizin içine ] miş bir tekne (ki o kaldırma kuvve! dalgaların altındaki sakin sulardan • lar) sakin bir seyirle gitmeyi başarabi
Aslında geminin sakin bir seyir b mesi, yüzeyin bir metre kadar aşağil daki suyun düzlüğünden ziyade föilleri neten otomatik kontrol sistemin bir fö siyonudur. Seyirin niteliği ve yolcull rahatlığı doğrudan doğruya dalgala yüksekliği, frekansı ve onlann üzeril giden gemilerin hızlarıyla ilişkilidir, zeyde kalan hydrofoil dalgalı sularda millik bir hızda yolcuların yansının hc na gitmeyen bir gidiş sağlar. Halb Boeing jetfoil saatte 50 millik bir hu ve 3 metrelik dalgalı sularda bütün ) culann kabul edebileceği bir seyir par. Daha yüksek dalgalarda daha us ayak destekleri kullanılmak suretiyle minin denizdeki istikrar durumu artl labilir.
Jetfoil bir yandan da sessiz işleyen gemi olacaktır. Boeing tam güçle çalı ken geminin çıkaracağı gürültünün dbA dan az olacağını söylemektedir. 1 fik kurallanna göre örneğin Kaliforn Eyâleti Kanunlarına göre Karayollanı kamyonlara müsaade edilen gürültü a n 92 dbA dır. Kabinenin içi tabii gö tülü bir jet uçağında olduğu gibi h edilecektir.
Jetfoil aynı zamanda temizdir de. C le görülecek hiç bir duman çıkarmı cak ve 3 tonluk kara taşıtlanna müsa edilen hava kirliliğinden daha az ha\ kirletecektir.
POPULAR SCIENCE
t Waterhouse
T
îknikle ilgisi olmayan bir tiyatro azan elektrik dünyasını kendi ı ile keşfe çalışıyor. Basit, fakat ürücü şeyler ortaya atıyor ve bizi tündürüyor.
in her gün yeni birşey öğreniyor, ı geçende bir yerde bir yazar büfesinin, üzerinde ampul bulunma-ş duydan bile anahtar kapalı iken £in sızdığına inandığını yazıyordu, ı buna, yazanın da alaycı bir ifa-duğuna dikkat ederek, olacak bir nadığı kanısına vardım.
hiçbir zaman okulda elektrik der-ş bir adam değilim, o yemek sof-l annem ve babam ile konuş tuğu-ır konu da olmamıştır. Fakat biı-yler Öğrendim. Tabiî bu yeter sa-çünkü ben hâlâ bir elektrik gi-srinde neden rafadan bir yumurta layacağmı pek kavramış değilim, öğrendiklerimi şöyle bir sıralar-elki size de faydalı olabilirim,
Elektriğin çoğu elektrik santralle-:nerji istasyonlannda üretilir, ora-t kablolarla tüketici şebekeye ve-
lununla beraber elektriğin bazı çe-kablo veya tellerle gönderilmesi-yacı yoktur. Bu yıldmm veya rad* ı kullanılan cinsidir. Bu tür elek-et ilmez, o havada serbest du rur.
Elektrik pes ve vızıldayıcı bir ses . Bu ses kapı zillerinde, telefon ;ktrik organlannda kullanılmak iirlü perdelere sokulabilir.
Elektrik topraklanmak zorundadır, hangi bir iş yapmadan önce onun a bağlanması demektir. Tabiî :1a bu imkânsızdır, fakat oradaki
sına rağmen, ı ‘t
da amp ulun : |i
ğınızı sokma; ı
elektrik kaçw r
zan su gibi î i 3 yor ?
6. Eİektril İ î lir, me^atif 1 plâstikle kap i siyah p lâstik p Anahtar çev: • ve elekt riği n ı
7. Eİektril ; r edilebilir Bü ı s küçük tatary r stok edsbilec * mez. Bi yiik 1 a dol duru muş, î törler) lüz y e r
: Meraksız i :î i: la düşü ımed« 1 lar. Onlar anz s: c karlar > e evî ; I da bütün bile J kat bu bilgi gelmemiştir. 1 ı : meraklı bir < . ı hangi b r tek c t
o zamaı dahî s bilgileri î bas çalışmn . İşte e de bir i zole ■ ■’ ı mâni o! ur v< t açıldığı zam a c ki çıpla z. incc | defa olsrak’ 1 I” linde gl lüriiz I, ı n yi yüzerse ka 1 .. büyüteç :ir. A ;, 1 belirli bir öır ris,i ısın m ok . ı
böyle bir dururn-re sakın parma-i ama, mademki musluğundan sı-, öyleyse ne olu-
ian meydana ge-Bir kısım beyaz n, öteki kısımda ir telden geçer, ki kısım birleşir irirler.
’da, pillerde stok ılann muhakkak la fazla elektriği birşey söylene-elektrik kürekle te ise (Trans işetir.
gibi şeyleri faz-ler ve aldırmaz-r lambalarını ya-ı mucize hakkın-ian ibarettir. Fa-r>ir zaman yeter a nasıl işlediğine stediklerimi her-n çıkaramazsam, cafamda bulunan mı birleştirmeğe nahtann içerisin-elin birleşmesine geçmez. Anahtar ampulun içinde-. İşte burada ilk i bir şerare şek* camı bu şerare-jünkü o bir nevî mpullerin neden İler okul öğren
Şimdiye kadar daha sigortanın ince teline değinmedim. Yâlnız hayret ettiğim bir nokta var, trafik ışıklarında kullanılmak üzere renkli elektrik veya soğutma tekniğinde uygulanmak1 üzere negatif elektriği hüküm altına almağa muvaffak olan bu büyük endüstrinin James <Watt’-un elektrikli tencereyi buluşundan tam 200 sene sonra sigorta tellerim hâlâ bu kadar ince yapmasını bir türlü anlayamıyorum. Benim bu hususta bir fikrim var. Her nalbantta tavuk kümeslerini yapmak için kullanılan oldukça kalın kafes teli bulmak kabildir, bu elektrikçilerin kullandıklarından (tabiî onlarda ekmek parası kazanmak zorundadır, bunu anlamaz değilim) çok daha sağlam ve dayanıklıdır. Böyle bir parça kafes telini sigorta kutusuna taktım mı, artık, isterse çamaşır makinesi fazla* elektrik çektiğinden dolayı alevler içinde yansın, sigorta 6 ay süre ile İngiltere Bankası kadar sağlam ve emniyetlidir.
Fakat acaba sigorta teline lüzum var mıdır? Gerçi ben bunun elektrik santralından gelen kabloların eve ait elektrik
telleri ile birleştiği bir karşılaşm^ , tası olduğunu bilmiyor değilim, bu ı\^°f kim tel biryerde nasıl olsa birleşn^,1 rundadır. Fakat neden bunları ba^. , . düğümle birleştirmezler? ır
Bu hususta bilgimin pek yeterli dığmı itiraf etmeliyim. Daha neo^ jam[ balarım incelemiş değilim, onlar ği nasıl öyle oraya buraya harek^ ett-” rirler ? Sonra o yeni otomatik kızartıcıları yokmu, acaba onlar ğin kıtır kıtır olduğunu nereden at*îarıar da kendi kendine dilimleri dışan r
lar? Elektrikle elektronik ara$ihdakî fark nedir ? Elektronik kelimesi k .. herkesin ağzında dolaşan moda ci bir kelime midir? Bir İngiliz nik beyini başka bir voltaja ihtiyaç teren Fransızcayı nasıl konuşur? ğm herhalde bu ve daha başka sorulara bir cevap bulması lâzımç^
Fakat masanın üzerindeki ışık t^den-bire söndü, bir yerde bir sigorta ^tmıs olsa gerek.