KALİFORNİYA
ABD’nin göz alıcı manzaralara sahip uzak batısındaki, kendi deyimleriyle bu «Altın Eyaleti», sinemadan bilişime kadar, yüksek teknolojili sanayilerin öncüsüdür. Amerikan rüyasının somutlaştığı bu eyalet, aynı zamanda, toplumsal yenilikler ve sanat faaliyetleri açısından da, geniş bir laboratuvar olarak kendini kabul ettirmiştir. Kaliforniya, zenginlik sıralamasında, Kanada’nın önündedir; dünyanın sekizinci büyük ekonomik gücüdür.
Batıda Pasifik Okyanusu’na 1 350 km’lik kıyısı bulunan Kaliforniya’nın, kuzeyinde Oregon, doğusunda Nevada ve Arizona eyaletleri, güneyindeyse Meksika yer alır. Yüzölçümü bakımından, Alaska ve Texas’tan sonra üçüncü sırayı alan Kaliforniya, nüfus bakımından, Amerikan eyaletlerinin en kalabalığı; tarım alanında da en önde gelenidir. Kaliforniya’nın gelişmiş birçok şehri, uluslararası ün ve etkiye sahip başlıca iki metropolü vardır: Los Angeles ve San Francisco.
FİZİKÎ COĞRAFYA
Kaliforniya bölgesinde çarpıcı karşıtlıklar görülür: ABD’nin en yüksek doruğu (Whitney Dağı, 4 418 m) ile en alçak noktası (Ölüm Vadisi, -86 m), Akdeniz iklim tipinin hüküm sürdüğü kıyılarla kurak çöller (Mojave Çölü) hep bu bölgededir.
Yüzey şekilleri, akarsu ve göller
Kaliforniya öncelikle bir kıyı eyaletidir; topraklarımn hiçbir noktası Pasifik Okyanusu’na 400 km’den daha uzak değildir. Cordillera dağ sistemi, batıdaki yüksek topraklarla birlikte, kuzeyde, Cascade Sıradağları’nm bir uzantısını oluşturur. Shasta volkanik bölgesinden itibaren, Nevada Sıradağları ile (Sierra Nevada) devam eden bu küdelerde Kuzey Amerika’nın (Alaska dışında) en yüksek dorukları yer alır. Eyaletin ortasındaki Whitney Dağı, uçsuz bucaksız Büyük Vadi’ye (700 km) hâkimdir. Bu çöküntü, orta ve güneyde San Joaquin, kuzeydeyse Sacramento nehirlerince akaçlamr. Söz konusu iki nehir, Golden Gate çukurunda birleşerek San Francisco Körfezi’ne dökülür. Colorado, Kem ve Salinas daha küçük akarsulardır.
Üzerinde San Francisco’nun bulunduğu Kuzey Amerika litosfer levhası güneydoğuya doğru yer değiştirirken, Los Angeles’ı taşıyan Pasifik levhası kuzeybatı yönünde hareket etmektedir. Bu iki levhanın temas ettiği kesimde bir fay hattı (San Andreas fay hattı) ortaya çıkmıştır. Söz konusu fay hattı boyunca kıta kalkanını etkileyen gerilim ve harekeder, 1906’da San Francisco’yu yerle bir eden deprem gibi çok şiddetli sarsıntılara yol açabilir. Deprem korkusunu sürekli yaşayan San Francisco’da, 1989’da meydana gelen daha hafif bir deprem çoğu Bay Bridge’in yıkıntıları altında kalan 67 kişinin ölümüne neden olmuştu.
KALİFO
Yüzölçüır Nüfus: 31 Nüf. yoğ.: Kentsel nüfus oranı: % 91,3 [1990]
Eyalet merkezi: Sacramento (369 365 nüf.; [1994])
Yönetim
Anayasa: 9 eylül 1850’de, ABD’nin 31. eyaleti olan ] 4 temmuz 1879’da yürürlüğe giren bir anayasası varc Kurumlar: yürütme: 4 yıllığına seçilen vali. Kongre:
4 yıllığına seçilen 40 üyeden, Temsilciler Meclisi, 2 y: 80 milletvekilinden oluşur.
Yönetim birimleri: 58 yönetim birimi.
Ekonomi GSMH: 675 milyar dolar [1989]
Kişi başma GSMH: 22 681 dolar [1989]
İhracat: 43,4 milyar dolar [1989] İklim
Okyanus etkisine ve enleme bağlı olarak, K ayrı iklim bölgesinden söz edilebilir. Belirgin bir yumuşak kışlarıyla Akdeniz iklim tipinin egemeı ge; ılıman bir bölge; son olarak da nemli bir bö’ men hemen tamamında, ekimden nisana kadaı yıstan eylüle kadarsa kurak olmak üzere, iki fark larnr. Kuzeyden güneye gidildikçe yağışlarda bi görülür: kuzeyde 2 000 mm olan yağış miktaı 254 mm’ye düşer. Öte yandan, denizin ve karam caklık farklarım azaltır. Kaydedilen sıcaklık orta la ne çok yüksek, ne çok düşüktür. Ocak ayı or ve 13 °C olan San Francisco ve Los Angeles’ta y lamaları 15 °C ve 22 °C’dir. Kaliforniya’nın gün< de çöl iklimi hâkimdir. Ölüm Vadisi’nde sıcaklık zın gölgede 45 “C’yi bulur. Burada şimdiye ka yüksek sıcaklık (1913 yılında) 57 °C’dir. Sıcaklık nisana kadar, gündüz 30 °C’yi pek geçmez; gec dir. Bu bölgede hemen hemen hiç yağmur y; mm’den az).
Bitki örtüsü ve hayvan topluluğ
Bitki örtüsü, kurak ve nemli ortamlar arasın yansıtır. Eyaletin kuzeyi çam, köknar ve seke kaplıdır. Sekoya (Secjuoia sempervirens), denize y£ vadi tabanlarında yetişen bir ağaç türüdür. 140 len boyuyla dünyanın en yüksek ağacı unvamn: ya (Secjuoia gigantea), Nevada Sıradağları’nın yül da yetişir. Eyaletin güneyine doğru, orman, yeril bodur ağaçlardan oluşan bir maki örtüsüne (çaj liforniya’da 22 ulusal park vardır. Doğal güzellik en çok ziyaret edilen yerler Yosemite Ulusal Paı Sekoya Ulusal Parkı ve Lassen Volkanik Ulusal puma, ayı gibi hayvanlar ve birçok kemirgen b yaşar. Çöl bölgesinde çok çeşitli kaktüsler buluı raklı yılan, kırkurdu ve kertenkelelerden oluşan luluğu vardır.
Sekoyalar. Bazılan 2 000-3 500 yaşında olan Sekoyalar, ey yüzde 42’sini kaplayan ormanlann en görkemli ağaçlandır.
Ölüm Vadisi. Dünyanın en yaşanmaz bölgelerinden biri ola zamanda Kaliforniya’nın turist çeken yörelerindendir.
Los Angeles.
Hollywood stûdyolannın manzaraya hâkim olduğu bu şehirde «Amerikan Rüyası» çoğunlukla kontrolden çıktı. Nisan-mayıs 1992’de meydana gelen ırk çatışmalannda siyah ve Ispanyol asıllı topluluklardan 58 kişi öldü.
İÇİNDEKİLER
FtZÎKÎ COĞRAFYA BEŞERÎ VE İKTİSADÎ COĞRAFYA TARİH
;î VE İKTİSADÎ COĞRAFYA
.«Ikınma ve sanayi aiamnda bütünleşmeye, tarım ısanya örnek teşkil eder, ABD’nin en fazla şehirleş-ı.-n3polit eyaletlerinden birisidir. Bu eyalet, tarım-_ sistemli bir sulama politikasına borçludur.
Z3 nüfus artışı, öteki eyalederle kıyaslanamaya-siır. XVIII. yy’ın sonunda, eyalette, çoğunluğu Is-i.k 30 000 kişi yaşıyordu. Nüfus, 1900’de 1,5 mil-~ milyonu, 1970’te 20 milyonu buldu. 1980-1990 -_r. nüfusu yüzde 10 oranında artarken, Kaliforni-î 25 arttı. Nüfusun yüzde 57’sini oluşturan beyazca Latin Amerikalı göçmenler en büyük azınlık 199l’de, eyalet nüfusunun % 26’sı). Latin Ameri-ve Okyanusya’dan gelenlerle (% 9,6) siyahlar —ektedir. Günümüzde, yasadışı göçmen akınım =~.en hemen bütünüyle olanaksızdır. 1991’de, San ”si, ayda 25 000 göçmen adayını geri çevirdiyse
■ şeçtiği tahmin edilen insan sayısı bunun iki ka-ivalet nüfusunun yüzde 43’ünü temsil eden «be-_ar>, öyle görünüyor ki, 2000 yılında çoğunluğu
ABD’li MeksikalIların olağanüstü artışı, eyale-.neyine özgü değildir. Kuzeyde, özellikle, Monte-r-iro beldelerinde ve San Francisco’nun güneyinde reİrgin bir biçimde artmaktadır. Asyalılar (Filipin-ve Vietnamlılar), özellikle, Los Angeles ve San Yerleşmiştir; aylık gelirleri «beyaz» ailelerinkini .Emiştir, İspanyol asıllıların ve siyahların (zenciler) zsy’ti üstündedir. 1980’li yıllar boyunca Kaliforni-jyüme ve göç sonucu oluşan nüfus artışına (10 yıl-,’jzde 85 oranında, Asyalı ve Ispanyol asıllı toplu-~ sîduğu söylenebilir.
r^’geleri kıyı şeridinde toplanmıştır. Nüfusu 27 şehrin yanı sıra, adları İspanyol kökenlerini _yük metropol vardır. Los Angeles, San Francisco
– 14,5 milyonluk nüfusuyla (1996) Los Angeles,
. York’tan sonra, ikinci büyük yerleşim bölgesidir. _ia merkezî bir çekirdeğinin olmayışıyla, Los An-yayılmış bir şehir örneğidir: şehrin farklı banliyö— 100 km uzaklıkta olabilir. 735 000’lik milyonluk -an, San Jose’ye kadar yayılan kesimleri de sayı-rrslyona çıkar. Avrupa şehirlerine gitgide daha çok îrancisco hem ekonomik hem de entelektüel ve hareketli bir merkezdir. Havacılık sanayii bulu-r. San Diego 2,5 milyonluk nüfusuyla Kalifomi-r-jyük şehridir.
yı 1786’da ziyaret eden Fransız denizci La Pero-3İağanüstü verimliliğini övmüştü. Günümüzde, aruzca tarım üretiminin değeri açısından değil, ..erinin büyüklüğü ve tarım işletmelerinin ortala-~.~dan da ABD’nin başta gelen eyaletidir. Kalifor-■.aa arazileri 3,2 milyon hektardır. Bu, eyaletin üç-:.v.a:ı ekili arazilerin dörtte biri demektir. Yoğun .iı, özellikle de, yüksek ticarî değer taşıyan ürün-Kaliforniya’daki 80 000 tarım işletmesine, as-.raret ve sanayi hâkimdir. Aktif olarak tarımla uğ-rrsiya’nın çalışan nüfusunun yalnızca yüzde 2’si-
. de ve împerial Vadisi’nde sulamalı tarımla şeftali, Isk. kayısı, turunçgiller gibi çok çeşitli meyveler .fsrmya, bu meyvelerin dünyadaki en büyük ye-iûîtçısı ve konserve üreticisidir; aynı zamanda, _;a sebze üreten eyaletierindendir. Kaliforniya’nın ulkeninkinin yüzde 90’ına, Almanya’da yapılan Tarama eşittir. Şarapçılık, Napa, Salinas ve Sono-e yoğunlaşmıştır. 1980’li yıllarda şarapların kalitesiz konusu etkinlik kidesel üretime dönüktür. Yeni: çok küçük bir bitki asalağı olan filoksera (asma-va şarapçılık sektörünün kara yılı 1992’de bağlara zarar vermiştir. Napa ve Sonoma vadilerindeki sayıda bağ kütüğünün sökülmesi gerekmiştir. Su-
12 r.nnç, mısır, buğday; SanJoaquinVadisi’ningü-svss pamuk üretilir. Çok miktarda hayvan sürüsü-nrr-ya, ülkenin ikinci büyük süt üreten eyaletidir.
Yosemile çağlayanları, Kuzey Amerika’nın en yüksek çağlayanlandır (732 m). Nevada Sıradağlan’nın ortasında yer alan Yosemite Ulusal Parkı her yaz 3 milyondan fazla turist çeker.
# ,
KALİFORNİYA
— Yağış
– 1 500 m i—p 600 mm
– 500 i f- 300 mm
– 200 LL o
– 0 Şehirler
-1 Çöküntü O 3 000 000 nüf.
Not; tahmini yükselti O 600 000 ila 1 000 000
San Andreas fayı O 100 000 ila 300 000
Otoyol • 25 000 ila 100 000
Su taşıma yolu Milli park sınırı
Tuzlu göller 0 200 km
KALİFORNİYA
Imperial Vadisi. Buradaki toprakların verimliliği, 129 kırı uzaklıktaki Colorado Nehri’nin sularını taşıyan bir sulama kanalından kaynaklanır. Makineleşme ve teknik yenilenme bu bölgede tanmsal başanya büyük ölçüde katkıda bulunmuştur. Eskiden kıyı ovalannda ve vadilerinde yoğunlaşan tanm etkinlikleri, yeni sulama tanmı malzemelerinin kullanılmasıyla görünür bir biçimde içerideki büyük vadilere kaymıştır.
Golden Gate Köprüsü. San
Francisco’nun gerçek simgesidir. Köprünün yapımı 1937’de tamamlanmıştır.
Kaliforniya’nın kuzey kesiminde ticarî değer taşıyan ormanlar vardır. Duglas köknarı, Monterey çamı ve sekoyadan kerestecilikte yararlanılır. Başlıca liman şehirlerinde (San Fedro, San Di-ego, San Francisco ve Monterey), Büyük Okyanus’ta avlanan ton, uskumru ve sardalyalar işlenir.
Maden ve enerji kaynaklan
Kaliforniya, ABD’nin en büyük tungsten ve cıva üreticisidir. Bor, Mojave Çölü ile Ölüm Vadisi’nin havzalarından ve kurumuş tuz göllerinden çıkarılır. Eyalet, borun yanı sıra, potas, sülfat ve sodyum karbonat üretiminde de önde gelir. Buna karşılık, altın üretimi XIX. yy’dan beri azalmıştır. Kaliforniya, petrol rezervleri ve üretimi açısından, Texas ve Louisiana’dan sonra gelir. Petrol yatakları, güney kıyısı boyunca ve Santa Maria ile Los Angeles arasında uzanır. Aynı havzalardan elde edilen doğalgaz gitgide artan miktarlarda kullanılmaktadır. Petrol, San Francisco Körfezi kıyılarında, Monterey ve Los Angeles’ta arıtılır. Yıllık elektrik üretimi 122 milyar kVVsa’tir. Bu miktarın üçte ikisi, yakıt olarak petrol veya doğalgaz kullanan termik santrallardan sağlanır. Elektriğin yaklaşık üçte biriyse, dağ sularını büyük yerleşim merkezlerine taşıyan su kemerleri boyunca kurulmuş hidroelektrik santrallarmda üretilir.
Sanayi
Kaliforniya sanayiinde otomobil yapımı, kimya, elektronik donanım üretimi, ulaşım ve dokumacılık önde gelir. Bunlar, tarım, gıda sanayii, dokumacılık ve petrol üretimi gibi geleneksel sanayilerin tamamlayıcısıdır. Elektronik araç ve bilgisayar üretimine (Apple) ek olarak, havacılık ve askerî donanımda kullanılan malzeme üretimi de vardır. 200 000 kişi çalıştıran uzay sanayiinin, özellikle Los Angeles bölgesinde başarıya ulaşmasının üç nedeni vardır: bütün yıl boyunca açık havada çalışmayı mümkün kılan iklim, denemeler için elverişli şartlar sunar. Kıyı gerisindeki geniş çöl alanları, askerî üsleri yerleşim bölgelerinden ayırır. Bunlara ek olarak, Büyük Okyanus karşısında yer alan bölgenin stratejik bir konumu vardır. Gösteri sanayii gibi, sinema sanayiine de Japon sermayesi akmaktadır. Dahası, bu sanayinin bazı kolları, Sony gibi büyük Japon firmalarının deneti-mindedir.
San Francisco’nun güneyindeki Silikon Vadisi (Silicon Valley) dünyada yüksek teknoloji üretiminin yoğunlaştığı en eski ve en büyük bölgelerden birisidir. Burada 200 000 kişi çalıştıran yaklaşık 3 000 işletme bulunur. Los Angeles’ta da hareketli bir sanayi kompleksi vardır (Orange Country).
Ulaşım
Kaliforniya eksiksiz bir ulaşım altyapısına sahiptir. Büyük şehirlerin semtleri birbirlerine çok iyi işleyen bir şehir içi otoyol ağıyla (freevvays) bağlanmıştır. Uzun zaman yetersiz kalan toplu-taşımacılık kısa bir süre önce geliştirilmiştir. Otomobilin egemenliğini yansıtan şehirlerarası otoyol ağı (kighways) çarpıcı boyutlara ulaşmıştır.
Büyük Okyanus kıyısının gitgide artan etkiı man paylaşır: Los Angeles (1989’da yük trafiğ ), Long Beach (65,2 milyon ton), Oakland (14, liforniya ulaşımında uçak önemli bir yer tutar rin (San Francisco, Los Angeles ve San Diego havalimanı vardır. Öte yandan, Santa Ana Ha bir trafiğe sahne olur. Bundan başka, 739 özel topraklarına yayılmış durumdadır.
Turizm
Manzaraların güzelliği ve kültür etkinlikle şen yumuşak iklim, eyaletin turizmdeki başar vvood’da sinema ve televizyon stüdyoları, Ar land, San Diego’da hayvanat bahçesi ve S Enstitüsü (Sea World) popüler turizmin en bü Bunlardan başka, liman şehri Fisherman’s We pesi Nob HilI, Lombard Street ve Chinatovvn, başlıca ilgi çeken yerleridir.
Yosemite Ulusal Parkı, Wyoming Eyaleti ne’dan sonra, ABD’nin en eski ikinci ulusal p; radağları’nın yamaçlarını kaplayan sekoya orr amacıyla 1890’da kurulan park, granidi doruk gölleri ve yüksek ağaçlı sık ormanlar gibi çeş nar; böylece, her yıl 3 milyondan fazla ziyare
Eski bir denizin oyduğu Ölüm Vadisi, 193; edilmiştir. Vadi, dağların çevrelediği kurak \ yer alır. Kaya resimleri, burada ilkel toplulukl ğunu gösterir. Kayalık çöller ve kum tepelerir niş çöküntüde çok çeşitli manzaralara rastlan: kurdundan küçük bir balık olan dişli sazancığ hayvan topluluğuna ev sahipliği yapar.
Kaliforniya kıyısı, ABD’nin bütün belli baş tiği önemli bir kavşaktır. Monterey’in güne’ çük sanatçı kasabası Carmel, tıpkı 1950’li yı biyatçılarının sığınağı Big Sur gibi revaçta bi muştur. Kıyının sayfiye şehirleri ve uçsuz bı da (Santa Barbara, Santa Monica, Huntingtor nilmektedir.
TARİH
Keşif: Avrupalılar, Kaliforniya’ya, ilk olara] tılar. İspanyol denizci Juan Rodriguez Cabrillo zi’ne 1542’de demir attı. 1579’da, Sir Francis I co’nun kuzeyine ayak bastı. 1602-1603’te, S Monterey Körfezi’ni keşfetti. Bunu izleyen yi dağınık Kızılderili toplulukları beyazlarla karş yy’ın ortalarında, Fransisken keşiş Jurupero Se de İspanyolların bölgeye yayılışı tekrar başla ren. San Diego’dan San Francisco’ya uzanan 1 sisken misyon merkezleri (1823’e kadar 21 ac vaftiz edilen Kızılderili işgücünün en büyük 1 dular; zanaatla uğraşmaya başladılar. 1821’d sizliğim kazandı; bir yıl sonra da Kaliforniya’;
Kaliforniya’ya, Amerikalıların doğudan dü; yılması, 1840’larda başladı. İsviçreli John Augı 1880), Amerikan ilerleyişinin başarılı bir serüvenci ve asker John Charles Fremont (181 ya’nın ABD’ye ilhakı için en önde savaştı, b küçük bir Amerikan birliği, Sonoma Garnizon buraya Kaliforniya Cumhuriyeti bayrağım di ömrü yirmi üç gün sürdü; ancak üzerinde bir
Silicon Valley (Silikon Vadisi),
San Francisco ve San Jose arasında
500 km2’lik bir alana yayılır. Bu vadi, teknik ilerleme, elektronik ağırlıklı bilimsel araştırma ve haberleşmeye aynlmıştır. Yerleşim bölgeleri, saygın üniversiteleriyle (Stantord, Berkeley) Silikon Vadisi, Apple gibi dev şirketlerin hizmetindedir; insanın tasarladığı en olağanüstü teknopoldür. Vadi, 2000 yılından sonra kurulacak devasa megalopolün (San Francisco-San Diego [Sansan], 700 km) üst bölümünü oluşturmaktadır.
■* ^…..
■■ ■
orniya eyaletinin bayrağı olarak kaldı. 7 tem-iloat kıyıdaki Monterey’e çıktı; gümrük binası-rağını dikerek Kaliforniya’yı «Amerikan topra-’de, Kayalık Dağlar gibi Kaliforniya da, Guada-laşması ile ABD’ye bağlandı, ilk olarak, Sacramento’nun doğusunda Colo-iabına çalışan James Wilson Marshall tarafm-mdu. İlkin yalnızca Pasifik Okyanusu kıyısıyla hücum, önce ulusal sonra da 1849’da uluslara-zandı. Kırkdokuzlular (Fortyniners) adı verilen nteli at arabalarıyla, Kaliforniya’nın kuzeyine ıdular. Altın arayıcılarının yola çıktığı ve so-iğü San Francisco bir metropol haline geldi, arasında nüfus üç kat artarak 93 000’e ulaştı, iforniya’nm güneyi hiçbir değişikliğe uğrama-e kölelik yanlıları ve karşıtları arasında bir uz-3u uzlaşma, Kongre’yi, Kaliforniya’ya özgür ilmesi konusunda oylama yapmaya yöneltti, rkezleri San Jose, Vallejo ve Benicia oldular, îo kesin olarak eyalet merkezi yapıldı, ı itibaren, altın üretimi tarım lehine azaldı. Bü-rancisco çevresinde buğday ve meyve üretimi ayı baştan başa geçen ilk demiryolu hattının Jı.
01i yıllardan itibaren, Los Angeles bölgesinin du arada, tarımsal etkinliklerde de bir çeşitlen-l 1890’lı yıllarda petrol yatakları keşfedildi. 1907’de eyaletin kuzeyine yerleşti. Kaliforni-sanayiye ek olarak, Panama Kanalı’mn açılı-ıdı (1914). Kaliforniya’ya yerleşmiş birçok sa-D’nin Birinci Dünya Savaşı’na katılmasından umdan yararlandı. Ekonomik kalkınma, İkin-î hız kazanarak devam etti. Dolayısıyla, Kali-:knoloji ve hizmet sanayilerinin başlıca mer-du.
E KÜLTÜREL HAYAT
yeli. Kaliforniya Anayasası, 1866’dan beri, ilen beri de, yükseköğretimin parasız yapılma-İlköğretimdeki öğrencilerin üçte birini kapsa-a oldukça gelişmiştir. Kaliforniya Eyalet Uni-en önemli yükseköğretim kompleksidir. Üni-•11ar, eğitim enstitüleri, laboratuvarlar ve araşan çok amaçlı dokuz kampüsten oluşur. Stan-iünyanın her tarafından, hem beşerî bilimler-mya alanlarında çalışan araştırmacıları çeker.
Üniversite kütüphaneleri oldukça zengindir. Örneğin, Kaliforniya Üniversitesi’nin Berkeley’deki kütüphanesinde 6,4 milyon kitap vardır.
Kültür varlığı. En zengin müzeler arasında, San Francisco’da-ki M. H. De Young Memorial Museum, dikkate değer Kızılderili Avrupa ve Doğu koleksiyonlarıyla öne çıkar. California Palace of the Legion of Honor, tümüyle XVI. yy ve sonrası Fransız sanatına ayrılmıştır. 1924 tarihli bu bina, Paris’teki Legion d’Honneur Sarayı’nın bir eşidir. Modern Sanat Müzesi, Matisse’ten Pol-lock’a kadar çağdaş koleksiyonların geniş bir yelpazesini sunar. Los Angeles Sanat Müzesi, göz kamaştıran izlenimci eserlerle doludur. 1989’da inşa edilen, Japon mimar Arata İsozaki’nin şaheseri Çağdaş Sanat Müzesi, önemli çağdaş koleksiyonların sergilendiği bir yapıdır. San Simeon’da, basın imparatoru VVilliam Randolph Hearst tarafından tasarlanıp yaptırılan Hearst Şatosu, mimarîsinde Endülüs-Emevî etkileri taşıyan, yörenin en ilginç yapılarından birisidir. Malibu’da Paul-Getty Müzesi, Eski Yunan ve Roma eserlerinden XIX. yy Avrupa resminin ustalarının tuvallerine kadar zengin bir koleksiyona sahiptir.
Los Angeles ve San Francisco’da önemli senfoni orkestraları bulunur. Ayrıca, Los Angeles’ta Mark Taper Forum ve San Francisco’da Amerikan Tiyatro Konservatuvan ve Operası, diğerlerinden daha önde yer alır.
Kaliforniya’da pek çok tarihî değer taşıyan yapı vardır. San Diego yakınlarındaki Cabrillo Ulusal Anıtı, 1542’de eyaleti bulan kâşifin adına dikilmiştir. San Diego yakınlarında, San Juan Capistrano’da, Santa Barbara, San Luis Obispo ve Carmel’de,
XVIII. yy’a ait pek çok Fransisken misyon merkezi ziyaret edilebilir.
Edebiyat alanında Jack London (Beyaz Diş, 1905) ve John Ste-inbeck (Gazap Üzümleri, 1939), Kaliforniya’nın en önemli temsilcileriydiler. 1950’li ve 1960’lı yıllar boyunca, San Francisco, beat kuşağının (bu kuşağın başlıca temsilcisi Jack Kerouac [Yolda 1957] idi) toplanma yeri oldu. Aynı zamanda, Lavvrence Ferling-hetti’nin çevresinde, aralarında Ailen Ginsberg ve Kenneth Rex-roth’un da bulunduğu küçük bir şairler grubu oluşmuştu.
Kaliforniya’da, büyük gazetelerin (Los Angeles Times, Oakland Tribüne, Sacramento Bee, San Diego Union, San Francisco Chronicle, San Jose Mercury News) yanı sıra, birçok radyo ve televizyon istasyonu vardır. Eyaletin ilk gazetesi Californian, 1846’da, Monte-rey’de yayımlanmıştır.
Kaliforniya, bugün de, yurtsuzlar için ayrıcalıklı bir sığınaktır. Kendine özgü harekediliği sayesinde, bu eyalet, ülkenin diğer kesimlerinden daha çabuk ilerlemiş; adeta bir yenilik ve yaratıcılık haznesi olmuştur. Kaliforniya, özellikle de, San Francisco, insanların beceri, cesaret ve coşkusunun sayısız ifade fırsatı bulduğu, bilinmeyene açılan bir dünyanın simgesidir. □
Otoyol kavşağı: ABD’nin ikinci büyük metropolü Los Angeles otoyolu üzerinde.
AYRICA BAKINIZ
