Karadeniz’in güney kıyısındaki Samsun limanı ve birkaç balıkçı teknesi.
KARADENİZ
Avrupa ile Asya arasında yer alan Karadeniz, Türkiye, Bulgaristan, Romanya, Ukrayna, Rusya ve Gürcistan arasında kalan bir iç denizdir. Bölge halkları için eskiden beri stratejik bir önem taşıyan Karadeniz’in çevresinde şimdi daha verimli bir işbirliği ortamı yaratılmaya çalışılmaktadır.
Anadolu’nun kuzeyinde, Avrupa’nın güneydoğu ucu ile Kafkasya arasında oval biçimde bir deniz olan Karadeniz, İstanbul Boğazı, Marmara Denizi, Çanakkale Boğazı, Ege Denizi ve Akdeniz yoluyla Atlantik Okyanusu’na bağlanır. Doğu-batı doğrultusunda maksimum uzunluğu yaklaşık 1 200 km, kuzey-gü-ney doğrultusunda maksimum genişliği batı kesiminde yaklaşık 600 km’dir. Kuzey güney doğrultusunda en dar yeri Kırım Yarı-madası’nm ucuyla Anadolu’da Kerempe Burnu arasında yakla-
Türkiye’nin Doğu Karadeniz kıyılan; çay üretimine elverişlidir;
yaklaşık 200 000 kişi çay yetiştiriciliği yapmaktadır.
şık 260 km’dir. Kuzeyde dar Kerç Boğa bağlanır. Karadeniz’in yüzölçümü 422 1 ile birlikte 459 064 km ’dir. Ortalama der su hacmi 536 969 km3’tür.
DOĞAL ÇEVRE
Karadeniz çevresinde yüksek dağlar ve tutar. Güneyde Çoruh Nehri’nin ağzıyla sıralanan Kuzey Anadolu dağlan kıyıya p kesim, Yeşilırmak ve Kızılırmak deltala Çarşamba ve Bafra ovaları dışında dar b: Batıya doğru, Kocaeli ve Çatalca yarımat niz’i çevreleyen yüzey şekilleri, daha çol Trakya’da sahile paralel uzanan Yıldız ( sarp bir kıyı meydana getirmiştir. Daha 1 bölgesinde Balkan Dağları’nın doğu uz. belirir. Daha yukarda yassı bir plato büy lir. Kuzeybatı ve kuzeyde, özellikle Ode nizi etrafında alçak yaylalar geniş bir i rım’daki dağlar yegâne sarp ve dik bö niz’in doğu kıyılarını çevreleyen Kafka: kıyı şeridi oluşturmuştur. Suhumi’nin gü ki düz ve alçak kesim Rion çöküntüsün deniz kıyılarında girinti ve çıkıntılar çol nakli doğal limanlara pek rastlanmaz. B; Varna ve Odesa, Anadolu kıyılarında E ğal liman özelliği taşıyan başlıca koylaı mından da çok fakirdir Giresun, Amas kaya parçalarıyla Tuna deltasının önür ve kum oluşumlu alçak kara yüzeyleri
Jeolojik tarih. Karadeniz bugünkü süreci sonunda almıştır. Karadeniz bat doğuda Hazar Denizi ve Aral Gölü’ne denizin kalıntısıdır. Yaklaşık 7-2,5 mily nemi’nde bu büyük denizin küçülmes şan iç deniz daha sonra Karadeniz ve ikiye ayrıldı.
Sualtı topografyası. Okyanuslarda de derinlik bakımından üç ayrı kesim yıdan 90 m derinliğe kadar uzanan k Kafkasya ve Anadolu kıyılarında çok
;e genişler ve Odesa Körfezi önlerinde yakla-r. En derin yeri 16 m’yi aşmayan Azak Deni-îhanlığı alanında yer alır. Kıta sahanlığı alanı : 24,1’ini oluşturur. Kıta sahanlığının dış ke-inlik arasında yer alan kıta yamacı, denizaltı çok eğimli bir diklik görünümündedir. Kıta n yüzde 38,7’sini kaplar. Üçüncü kesimi oluş-m derinlikteki alan (derin düzlük) düzey fareyi aşmadığı bir ova görünümündedir. Çev-;ru eğimi yüzde l’den az bir dolgu düzlüğü kesim Karadeniz çanağının yüzde 37,2’sini n en derin yeri Kerempe Burnu’nun 80 km 212 m derinliğindeki çukurdur, deniz’in yüzey suları yaz aylarında önemli ıstermez, ortalama sıcaklık güneydoğuda 24 1 °C’dir. Kışın sıcaklık farkları daha belirgin-/doğuda 12-13 °C’ye, kuzeyde ve kuzeydo-düşer. Tuzluluk oranının düşük olduğu Ode-’t Azak Denizi her yıl bir süre buz tutar. Çok rım’ın batısından Burgaz önlerine kadar ku-tikçe daralan bir şerit halinde kıyı sularının r. Karadeniz’in yüzey sularının altında, yak-:ten dibe kadar sıcaklığı bütün mevsimlerde abit kalan bir su tabakası vardır. Karadeniz’in ızludur. Bu Karadeniz’e dökülen büyük akardı sudan ve deniz yüzeyine düşen yağmurladır. Tuzluluk oranı batıya ve kuzeye gidil-sularının tuzluluğu doğuda ve orta kesimler-:. Trakya, Bulgaristan ve Romanya açıkların-esa Körfezi’nde binde 10’a düşer. 200 m’den tuzluluk oranı binde 22 civarındadır. Bu tuz-ıcu olan yoğunluk farkı nedeniyle yüzey su-bîrbirine karışmayan iki tabaka halinde üst iulara oksijen karışmasını önleyen bu durum dtında normal canlıların yaşamasına imkân
zey sularında saat yönünün tersine hareket emi vardır. Karadeniz’in kuzeybatısı ve batı-ğazı’na doğru yol alan suların bir kısmı boğara ve Akdeniz’e giden üst akıntıyı meydana smı Anadolu kıyıları boyunca doğuya yönele-itün doğu ve kuzey kıyılarını kat eder. Bir hal-laşım sistemi içinde iki küçük dolaşım halka-le batı yönünde ilerleyen suların Kırım Yarı-
KARADENİZ EKONOMİK İŞBİRLİĞİ (KEİB) ANTLAŞMASI
Karadeniz Ekonomik işbirliği Antlaşması bölge ülkeleri arasında esasen var olan ekonomik ilişkilerin, çok taraflı bir andaşma ile düzenlenmesi halinde, bölge halklarının sağlayacağı yararların daha da artacağı ve yaygınlaşacağı inancına dayanmaktadır.
Karadeniz Ekonomik işbirliği Projesi ile ilgili yüksek düzeydeki temaslar sonucu sağlanan ilkesel mutabakat çerçevesinde ilk toplantı, Türkiye, Romanya, Bulgaristan ve Sovyetler Birliği arasında 19-21 aralık 1990 tarihlerinde Ankara’da düzenlendi. Daha sonra 12-13 mart 1991 tarihlerinde Bükreş’te 23-24 nisan 1991 tarihlerinde Sofya’da ve 11-12 temmuz 1991’de Moskova’da yapılan toplantılar sonunda Karadeniz Ekonomik işbirliği Deklarasyonu üzerinde uzlaşmaya varıldı. 3 şubat 1992’de îsta-bul’da ilgili devlederin dışişleri bakanları tarafından parafe edilen bu metin 25 haziran 1992’de İstanbul’da Çırağan Sarayı’nda Türkiye, Azerbaycan, Bulgaristan, Ermenistan, Gürcistan, Mol-dova, Romanya, Rusya Federasyonu ve Ukrayna’nın devlet başkanı, Yunanistan’ın ise başbakan düzeyinde katıldığı bir törenle imzalandı.
Karadeniz Ekonomik işbirliği Projesi, bölgeselleşme hareketlerinin uluslararası düzeyde hız kazandığı bir dönemde, AT, EFTA gibi modellerin alternatifi olarak değil, tamamlayıcısı ve Avrupa’nın bütünlüğüne yönelik çabalara bir katkı olarak düşünülmektedir. Proje üye ülkeler arasındaki ekonomik ilişkilerin geliştirilmesi ve çeşitlendirilmesi doğrultusunda iki düzeye işbirliğini öngörmektedir: hükümetler arası işbirliği ve hükümeder dışı işbirliği. Hükümeder arası işbirliği kapsamında gerçekleştirilebilecek projeler kapsamında ulaştırma ve haberleşme, istatistik, ekonomik ve ticarî bilgi alışverişi, enerji, madencilik, turizm, tarım ve tarımsal sanayi, veterinerlik ve sağlık, ilaç sanayii, çevre gibi işbirliği alanlan ömek olarak gösterilmektedir. Projede firmalar ve işadamlarının doğrudan ilişkileri yoluyla gerçekleşecek hükümetler dışı işbirliğinin hükümederce nasıl kolaylaştınlabileceği belirtilmektedir. Bu konuda vize ve ikamet rejimi, küçük ve orta ölçekli işletmelerin desteklenmesi, mal ve hizmet ticaretindeki kısıtlamaların giderek kaldırılması, yatırımlar için uygun koşullann sağlanması, ihalelerde ve serbest bölgelerde işbirliğinin teşvik edilmesi, bir dış ticaret ve yatırım bankası kurulması gibi hususlar üzerinde durulmaktadır.
Oağlar ve yaylalar Türkiye’nin Karadeniz kıyılannın karakteristik özelliğidir.
madası’na çarparak güneye dönmesi, doğu kesiminde bir akıntı halkası oluşturur. Benzer bir halka Kırım Yarımadası’nın batısında da vardır. Karadeniz’deki akıntıların hızı yere ve mevsimlere göre değişmekle birlikte yazın saniyede 15-18 cm, kışın saniyede 8-9 cm’dir. Karadeniz’de med ve cezir etkisi yok denecek kadar önemsizdir. Bununla birlikte su seviyesi 20-30 cm kadar değişiklik gösterir; baharda artar kışın alçalır.
Bitki ve hayvan varlığı. Karadeniz’deki bitki ve hayvan varlığı 150-200 m kalınlıktaki yüzey sularında toplanmıştır. Çözünmüş oksijen içeren bu bölge besin tuzları bakımından da zengindir. Saptanan bitki hayvan sayısı 1 200 kadardır. 180 kadar olan balık türünün 50 kadarı ticarî değer taşır. Karadeniz balıkları üç gruba ayrılır. Deniz kökenli olmakla birlikte zamanla tadı veya tuzlu sulara uyum sağlayan mersinbalığı ve ringa gibi balık türleri Karadeniz balıklarının yüzde 18’ini oluşturur. Bunlar Karadeniz’in atası Sarmat Denizi çağından kalma türlerdir, ikinci grup, Dördüncü Zaman’daki evrimi sırasında Karadeniz sularının tatlılaştığı dönemde bazı sarmat türlerinin tadı suya uyumu sonucu ortaya çıkan, sazan, yayın, akbalık gibi türlerden meydana gelir. Bunlar akarsu ağızlarına ve kuzeybatıdaki acı sulu limanlara sığınmışlardır. Üçüncü grubu istavrit, hamsi, gümüş, zargana, tirsi, lüfer, palamut, orkinos gibi Akdeniz balıkları oluşturur. Karadeniz’in 100-125 m’ye kadar olan sığ diplerinde 350 kadar fi-toplankton türü yaşar. □
~34″ * 36′ Donetsk*3g-
Zaporojye
28′
30′
^•Kotovsk
32’
40′
lostov-ga- Donu
Salsk •’
4
a Nikopo) %
UKRAYNA
•Nikolayev <Kahovka Hersen , Baraj Gölü 4Mel,t0P°’
Ö. I \ * ‘ p- • tKişinyov ^ s! 1 Odessa
)
, ./* y
v ı >
r _
A ? Yılan Adası
I (Zmeini; Ukrayna)
Şef**
Sivaş
Lagünü
<v-, \ AZAK DENİZİ ^y’Arabat Dili Kırım ‘ \ *14
Yarımadası ;. . Kerç*
Kerç Boğazı
iğBerezan
/ıliçyovsk
RUSYA FEDERASYONU
«Kropotkin fCuban. «Krasnodar
Karkinit
Körfezi
•Armavir •Maykop ^
•Çerkesk
Sımferopol
■
Sivaşjopj>l V
Novorossiysk
Donstanta
‘Tuapse
•Soçi
Kislovodsk
İ
AN
D
S^uıttk^
GÜRCİSTAN
Kutaısı a
9^on/ 42’-
•Batum »,
R
A/
/
rgaz
rfezi
Kerempe
Burnu
‘fSinop
^Zonguldak
TÜRKİYE
ıtanbı^f İstanbul
j AR A B°Sazl vizl iz*i, *Adapazan
Samsun
Trabzon ®Ftae KUZEY ANADOLU DAĞLARI »Tokat
AYRICA BAKINIZ
—►HİSSİ Rusya —►ESEg Türkiye —Hb.anslİ Ukrayna
ıi# «Çorum
®Bursa
…ANKARA
32 •
50 100 150 km