KAPLUMBAĞALAR
Sürüngenler (Reprtilia) sınıfının Chelonia takımında yer alan kaplumbağalar, hareketlerinin yavaşlığı ve kendilerine özgü kabuklarıyla tanınan hayvanlardır. Kalın gövdeleri ve dişsiz çeneleriyle dikkat çeken bu hayvanlar, kara ve su kaplumbağaları olmak üzere iki büyük gruba ayrılır. Su kaplumbağalarının bazı türleri denizde,
bazıları tatlı suda yaşamını sürdürür.
CHELONİA TAKIMI
Chelonia takımında yer alan türler, hiç abartmasız, yaşayan fosiller olarak nitelendirilebilir. Bu hayvanların Birinci Zaman’da yaşayan ilkel sürüngenlerden («captorhinomorphes») türediği kabul edilmektedir. Kaplumbağa, kafatasında şakak çukuru bulunmayan tek sürüngendir ve bu özelliği nedeniyle söz konusu tipin tek temsilcisidir. Chelonia takımında yer alan belli başlı gruplar İkinci Zaman boyunca evrim geçirerek gelişmiştir. Trias Dönemi’nde ortaya çıkan türler kabuklu olmaları ve damaklarında dişlerin bulunmasıyla dikkat çeker. Kretase Devri’nde yaşayan dev su kaplumbağası Archelon ve Üçüncü Zaman’da yaşayan dev kara kaplumbağası Colossochelys, 6-8 m’ye ulaşan boyları ile en iri kaplumbağa türlerine örnektir.
Sınıflandırma
Bugünkü kaplumbağalar Pleurodira ve Cryptodira adı verilen iki alttakıma ayrılır. İki alttakımda yer alan türlerin sayısı 250 civarındadır. Pleurodira grubunda yer alan türler boyunlarını yana doğru bükerek kabuklannın (bağa) içine sokarken, Criptodira grubunun üyeleri bunun için boyunlarını dikey yönde kıvırır. Yaklaşık 200 tür içeren bu ikinci alttakımda yer alan deniz kaplumbağaları ise başlannı kabuklannın içine sokma yeteneğinden yoksundur.
Pleurodira alttakımı iki familyaya ayrılır: başlarını bütünüyle kabuklarının içine saklayamayan çamurcul kaplumbağagiller (Pelomedusidae) ve yılanboyunlu kaplumbağa (Ghelyidae). Çamurcul kaplumbağa, Güney Amerika, Afrika ve Madagaskar’da yaşayan su kaplumbağalarıdır. Bu familyanın en iri türü, Amazon’da yaşayan ve bağasının uzunluğu 75 cm’yi bulan Amazon kaplumbağasıdır (Podocnemis expansa). Yılanboyunlu kaplumbağagiller ise Güney Amerika, Avustralya ve Yeni Gine’de yaşar. Bu grupta yer alan matamata (Chelys fimbriata), üçgen şeklindeki başı, hortum biçimindeki ağzı, saçaklı boynu ve tümsekli kabu-
ğuyla, en ilgi çekici türlerden biridir. Kabı lar sayesinde çevresinden ayırt edilemeye m kolayca tuzağa düşürerek yakalar.
Criptodira alttakımında bir düzine kadar l ridae familyasının üyeleri büyüklükleriyle dı rı 100 kg’ı bulabilir. Kuzey ve Güney Ame: su kaplumbağalarına «timsah kaplumbağa ğa» vb. gibi çok ilginç adlar verilmiştir. Dür talarına dağılmış bulunan Emydidae familya kaplumbağalannı içerir. Küçük göllerde ya kaplumbağası (Emys orbicularis) ve Amerika bağası (Terrapene carolind) bu grupta yer alır, ra, kabuğunu tamamen doldurabilme yeten Testudinidae familyasını oluşturan tipil da dünyanın bütün kıtalarına dağılmıştır. (Testudo hermanni) ve bayağı kaplumbağa türler Akdeniz Havzası’nda yaşar. Afrika’] de yaşayan pars kaplumbağa (Ceochelone beneklerle kaplı kabuğuyla tanınır. Trop dev kara kaplumbağaları da bu familyadaı ğalardan G. gigantea, Hint Okyanusu’nun Adaları’nda, G. elephantopus ise Pasifik Ol gos Adaları’nda yaşar. Galapagos kapluml: bu kaplumbağanın boyu 1,20 m’ye, ağırlı Büyük kaplumbağa familyalarından di| yan ve başlarını kabuklarının içine çekerr lerini içerir. Cheloniidae familyasında yer i lar kürek şeklini almıştır. Bu familyanın şamlarının büyük bir bölümünü tropikal c zaman zaman da ılıman denizlere gelirle 125 cm arasında değişir. Karetta (Caretta bir kaplumbağa türüdür. Yeşil kaplumba| bağası adlarıyla bilmen Chelonia mydas, uz nınır. Eretmochelis imbricata adı verilen pu bukları için avlandığından sayıları giderek Dermochelyıdae familyasının tek türü ol; [Dermochelys coriacea), aynı zamanda yaş en irisidir. Uzunluğu 2,40 m’yi, ağırlığı kaplumbağalar, sağlam bir deri niteliğindi masına yerleşmiş yedi adet kaburgalarıyl görünüme sahiptir. Dev deniz kaplumb; yerleri başta Fransız Guyanası olmak üzeı bölgeleri, Afrika ve Okyanusya kıyılandı)
ANATOMİK VE FİZYOLC ÖZELLİKLER
Kaplumbağaların kafatası, şakak çukı ve sağlam yapısıyla dikkat çeker. Çeneli sert ve keskin kılıf, bir çeşit gaga işlevi gc Kabuğun üst bölümünü meydana getiı embriyoner bağdokudaki «dermal plakl maktadır. Omurgalar ve kaburgaların bü) la kaynaşmış durumdadır. Bu kafesin ön baş ve ön ayaklar, arka tarafındaki açıklık kısa bir kuyruk çıkar.
Kaplumbağaların solunum organı old sahiptir. Akciğerler yalancı bir diyaframla sundan ayrılır. Kabuğun sertliği nedeniyle ma sırasında genişleyebilecekleri alan çok sırasında ise kasılan bir kas sistemi komş doğru iter ve böylece havanın dışarı çıkm
Pullu kaplumbağa
(Eretmochelis imbricata) bağası için aranan bir türdür. Düşüncesizce avlanan bu kapiumbağalann sayısı giderek azalmaktadır.
Yumurtasından çıkan elmas
a. Kuzey Amerika’nın doğu kıyılannda yaşayan bu kaplumbağa türü, etinin lezzetiyle ünlüdür.
ince gerçekleştirilen kur yapma davranışları, aplumbağalarında oldukça kabadır; erkek kap-başını ve ayaklarını öyle şiddetli ısırır ki, dişi ;k zorunda kalır. Daha sonra da erkek, dişinin azı kara kaplumbağalarında, erkeklerin alt ka-; kabuğunun bombeliğine uyacak şekilde ıçbü-ığalar ancak belirli bir olgunluk yaşma eriştik-rler; mesela Avrupa bataklık kaplumbağasının eri ise 18 yaşından sonra çiftleşmeye başlar, ada bırakılan yumurta sayısı genellikle 3-16 ara-lunla beraber deniz kaplumbağaları yılda birçok her seferde 100-200 yumurta bırakır. Bazı küçük ; cm arasında değişen ve uzunluğu genişliğinden talar bırakır. Deniz kaplumbağalarının yumurta-erinkine göre daha iridir; küresel biçimli bu yu-cm’yi bulur. Dişi, yumurtaların kazdığı bir çuku-Yumurtalar, türlere göre değişen bir kuluçka dö-çadar. Trakya kaplumbağasında 60-120 gün olan ev deniz kaplumbağasında yalnızca iki aydır, irin yaşam süresi oldukça uzundur. Mesela ba-X ortalama yüz yıl yaşar. Omurgalılar içinde en ir olan Galapagos kaplumbağalarında ise bu sü-dardır.
İİ
bağaları, kurak bölgeler, bozkırlar, kayalık alan-b. gibi çok çeşitli ortamlara uyum sağlamış du-miş bir yüzme yeteneğine sahip olan tadı su kap-göllerde, göletlerde, bataklıklarda ve daha nadir ? ırmaklarda yaşar. Yaşamlarının büyük bir bölü-ie geçiren bu kaplumbağalarda, özellikle arka işlevine az veya çok uyum sağlayacak şekilde gezi türlerde parmaklar arasında perdeler bulunur, ınizmaları deniz kaplumbağalarında daha ileri düne işlevi için özelleşmiş olan ön ayaklar, gerçek ini almıştır.
e
ıların bazı türleri otçul, bazıları ise etçildir. Otçul rejimine sahip olan kara kaplumbağaları, yaprak, ve ot gibi çeşidi bitkisel besinlerle beslenir. Taüı türler daha çok etçil bir beslenme rejimine sahip–ç tatlı su kaplumbağaları etçilliğe daha fazla eği-•üar, solucanlar ve yumuşakçalar bu türlerin baş-ir^rur; bazı türler bunlann yanında balık ve kurba-_2nir.
^mbağalarmm beslenme şekli ise daha karmaşıktır, —ilyasmda yer alan altı türün her biri farklı bir bes–,e sahiptir. Mesela yeşil kaplumbağalar otçuldur ve olmak üzere çeşitli bitkilerle beslenirler Karet-
• „i’etıa) başlıca besinini ise yumuşakçalar ve yen-Aynı şekilde beslenen Eretmochelis imbricata türü, Si. için kayaların girintilerine kadar ilerler. Dev defalarının başlıca besini denizanalarıdır, fakat ba-îszıa benzettiği plastik torbalan yanlışlıkla yutan -.adenle can verir.
nlan
;srt yapısı yetişkin kaplumbağaları düşmanlarından
■ ve ayaklarım kabukları içine çekebilen türler, teh-ır-klanna sığınarak, düşmanın pek fazla zarar vere-: “.iten bir kutu şeklini alırlar. Bununla beraber karlı şT-‘ci yırtıcı kuşlar, küçük kara kaplumbağalarını ya-;.i~dıktan sonra, kayalıkların üzerinde boşluğa bıra-~ ■cırabilirler. Afrika bataklıklarında yaşayan kaşık-r. .^bağalarını yakalayabilir. Hint Okyanusu’ndakı
Rodrigez Adası’nda yaşamış olanbir kuzgun türüne, kaplumbağalarla beslendiği için Testudophaga bicolor bilimsel adı verilmiştir.
Yavrular ve yumurtalar, düşmanların saldırısına karşı çok daha duyarlıdır. Mesela yumurtadan çıktıktan sonra denize ulaşmak için sahili boydan boya geçmek zorunda kalan deniz kaplumbağası yavrulan, bu sırada yengeçlere, başıboş köpeklere ve çeşitli kuşlara (kutankuşu gibi) yem olmaktadır.
Kış uykusu
Ilıman bölgelerde yaşayan kara kaplumbağaları ve tatlı su kaplumbağaları, soğuk mevsimi kış uykusunda geçirirler. Mesela Avrupa bataklık kaplumbağası, kışı, ırmak kıyısındaki bir delikte uykuya yatarak geçirir. Su altında kış uykusuna yatan bazı türler, su içindeyken derileri, boğazları veya dışkılıkları yoluyla solunum yapabilirler. Tropikal iklimde yaşayan kaplumbağalar ise en sıcak ve kurak dönemleri geçirmek için yaşamsal işlevlerini en aza indirgerler.
KAPLUMBAĞA VE İNSAN
Kaplumbağalar insanlar tarafından etleri (kaplumbağa çorbası çok rağbet gören bir yemektir), yağları ve kabukları için avlanır. Ayrıca büyük miktarlarda kaplumbağa yumurtası da toplanmaktadır. Günümüzde en fazla zarar gören türler deniz kaplumbağalarıdır. Maskaren Adaları’nda yaşayan ve «köpek kulübesi» şeklindeki kabuğuyla, iri bir kaplumbağa türü olan Rodrigez Adası kaplumbağası (Testuda vosmaerî), nesli tamamen tükenen türler arasında yer alır. Yaşamları en fazla tehdit altında olan türler, günümüzde Washington Anlaşması ile koruma altına alınmıştır. Buna rağmen pek çok kaplumbağa türünün bugünkü durumu kaygı vericidir. Uzun süre, «egzotik ev hayvanı besleme» modasının.kurbam olan bayağı kaplumbağanın ticareti artık bazı kurallara bağlanmış, hatta tamamen yasaklanmıştır.
Amerika’nın güneyinde yaşayan ve «kırmızı kulaklı kaplumbağa» adıyla da bilinen Florida kaplumbağası da, bayağı kaplumbağayla aym kaderi paylaşmaktadır. Avrupa’da evde beslenmek üzere edinilmiş olan bu kaplumbağalardan bir süre sonra sıkılan birçok hayvan sahibi, kaplumbağalarım doğaya bırakma yoluna gitmiş, bunun sonucunda örneğin Fransa’da pek çok su kaynağı, yüzbinlerce Florida kaplumbağasının bannağı haline gelmiştir. Bu problem hâlâ çözüm beklerken, kapan kaplumbağalara karşı yeni yeni başlayan ilginin de aym kötü sonuca yol açmasından korku duyulmaktadır. □
Trakya kaplumbağaları,
bütün Avrupa’da yaşama alaniannı tahrip eden orman yangı nlan ve geziler sırasında onlan toplayan düşüncesiz insanlar nedeniyle, nesli tükenme tehdidi altında bulunan türler arasına girmiştir.
Madagaskar’da yaşayan çizgili kaplumbağaların çiftleşmesi.
Testudo cinsine dahil olan bu kaplumbağalar, ağır yürüyüşleriyle dikkat çekerler.
Kaplumbağa kesimi. Bazı topluluklar kapiumbağalann etini besin maddesi olarak kullanır ve bağasından da çeşitli şekillerde yararlanırlar.
AYRICA BAKINIZ
—► e® göç (hayvanlarda) —► MS i sürüngenler