Kayısı

1. Gülgiller familyasının prunus
cinsinden meyve ağacı. (Bil. a. Prunus
armeniaca ya da Armeniaca vulgaris.)
[Bk. ansikl. böl.] —2. Anti/ kayısısı ya
da amerika karsısı, Amerika’da yetişen ve
meyvesi kayislyı andıran ağaç. (Bil. a.
Mammea americana; clusiaceae familyası.)
[Karayibler kökenli ve 10 ila 20 m boyundaki bu ağaç tohumla çoğalır, sarı
renkte acı bir reçine salgılar Tadı kayısı tadını
andıran meyvesi çiğ, pişmiş ya da reçel
olarak tüketilir] —3. Kayısı ağacının
meyvesi. —4. Beyazın sertleşmesine ve
sarının krdma kıvamını korumasına yetecek
bir süre, kabuğuyla kaynatılmiş yumurta.
(Kayısı yumurta da denir.)
—Mutf. Kayısı ezmesi, dörde bölü-nmüş
taze kayısıları üzerine şeker döküp beklettikten
sonra orta dereceli ateşte bir süre
pişirerek yapılan ezme türü yiyecek.
(Kuru kayısı ile de yapılabilir.) Kayısı hoşaf!,
kuru kayısıları şekerle kaynatarak yapılan
tatlı içecek. Kayısı kompostosu, çekirdeği
çıkartılmış taze kayısıları şekerle
kaynatarak ya da üzerine şekerli sıcak su
döküp bekleterek yapılan tatlı içecek. Il
Kayısı marmelat!, çekirdekleri ve kabuğu
çıkartılmış kayısıları şekerle, suyunu iyice
çekinceye değin kaynatarak yapılan marmelat
türü tatlı yiyecek. Kayısı reçeli, üzeri
birkaç yerinden delinmiş kayısıları kireçli
suda bir süre beklettikten sonra şekerle
kaynatarak yapılan reçel türü tatlı yiyecek.
(Kayısı şerbeti, çekirdekleri çıkartılıp dörde
bölündükten sonra şekere yatırılan kayısıları
birkaç saat beklettikten sonra tülbentten
geçirerek yapılan tatlı içecek. (Tülbentten
geçirdikten sonra bir miktar su katılabilir.)
Il Kayısı şurubu, olgun kayısıların
çekirdekleri çıkarılıp kabuğu soyulduktan
sonra şekerli suda kaynatarak yapılan tatlı
içecek. (Kaynatılmış kayısılar tülbentten
süzülüp içine biraz limon ilave edilir ve soğuyunca
şişelere doldurularak saklanır)
Kayısı tatlısı, şekerli suda kaynatılmış kuru
kayısıların içine kaymak konarak yapılan
bir tür tatlı.
—ANSİKL. Kayısının anayurdu Kuzey Çin’
dir. Günümüzde tüm Akdeniz ülkelerinde
ve Türkiye’de meyve ağacı olarak üretilir.
Yaygın ya da dik dallı, yuvarlağa yakın
uzunca yapraklı, orta boy (4-6 m yükseklik)
bir ağaçtır. Pembemsi beyaz, oldukça
büyük çiçekler açar; çiçekler yapraklardan
önce çıkar. Kayısı fidanı dışında
başka aşıanaçları tüm kayısı çeşitleriyle
uyumlu değildir.
Kayısı ağacının tutulabileceği hastalıklar
arasında şunlar sayılabilir: vertisilliyoz,
monilyoz, külleme ve bakteriyozlar. Böcek
olarak düşmanları çopurböcek ve ceratiteslerdir.
Mikoplazmalardan ileri gelen
yaprak kıvrılması hastalığı ağaçların başlıca
kuruma nedenidir. Kayısı birçok virüse
karşı da duyarlıdır (ürün azlığı, uyuşmazlık).
Bu bakımdan sağlıklı ağaçlarla
kurulan bahçeler daima daha fazla ürün
verir. Kayısı odunu çok sert olduğundan
özellikle kaval yapımında kullanılır
• Meyve. Kayısı düz ya da lal kırmızı benekli,
güzel sarı-turuncu renkte, az lifli, az
sulu, etli, tatlı ya da acı çekirdekli bir meyvedir.
Tek bir tohum içeren çekirdeği bazı
çeşitlerde etinden kolayca ayrılabilir (şekerpare).
Eti kokulu ve tatlıdır Çeşidine
göre haziran başından temmuz sonuna
kadar olgunlaşır Erken çiçek açtığı için
üretimi genellikle düzensizdir; çiçeklerin
monilyoza duyarlığı ve ürün veriminin almaşıklığı
da (var yılı, yok yılı) buna neden
olabilir
Kayısının küçük ve ekşi çeşidine zerdali
denir. Türkiye’nin yıllık kayısı ve zerdali
üretimi yaklş. 350 000 t dolayındadır
(1991’de 343 000 t). Şeker, C vitamini, A
provitamini bakımından zengin olan kayısı,
reçoi yapımında taze, konserve ve
kuru olarak en çok kullanılan meyvelerden
biridir. Malatya kuru kayısısında şeker
miktarı % 48-73 arasında değişir.