KAZAKİSTAN
Sovyetler Birliği’ni oluşturan cumhuriyetlerden biriyken, Sovyetler Birliği’nin dağılması üzerine 1992’de bağımsızlığını kazanan Kazakistan, Orta Asya Türk cumhuriyetlerinin toprak bakımından en büyüğüdür. Oldukça zengin yeraltı kaynaklan çağdaş ekonomik gelişmesinin temelini oluşturur.
Kazakstan Respublikasy Uluslararası kodu: KZ Yüzölçümü: 2 717 300 km2 Nüfus: 16 470 500 [1997]
Nüfus yoğunluğu: 6,06 kişi/km Başkent: Astana (287 000 nüf.) [1993] Resmî dil: Kazakça Din: Müslüman (Sünnî) % 50, Hıristiy; Millî bayram: 25 Ekim (Cumhuriyetin Para birimi: tenge (T)
Hükümet ve yönetim Anayasa: 1995 Anayasası, üniter devle çokpartili rejimi kabul eder.
Kurumlar: 5 yıllığına seçilen Senato (4 jilis) [67 üyeli]
Yönetim birimleri: 19 eyalet
Ekonomi
GSMH: 22,213 milyar dolar [1996]
Kişi başına GSMH: 1350 dolar [1996] İthalat: 4 275,1 milyon dolar [1997] İhracat: 6 366,3 milyon dolar [1997]
Eğitim ve sağlık Okuryazarlık oram: yetişkin nüfusun Ortalama ömür: kadınlar 70, erkekler Çocuk ölüm oranı: % 4,5 [1996]
Bozkırda at sürüsü.
İÇİNDEKİLER
COĞRAFYA
TARİH
ekonomi
KÜLTÜR VE SANAT EDEBİYAT
COĞRAFYA
Batıda Hazar Denizi’nden doğuda Altay ve Tien Şan dağlarına kadar uzanan Kazakistan, doğuda Çin, güneyde Kırgızistan ve Özbekistan, batıda Hazar Denizi ve Türkmenistan’ın küçük bir parçası, kuzeyde Rusya Federasyonu ile çevrilidir. Çeşitli yeryüzü şekilleri göstermesine rağmen, Kazakistan bir platodur. Alçak bölgeler toplam arazinin üçte birinden biraz fazlasını, yüksek düzlükler ve yaylalar hemen hemen yarısını, dağlık bölgeler beşte birini oluşturur. En yüksek nokta Kazakistan ve Kırgızistan sınırı boyunca uzanan 6 995 m yükseklikteki Han Tengri doruğudur. Ülkenin batı ve güneybatı kısımları Hazar çöküntüsü tarafından belirlenir. Onun doğusunda Ustyurt Platosu ve Mangışlak Yarımadası üzerinde Aktav ve Karatav dağları uzanır. Daha doğuda Ural Platosu ve onun uzantısı Mugocariy dağları, Kafkas çöküntüsünü engin Turan düzlüklerinden ayırır. Güneyde uzanan Aral Gölü’nün güneybatısında Karakum ve Kızıl-kum çölleri yer alır. Orta Kazakistan engebeli bir yayladır. Doğuda ve güneydoğuda yüksek dağ kütleleri vadilerce yarılmıştır. Altay Dağları üç sıra halinde doğudan ülke topraklarına sokulur. Güneyde, Çin sınırında Tarbagatay Sıradağları yer alır. Balkaş Gölü çöküntüsünün doğusundan Çungarya Aladağları sokulurken, Kırgızistan sınırı boyunca Tien Şan Dağları uzanır.
Kazakistan’da çoğu Hazar Denizi ile Aral, Balkaş ve Tunguz göllerinin dahilî akaçlama sistemlerinin bir parçası olan 7 000’in üstünde çay ve ırmak vardır. Ayrıca İrtiş, İşim ve Tobol nehirlerinin önemli bir bölümü (sırasıyla 1 750 km, 1 450 km ve 800 km) Kazakistan topraklarında (ülkedeki böl. 1 000 km) akar. Öte yandan batıda Ural nehri (ülkedeki böl. 1 400 km), güneyde Sir-derya Kazakistan topraklarım akaçlar. Kazakistan’da yaklaşık 50
000 küçük göl bulunmaktadır. Ayrıca Kazakistan’ın dünyanın en büyük iç denizi olan Hazar Denizi’ne 2 300 km’lik bir sahili vardır. Aral Gölü, Balkaş Gölü gibi büyük su küdeleri ve daha küçük Alakol, Zaysan, Tengiz gölleri ülke sınırları içinde yer alır.
İklim belirgin biçimde karasaldır. Sıcak yazları tersine aynı derecede soğuk kışlar izler. Sıcaklık farkları yüksektir. Ocak ayı or-
talaması kuzeyde ve iç kısımda -16 i °C arasındadır. Temmuz sıcaklıkları ] neyde 29 °C olarak ölçülmüştür. Kay sek sıcaklıklar -45 °C ve 45 °C’dir, çc 70 °C’ye ulaşır. Yıllık yağış ortalam; 200-300 mm, güneydeki dağlık vadi sek dağlarda yağışlar iki kat kadar Kuzeydoğuda ve iç kısımlarda kuvve dağ vadilerinde kasırga benzeri rüzgj gin kara topraklar, toplam alamn yi neyde ülke topraklarının yaklaşık yi kahverengi topraklar ve step bölgeleı siz topraklar yüzde 35 kadardır. Stej mendir. Tarıma elverişli topraklar ku gi toprakları, güney ve doğudaki daj hirlerin vadileri boyunca uzanan suk lar bütün toprakların ancak yüzde dağların yamaçları çam, sedir, vb a tan’m faunası antilop, sığır, kurt, ayı rmda bulunduğu 155 tür memeli hay lerde sazan, tatlı su levreği, tumabalı dır. Sombalığı, alabalık, mersinbalığı
Nüfus ve yerleşme
Kazakistan’ın nüfusu 1995’te 17 0 zaklar nüfusun yüzde 43,2’sini, Ruî nalılar yüzde 5,2’sini, Almanlar yüz ayrıca küçük yüzdeler halinde Öz Dunganlar, Beyaz Ruslar, Polonyalıl diler bulunmaktadır. İlk Uygur, Özbı meleri ülkenin güneyinde, Kazakist; den önce, XIX. yy’ın sonlarında ort çeyreğinde Rusya’nın batı bölgeleı Beyaz Ruslar, Almanlar, Bulgarlar, I yet uzakdoğusundan Koreliler göç akını, Sovyet döneminin daha sonra 1956 arasında geniş ölçüde sanayii kampanyasının sonucu olarak gerçs raklarına eşitsiz olarak dağılmıştır. 1 deki ve güneydoğudaki gelişmiş tanı tı. Hızlı sanayileşmenin bir sonucu göç başladı. Bu sürecin ortaya çıkaı planlar ve modern yöntemlerle çalış inin gelişmesiyle çözüldü.
180
