Kemik hastalıkları

. Kemik dokusunun hastalığa yakalanma yatkınlığı yaşa göre değişir. Çocuklarda en sık görülen kemik hastalıkları gelişme bozukluklarıdır. Genç erişkinlerde romatoit artrit ve omurganın yapı bozuklukları, yaşlılarda ise kemiğin kimyasal bileşimini değiştiren metabolizma bozuk-luklan, kemik ve eklem iltihapları ile çeşitli dolaşım bozuklukları önem kazanır.
Kemik hastalıklannın çoğu kemik dokusunun bileşimiyle ve yapısıyla ilgilidir. Kemikteki mineral miktan yetersizse çocuklarda raşitizm, erişkinlerde kemik yumuşaması(*) (osteomalasi) olarak bilinen durum ortaya çıkar. Hastalıktan etkilenen kemiklerin biçimi kolayca bozulabilir, sık sık kırılabilir. Çocuklarda bu durum sıklıkla D vitamini eksikliği nedeniyle ortaya çıkar. En sık rastlanan kemik hastalığı ise kemik dokusunun yeterince yoğun olmamasından kaynaklanan ve özelukle yaşlılarda görülen kemik kırıklannm başlıca sorumlusu olan osteopo-ruzdur. Yaşhlarda daha sık rastlanan bir kemik hastalığı da kemiklerde yapı ve biçim bozuklukları ile kalsiyum dengesinde değişmelere yol açan Paget hastalığıdır. Kemiği etkileyen öbür hastalıklar arasında kemik dokusundaki kan dolaşımının herhangi bir nedenle kesintiye uğramasıyla ortaya çıkan kemik nekrozu(*), darbe ve yaralanmaların neden olduğu kırıklar, osteomiyelit (kemik iltihabı), doğuştan bozukluklar ile kemik urları sayılabilir. Kemikte ortaya çıkan urlar iyi ya da kötü huylu olabilir; aynca özellikle akciğer, meme, böbrek ve prostat gibi organlardan kaynaklanan kanserler sıklıkla kemiklere yayılır ve metastaz yapar.
kemik dışzarı bak. periost
kemik iliği, kemikteki boşluktan dolduran yumuşak jelatinimsi doku, içerdiği damar ve yağ dokusunun miktarına göre kırmızı ya da san olabilir. İnsanda kırmızı ilik, lenf dokusunda yapılan lenfositler dışında bütün kan hücrelerinin yapımından sorumludur; aynca karaciğer ve dalakla birlikte yaşlanmış alyu-varlann yıkılmasını üstlenir. Sarı ilik, öncelikle bir yağ deposudur; ağır kan kaybı ve ateş gibi durumlarda kırmızı iliğe dönüşebi-
171 kemik nekrozu
lir. Doğumdan yedi yaşına değin kan yapımına gereksinim fazla olduğu için kemik iliğinin tümü kırmızıdır. Zamanla yağ dokusu kırmızı iliğin yerini alır. Erişkinde kırmızı ilik yalnızca omurgalar, kaburgalar, göğüs kemiği, kalça kemiği, kafatası ile kol ve bacaklardaki uzun kemiklerin uçlannda bulunur. Öbür gözenekli kemikler ve uzun kemiklerin gövdesindeki boşluklar san ilikle doludur.
Kırmızı ilik, çeşitli kan hücreleri ile mak-rofajlar biçiminde farklılaşabilen retiküler hücreleri içeren, ince, yoğun damarlı lifsi dokudan oluşur. Farklılaşma sürecinin ilk aşamasında retiküler hücreler çeşitli kan hücrelerinin öncüllerine, miyeloblast ve lenfoblast adını alan bu öncül hücreler ise alyuvarlara ve akyuvarlara dönüşür. Trombositler ise megakaryosit adını alan dev ilik hücrelerinden türer. Yeni yapılan kan hücreleri kemiğin toplardamanna açılan ve sinüzoit adı verilen geniş, ince duvarlı kanallara bırakılır. Memelilerde, erişkinde kan yapımını öncelikle kemik iliği üstlenir. Basit yapılı omurgalılarda, başka dokularda da kan yapımı sürerken, sürüngenler ve amfibyumlarda kan hücrelerinin bazıları kan dolaşımında kendiliğinden oluşur. İnsanda alyuvarlar ve trombositler de içinde olmak üzere birçok hücrenin gelişme ve büyümesi ilikten ayrıldıktan sonra durur.
Kemik iliğinde yapılan hücrelerin çoğu vücudun bağışıklığı ile ilgili olduğundan, bağışıklık eksikliğine neden olan birçok hastalıkta tedavi amacıyla kemik iliği nakli yapılır. Belirli hastalıklann tanısının konmasında kemik iliğinin mikroskop altında incelenmesi yardımcı olabilir. Bunun için erişkinlerde göğüs kemiğinden, çocuklarda kaval kemiğine batırılan iğne ile ilikten yaklaşık 0,2-0,3 mİ doku alınır. Bu işlemin gerekli olup olmadığına önceden yapılan kan tahlillerinin sonucu değerlendirilerek karar verilir. Kemik iliği incelemesi özellikle bazı lösemi türleri, myelomatoz, Gaucher ve Niemann-Pick hastalıkları ile alyuvarlara aşın derecede büyüdüğü bazı kansızlık türlerinde tanı açısından önem kazanır.
kemik iltihabı bak. osteomiyelit
kemik kisti, kemikte ortaya çıkan, sınırlan belirli bir kese biçiminde, içi sıvı dolu genellikle kanserleşmeyen yapı. Tek bölmeli kemik kisti, çocukluk ve ergenlik çağında uzun kemiklerde ve topuk kemiğinde görülür. Hastalığa sıklıkla herhangi bir darbe ya da yaralanma olmadan ortaya çıkan kınkla-nn incelenmesi sonucunda tanı konur. Tedavi için kistin çıkarılması ve yerine yama konması gerekir. Ama hastalık kendiliğinden de iyileşebilir. Genellikle genç erkeklerde görülen anevrizmalı kemik kistinde damar yapısındaki bir kitle kemiğin büyümesine yol açar. Şişme ve ağrı vardır; bu tür kistler kendiliğinden iyileşebilir ya da radyoterapiyle tedavi edilebilir. Kimi zaman da cerrahi müdahale gerekir.
kemik kömürü, kemiğin, içinde sınırlı miktarda hava bulunan kapalı bir kapta ısıtılması yoluyla elde edilen bir odunkömü-rü türü. Özellikle ham şeker çözeltileri gibi, sıvılara renk veren katışkılann giderilmesinde kullanılır. Kemik kömürünün bileşiminde yalnızca yüzde 12 karbon bulunur, geri kalanı kalsiyum fosfat ve kalsiyum karbonattır.
kemik nekrozu, kemikte osteomiyelit, dolaşım bozukluğu, kırık, çıkık, vurgun ya da ışınım nedeniyle oluşan doku ölümü
(nekroz). Nekrozun ortaya çıktığı bölgede kan dolaşımı durur, kemik hücreleri ölür, kemik iliği boşluğu ölü dokular ve artıklarla dolar. Çevredeki kemik dokusu, nekrozlu kemiği aylar, hatta yıllar süren bir süreç sonucunda ortadan kaldırır ve yerine geçer. Nekroz çok geniş bir alanı kapsıyorsa ortopedik tedavi gerekebilir.