Koç, Vehbi

(d. 1901, Ankara), sanayici ve işadamı. Cumhuriyet döneminin ilk büyük özel girişimcisidir.
Ortaöğrenimi sırasında babasının bakkal dükkânında çalışmaya başladı. 1920-21 yıl-lannda Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde (TBMM) memurluk yaptı. Bu sırada tanıştığı hükümet önde gelenlerinden yardım gördü. Bir yandan küçük ihaleler üstlenirken, bir yandan da Ankara’da eksikliği duyulan mallann ticaretine girişti. 1928’de Ankara Ticaret Odası başkanlığına seçildi. 1930’larda Ford Motor Company’nin Ankara acenteliğini ve İstanbul’daki bazı ithalatçı firmalann temsilciliğini üstlendi. Standart Oil Company’nin (bugün Mobil Corporation) bayiliğini alarak gaz ticaretine başladı. İnşaat müteahhitliğine de yönelerek 1932’de Ankara Numune Hastanesi’nin yapımını gerçekleştirdi.
1937’de İstanbul’da Vehbi Koç ve Ortakla-n Kollektif Şirketi’ni, 1938’de Koç Ticaret AŞ’yi kurdu. II. Dünya Savaşı boyunca çeşitli Alman, İngiliz ve Amerikan şirketleriyle iş ilişkilerini sürdürdü. 1946’da ABD’ ye giderek General Electric Company ve United States Rubber Company (bugün Uniroyal, Inc.) gibi şirketlerin acenteliklerini aldı. 1947’de ilk sanayi girişimi olan Ankara Oksijen Fabrikası’m kurdu. 1948’de ampul üretmek amacıyla General Electric’le kurduğu General Elektrik TAO, Türkiye’de bir yabancı şirketle yapılan ilk ortak yatınm oldu.
1951’de hükümetle anlaşmazlığa düşen ve Ankara Ticaret Odası başkanlığından ayn-lan Vehbi Koç, İstanbul’a yerleşti. 1955’te çelik büro gereçleri üreten Arçelik AŞ’yi kurdu. Bu şirket daha sonra dayanıklı tüketim mallanyla beyaz eşya üretimine de girdi. 1963’te Türkiye’nin ilk holdingi Koç Holding AŞ’yi(*) oluşturan Vehbi Koç’un 1959’da kurduğu Otosan Otomobil Sanayii AŞ, Ford teknolojisiyle ilk yerli otomobil olan Anadol’u üretmeye başladı (1966). Bünyesinde çeşitli alanlarda etkinlik gösteren şirketleri toplayan holding, sonraki yıllarda Türkiye’nin ilk süpermarket zinciri Migros-Türk Ticaret AŞ’nin hisselerinin büyük bölümünü satın aldı (1974) ve bankacılık alanına da girdi (1977).
Özel sektörün eğitim alanına katkılarda bulunmasına da öncülük eden Vehbi Koç’ un kuruluşuna ön ayak olduğu sosyal yardım, eğitim ve sağlık kuruluşları arasında Ankara Üniversitesi (AÜ) Vehbi Koç Öğrenci Yurdu (1946), AÜ Tıp Fakültesi Vehbi Koç Göz Bankası (1963), İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi Kardiyoloji Enstitüsü (1964), Orta Doğu Teknik Üniversitesi Vehbi Koç Öğrenci Yurdu (1968), Türk Eğitim Vakfı (1972) ve İstanbul Özel Koç Lisesi (1988) sayılabilir.
Anılannı 1973’te Hayat Hikâyem adlı kitapta toplayan Vehbi Koç, Koç Holding’in fiili yönetimini bıraktıktan sonra İdare Meclisi onursal başkanı oldu.
Koç Holding AŞ, başta otomotiv sanayisi ve dayanıklı tüketim mallan olmak üzere çok değişik alanlardaki şirketleri bünyesinde toplayan, Türkiye’nin en büyük özel şirket topluluklarından biri. 1987’de katılan iki yeni şirketle birlikte bağlı şirketlerinin sayısı 93’e ulaşmıştır. Denetimi altındaki şirket sayısıysa 100’ü aşmaktadır.
Koç Holding’in geçmişi kurucusu Vehbi Koç’un(*) 1920’lerde Ankara’da ticarete atılmasına değin iner. Zamanla işlerim geliştirerek 1950’lerde sanayi alanında çeşitli şirketler oluşturan Koç, gıda sektörünün ardından elektrikli ev aletleri ve otomotiv sektörlerine yöneldi. 1963’te şirket sayısı 25’e ulaşan topluluk yeni bir örgütlenmeye giderek holding statüsünü benimsedi.
Holdingin en önemli’bölümünü Otomotiv Şirketleri Başkanlığı oluşturmaktadır. Bu başkanlığa bağlı olan üretici şirketlerin sayısı 12, pazarlamacı şirketlerin sayısı ise 24’tür. Otomotiv Şirketleri Başkanlığı To-faş, Otosan ve Yan Sanayi adıyla, ayrı birer başkan yardımcılığına bağlanan üç yönetim grubuna ayrılmıştır. Topluluğun 1986 satış gelirlerinin yüzde 43’ü, toplam kârlarının da yüzde 32’si otomotiv sektöründen sağlanmıştır. Bu sektörde 1987’de gerçekleştirilen hızlı gelişme sayesinde topluluğun cirosu yüzde 72 artarak 4,2 trilyon TL’ye (ABD Dolan cinsinden yüzde 36 artarak 4,7 milyar ABD Dolan’na) çıkmıştır. 1987’de Türkiye’de üretilen toplam 108 bin binek otomobilinin yüzde 60’ı Koç Holding tarafından sağlanmıştır. 1986’da Koç Holding’in Türkiye kamyon üretimindeki payı yüzde 37, pikapta yüzde 43, minibüste yüzde 94, midibüste yüzde 89, traktörde yüzde 33, motosiklette yüzde 51, bisiklette yüzde 29’du. Aynı yıl holding personelinin yüzde 42’si otomotiv grubunda çalışıyordu.
1986’da topluluğun öbür sanayi ve ticaret etkinliklerinin toplam satışlar içindeki payı yüzde 46, dış ticaret şirketleriyle mali kuruluşlann payı yüzde 11 düzeyindeydi. Holdingin ikinci önemli bölümü olan Sanayi, Ticaret ve Enerji Şirketleri Başkanlığı, holdinge bağlı 24 üretici şirketle 23 pazarlamacı ve hizmet üreten şirketi kapsamaktadır. Bu başkanlığa bağh şirketler Dayanıkh Tüketim Mallan Grubu, Tüketim Mallan Grubu, Enerji ve Ticaret Grubu ile İnşaat ve Madencilik Grubu adıyla ayn birer başkan yardımcılığına bağlanmıştır. Başkanlık bünyesindeki en önemli üretici şirketler arasında Arçelik (beyaz ev aletleri), Bekoteknik (TV ve elektronik), Bozkurt Mensucat, Kav (kibrit), Türk Demir Döküm, İzocam (camyünü) ve Aygaz ile gıda sektöründe etkinlik gösteren Aymar, Tat, Besan ve Maret sayılabilir.
Topluluğun ihracat alanında etkinlik gösteren şirketi Ram, Günsu şirketiyle birlikte 1986’da 214 milyon ABD Dolan tutannda ihracat gerçekleştirmiştir. İthalat şirketi Kofisa Fiat’ın ortaklığıyla kurulmuştur. Mali sektörde Koç-Amerikan Bank, sigortacılıkta Şark Sigorta holdingin en tanınmış iştirakleri arasındadır. Koç Holding aynca turizmden müteahhitliğe, süpermarketçilikten oto kiralamacılığına kadar çok çeşitli alanlarda etkinlik gösteren çok sayıda şirketin sahibi ya da ortağı durumundadır. Topluluğun yurtdışında da şirketleri bulunmaktadır.
Holdingin en önemli özelliklerinden biri üretimin yanında geniş bir pazarlama şirketleri ağına da sahip olması ve ticari kârlann holding dışma kaymasına izin vermemesidir. Bu yapı holdinge etkinlik gösterdiği sektörlerde egemenliğini pekiştirme olanağını vermektedir.
1987’de holdingin gerçekleştirdiği 4,2 trilyon TL’lik ciro, Türkiye’nin GSMH’sinin yüzde 7,2’sini ve konsolide bütçe harcamala-nmn yüzde 32,9’unu oluşturmaktaydı. Aynı yıl holdinge bağlı şirketlerde çalışan personelin sayısı 34.261’di.
koç katımı, Anadolu’da damızlık koçlann koyunlann arasına katılması ve bu sırada yapılan törenlere verilen ad.
Yörelere göre değişik adlarla anılır. İklim koşullanna bağh olduğu için her yerde aynı döneme rastlamaz. Kışı uzun süren Doğu Anadolu’da daha geç, Batı Anadolu’da daha erken yapılır. Ama ekim ortası ile kasım ortası arasındaki dönem dışında koç katımı görülmez. Bu tarihleri koyunun gebelik döneminin beş ay (150 gün) sürmesi belirler; kuzulann doğumunun, otlaklarda-
ki karm ve buzun kalktığı, çayır çimenin yeşermeye başladığı günlere rastlamasına çalışılır. Koç katımı günlerini köylerdeki eski çobanlarla, deneyimli ihtiyarlar saptar.
Gündönümünde (21 Haziran) bir köyün bütün koçlan sürüden ayrılıp ayrı bir otlakta koç çobanının gütmesine verilir. Sürülerde ortalama 25-30 koyun için bir koç beslenir. Koç katımında çobanlar koyun sürülerini köyün harman yerine ya da uygun bir alana getirirler. Sürüsü ya da koçu olsun olmasın, herkes alanda yer alır. İmam ya da köyün yaşlılanndan birinin dua okumasından sonra, çeşitli renklerle boyanmış, boynuzları süslenmiş koçlar sürüye salınır. Sonra herkesin birlikte getirdiği yiyecekler topluca yenir. Kesilmiş olan kurban etinden ziyafet verilir. Yoksul çocuklara para dağıtılır ve akşama kadar türküler söylenip halaylar çekilir.
Koç katımı ve bu nedenle düzenlenen şenlikler, hayvancılığın büyük önem taşıdığı eski dönemlerden kalma birçok köklü inanç ve geleneği de günümüze değin getirmiştir.