konçerto
Orkestra ile bir ya da birkaç solocu çalgı için yazılmış müzik yapıtı. Konçerto terimi, başlangıçta birkaç sesin ya da çalgılar eşliğinde birkaç sesin “birlikteliği”ni anlatırken (dinsel ya da din dışı, yarı insansesi,yarı çalgı için yapıtlar), XVII. yy. başlarında bütünüyle çalgılar için bir müzik türüne dönüşmüş ve üç ayrı çeşit konçerto yazılmaya başlanmıştır: Birbirine karşıt olarak çalan çalgı gruplarını, müziğin örgüsündeki ya da işlenişindeki farklılıkların belirginleştirdiği orkestra konçertosu; genellikle iki keman, sürekli bas çalan bir klavyeli çalgı ile viyolonselden oluşan ve “konçertino” adı verilen küçük bir çalgı grubunu, “tutti” ya da “ripieno” (“geri kalanlar” ya da “dolduranlar”) adı verilen eşlik orkestrasıyla karşı karşıya getiren konçertogrosso; bir çalgı ve orkestra için solo konçerto. Solo konçerto zaman içinde en çok kullanılan konçerto biçimi haline gelmiş,
- yy. sonu ile XVIII. yy. başlarında, konçertonun en güzel örneklerini Arcangelo Corelli, Giuseppe Törelli, Antonio Vivaldi, Johann Sebastian Bach ve Georg Friedrich Händel vermişlerdir.
Solo konçertolarda çok geçmeden, yeni ortaya çıkmakta olan senfoninin birçok özelliği benimsenmiştir: Üç bölümlü form (hızlı, yavaş, hızlı); birinci bölüm olarak üstünde değişiklik yapılmış sonat formu; son bölüm olarak da çoğunlukla bir rondo. Mozart, 21 piyano konçertosuyla ve keman ile başka çalgılar için konçertolarıyla, solo konçertoyu en gelişmiş biçimine ulaştırmıştır. Beethoven de, benzersiz tematik geliştirme yöntemlerini, ilk kez beşi piyano için yazılmış yedi konçertosunda ortaya koymuştur.
- yy’da Brahms, Chopin, Dvorak, Liszt, Mendels- son, Schumann, Çaykovskiy, vb. büyük bestecilerin çoğu, bir ya da daha çok konçerto yazmışlar ve solo bölümünü, bir yandan zengin anlatımlı niteliklerini sür- dürken, aynı zamanda da yorumcunun teknik ustalığını sergilediği bölümler haline getirmişlerdir. XX. yy’da konçerto grosso ve orkestra konçertosu da, özellikle Bela Bartok ve İgor Stravinskiy tarafından yeniden canlandırmıştır.
