konveyör
Çeşitli yüklerin taşınmasında yararlanılan aktarma aygıtlarına topluca verilen ad. Konveyörler, bagaj taşıma sistemleri, tahıl, maden filizi, kömür gibi hammaddelerin taşınması ve montaj hattı boyunca bir yerden bir yere parçaların iletilmesi gibi alanlarda yaygın biçimde kullanılırlar. Belirli ya da seçimli yükleme-boşaltma noktalan arasında çalıştırılan konveyörlerin tahrik gücü, kas gücüyle, yerçekimi gücüyle, havayla, titreşimle ya da motorla çalışan kayışlar, zincirler ve kablolarla sağlanabilir.
Doğal tahrikli konveyörler. En yalın konveyör, kutuların ya da paketlerin, yerçekiminden yararlanılarak kaydırıldığı eğimli türdür. Bu sistemde genellikle, küçük bir sürtünme oranı istenir. Konveyör, tekerlek ya da ruloları bulunan bir çerçeve biçimindedir. Düz ya da çok az eğimli yerlerde eşyalar itilir, eğimi fazla olan yerlerdeyse, kendiliklerinden yuvarlanırlar.
Bu konveyörlerde, içindeki rulmanlı yatakla sürtünmesi azaltılmış ve boydan boya dizilmiş birçok rulo ya da enine dizilerek bütün konveyörü kaplayan, alüminyum, çelik ya da naylondan yapılmış geniş rulolar vardır. Bu yüzden “rulolu” yada “yerçekimli” konveyör diye adlandırılırlar. Süpermarketlerde ve eşya depolarında, araçlardan yük indirilirken kullanılırlar.
Bantlı konveyör. Düz ya da 30°’ye kadar eğimli yerlerde, yükler, kauçuk, branda, çelik ya da tel örgüden yapılmış bantlarla taşınabilir. Bandın genişliği,en çok çerçevenin en geniş yeri kadar olur. Konveyörde, bant üstündeki gerilmeyi denetleyen bir aygıt ile bir elektrik motoru vardır. Motor, tahrik rulosuna bir dişli kutusuyla ya da zincir mekanizmasıyla bağlanır. Tahrik rulosu, konveyörün varış ucundadır. Bu nedenle, kayışın yüklenen bölümü çekilmiş olur. Normalde 1/4 beygirgü- cünde motorlardan yararlanılır; ama ağır yükler için, daha büyük motor da kullanılabilir. Bantlı konveyörler çoğunlukla, eşya depolarında, malların bir yerden bir başka yere taşınmasında kullanılır.
Zincirli konveyörler. Zincirli konveyörler, konveyör boyunca dolaşan bir zincirin ya da zincirlerin, güç biriminin çekiş gücünü aktardığı taşıyıcılardır. İki ana grupta toplanabilirler: Maddenin ağırlığını zincirle taşıyanlar (üstten zincirli konveyörler; kaplı konveyörler; zincirli ve kovalı elevatörler); maddenin itildiği, sürüklendiği ya da çekildiği türler (çekici konveyörler; sürükleyici konveyörler).
Fabrikalarda yaygın biçimde kullanılan üstten zincirli kancalı konveyörler yüzlerce metre uzunluğundadırlar ve parçalan, bandın bir ucundan öbür ucuna taşıyabilirler. Sözgelimi, bir otorriobil fabrikasında, böyle bir konveyör, otomobil gövdesinin parçalarını boyahanelere, oradan da doğruca fırınlanıp kurutuldukları fırınlara götürebilir. Aynı biçimde, zincirli konveyörle parçalar, gerekli montaj hattına da götürülebilir. Montaj hattı da bir ağırlık yük konveyörüdür ve otomobilleri monte edildikleri (parçalarının birleştirildiği) bantta taşır.
Zincirli konveyörlerin, yerdeki bir kanala yerleştirilip, iki tekerlekli arabalara ya da el arabalarına tutturulmuş kancalar takılmasıyla oluşturulan çekici konveyörler, kömür madenlerinde, kömürlerin eğimli bir düzlemden yukarı çıkarılması için ya da bir otomobil montajında parçaların bir çember içinde, yarı-montaj hattında taşınmasında kullanılır.
Havalı konveyörler. Dökme yük taşımacılığında yaygın biçimde kullanılan bir konveyör çeşidi de, havalı (pnö- matik) konveyördür. Aşağı yukarı bütün serbestçe aka- bilen dökme yüklerin (tane ya da toz halindeki kimyasal maddeler, maden filizleri, vb.), mekanik taşıma yöntemlerinde olduğundan çok daha yüksek hızlarla taşınmalarını sağlayan havalı konveyörler, taşınan maddenin her tonu için çok daha fazla güç tüketirler. Titreşimli konveyör. Titreşimli konveyör, maddeleri, elektriksel ya da mekanik yolla sağlanmış yüksek frekanslı titreşimler yoluyla bir eğimden aşağı hareket ettirir. Titreşimler, maddelere hafif eğimlerde bile aşağı doğru hareket vermeye yeterlidir. Bu tür konveyörlerin en büyük türleri, kum, fasulye, kömür filizi gibi taneli dökme yüklerin ayrılmasında ve elenmesinde kullanılırlar.
Mekanik olarak üretilen titreşimler, eksantrik işlenmiş döner bir mille sağlanır; milin çevresinde, bağımsız olarak yerleştirilmiş denge ağırlıkları vardır; denge ağırlıkları, çerçevenin hızla titreşmesine yol açar. Elektrikle üretilen titreşimlerse, çerçeveye tutturulmuş metal parçalar üstündeki bir sargıdan geçirilen dalgalı akım aracılığıyla, aralıklı olarak magnetik alanlar oluşturulmasıyla elde edilir.
Vidalı konveyör. Bir Arkhimedes burgusunun (ya da sarmal biçimli vida), bir boru ya da kovan içinde dönerken, dişleri arasındaki maddeleri hareket ettirdiği vidalı konveyörler, dökme yük taşımacılığında kullanılırlar. Taşınan maddeler, tıpkı bir matkap ucu tarafından çıkarılan talaş gibi hareket eder. Vidalı konveyöre, biçerdöver örnek gösterilebilir: Tabanındaki tahıl, tepedeki depoya çıkarılırken, bu yöntem kullanılır.