Li Dazhao, Wade-Giles

(d. 6 Ekim 1888, Hebei yönetim
bölgesi – ö. 28 Nisan 1927, Pekin, Çin), Çin Komünist Partisi’nin (ÇKP) kurucularından. .. . Tianjin’de ve Tokyo’daki Vaseda Unıver-sitesi’nde öğrenim gördükten sonra, , Batı’ rialri yeni edebiyat ve kültür akımlannın sesi niteliğindeki Xin qing nian adlı gazetenin yayın yönetmeni oldu. 1918’de Pekin Uni-versitesi’nin kütüphane müdürlüğüne atandı ve bu görevi 1920’de tarih profesörü olduktan sonra da sürdürdü. 1917’deki Sovyet Devrimi’nin başansından etkilenerek Marksizmi benimsedi ve bir süre sonra bu alanda ders vermeye başladı. Bu görevi sırasında görüşleriyle pek çok öğrencisini etkiledi; bu öğrenciler arasında kütüphane memuru olarak işe aldığı Mao Zedong da bulunuyordu.
Temmuz 1921’de Komünist Parti’nın kurucuları arasında yer alan Li, partinin Kuzey Çin temsilcisi olarak görev yaptı. III. Enter-nasyonal’in (Komünist Enternasyonal) belirlediği politikaların yaşama geçirilmesinde ve ÇKP ile ulusal önder Sun Yat-sen’in Kuomin-tang’ı arasında işbirliği oluşturulmasında önemli rol oynadı. 1927’de sığınmış olduğu Pekin’deki Sovyet Büyükelçiliğinde Mançur-yalı savaş ağası Zhang Zuolin tarafından ele geçirildi ve idam edildi.
Yeni ufuklar açan bir Marksist düşünür olan Li, parti önderi olmaktan çok bir parti kuramcısıydı. Çin işçi sınıfının kendi başına devrim yapacak kadar güçlenmediğim düşündüğümden Marksizm-Leninizm’in temel dayanaklanndan biri olan proletaryanın sınıf mücadelesi öğretisini dikkate almadı ya da önemsemedi. Komünist devrimi, emperyalizmin sömürü ve baskısına karşı gerçekleştirilecek bir halk devrimi olarak gören Li yoksul Çin köylülerinin bu devrimde en önemli rolü oynayacağına inanıyordu. Li’nin emperyalizmin saldınlanna karşı büyük bir tepki duyan, gerikalmışlığm sancıla-nnı çeken ve büyük çoğunluğu köylülerden oluşan Çin halkının özlemlerine karşılık gelen bu görüşleri, daha sonra devrim mücadelesinde köylülere özel bir önem veren ve izlenecek askeri stratejinin ana hatlanm belirleyen Mao Zedong’un düşüncesinin çekirdeğini oluşturdu.
Li GongUn, Wade-Giles yazımında li kung-un, li longmian olarak da bilinir (d. 1049, Shucheng, Anhui yönetim bölgesi – ö. 1106, Çin), Kuzey Song döneminde (960-
391 Li Hongzhang
1127) aydın-memur çevresinin en beğenilen sanat uzmanı ve ressamlanndan.
Aydın bir ailenin çocuğuydu. 1070’te ;’i«sW (ileri araştırmacı) payesini aldı ve başkent Kaifeng’da devlet memuru oldu. Burada şair-kaligraf Su Dongpo ve ressam-eleştir-men Mı Fei gibi ileri gelen aydınlarla tanıştı. Eski ustalann yapıtlannı toplayarak ve kopya ederek sanat konusundaki bilgisini olgunlaştırdı. Kendi resimlerinde salt betimleyici olmaktan ve ustalığını ortaya koymaya çalışmaktan kaçındı; “amatör aydın ressamlar”ın (bak. Wenren ressamları) ülküsüne bağlı kalarak eski üsluplan öğrenmeyi ve kendini bu üsluplar içinde ifade etmeyi seçti. Çin resminde Li Gonglin e atfedilen çeşitli tarz ve yaklaşımda yapıtlar varsa da, kesinlikle onun elinden çıktığı bilinen bir resim günümüze ulaşmamıştır. Genelükle at, manzara ve figür resimlen yaptığı, Budacıhkla ilgili konulan ele aldığı kabul edilir.
Li He, Wade-Giles yazımında li ho (d. 791, Çin – ö. 817, Changgu), Çinli şair. Yirmi altı yaşında ölmesiyle, Çin şiirinin en buyuk deneyimlerinden biri yanda kalmıştır.
Li He’nın guicai (şeytansı yetenek) sahibi olduğu, şiirlerini at sırtında yazdığı söylenir. Söylentiye göre, atla dolaşırken süslü siyah bir torbaya doldurduğu kâğıt parçalarına dizeler yazar, akşam eve dönünce bunlan birleştirerek şiirlerini oluştururdu. Yedi yaşında şiir yazmaya başlayan Li He, devlet memuru olabilmek için girmesi gereken edebiyat sınavlannı geçeceğinden emindi. Ama son derece önemsiz bir aynntı yüzünden sınavlara alınmadı. Bu yüzden uğradığı düş kırıklığının sağlığını yitirmesine, birkaç yıl sonra da ölümüne yol açtığı söylenir. Kullandığı canlı imgeler, ganp söyleyiş tarzı, sözcükleri alışılmadık biçimde sıralayı-şı ve sürekli karamsar havası, şiirlerinin en belirgin özellikleridir.
Li Hongzhang, Wade-Giles yazımında u hung-chang (d. 15 Şubat 1823, Hefei, Anhui yönetim bölgesi – ö. 7 Kasım 1901, Pekin, Çin), Çinli devlet adamı ye diplomat. Ülkesini çağdaşlaştırmak için büyük çaba göstermiş, Bo Hai’m genel valisi
“Ana Baba Saygısı”, Li Ğonglin’in yaptığı sanılan el rulosundan ayrıntı; Princeton üniversitesi Sanat Müzesi, New Jersey
Art Museum, Princeton University
U Hongzhang
Charles Phelps Cu9hing
olarak görev yaptığı dönemde (1870-95 ticaret ve sanayi alanlannda kapsamlı proje leri uygulamaya koymuş ve uzun süre Çi ile Batılı ülkeler arasındaki ilişkileri yürüt müştür.
1844’te başkent Pekin’de devlet memur olarak çalışmaya başladı. 1847’de bürokn side üst kademelere yükselmek için gerek olan, Konfüçyüsçü klasikler alanındaki bilj düzeyinin ölçüldüğü sınavlan kazanara jinshi (ileri araştırmacı) payesini aldı.
Hi-Hsien Irmağı 392
1850’de patlak veren Taiping Ayaklanması kendi yaşadığı bölgeyi de tehdit eder duruma gelince babasıyla birlikte yerel bir milis gücü örgütledi. 1856’da yargıç oldu. 1860’ta, Taipinglere karşı düzensiz birlikler örgütleyen Liangjiang yönetim bölgeleri genel valisi Zeng Guofan’ın kurmayları arasına katıldı. 1862’de Jiangsu yönetim bölgesi vali yardımcılığına atandı. Sonraki birkaç yıl boyunca “Hep Muzaffer Ordu” adlı paralı birliğin komutanı Charles Geot-ge Gordon gibi yabancıların da yardımıyla Şanghay çevresinde Taipinglere karşı önemli zaferler kazandı.
1865-70 arasında Çin’in orta, kuzey ve batı kesimlerinde patlak veren yeni ayaklanmaların bastırılmasında önemli rol oynadı. Ayrıca Batı’dan ve Japonya’dan gelebilecek olası saldırılara karşı Çin’i güçlendirmek amacıyla Nanjing ve Şanghay’da cephanelikler kurdu.
1870’te Bo Hai genel valiliğine getirildi. Yirmi beş yıl süren genel valiliği sırasında Batı ülkelerinin baskısıyla ticarete açılan, Yangtze Irmağının kuzeyindeki limanların denetlenmesi görevini de yürüttü. Çin’in Batı’yla diplomatik ilişkilerini yürütmek üzere Pekin’de yeni bir Hükümet Dairesi (Zongli Yamen) oluşturulmuş olmasına karşın ramanla yabancıların en çok tanıdığı Çinli görüşmeci durumuna geldi. Öte yandan hem merkezî hükümet, hem de eyalet yönetimindeki görevleri, askeri gücü ve yurtdışındaki saygınlığı sayesinde genel valilik görevinde o döneme değin en uzun süreyle kalan kişi oldu.
Bu görevi sırasında ülkesini çağdaşlaştırmak için çaba gösteren Li, bu amaçla bir demiryolu, bir telgraf hattı, bir çırçır fabrikası, bir askeri akademi, modem bir darphane, iki yeni deniz üssü, Tianjin’de bir cephanelik ve bir buharlı gemi şirketi kurdu; bir grup Çinli genci eğitim için ABD’ye gönderdi ve bir kömür madenini işletmeye açtı. Aynca, devlet memurlan için büyük güçlük yaratan Konfüçyüsçü sınavların kal-dınlmasının gerekliliğinden ilk söz eden kişilerden bin oldu.
Li bu dönemde Japonya, İngiltere, Fransa ve öteki ülkelerle yoğun diplomatik ilişkiler kurarak ülkesinin konumunu güçlendirmek için çaba gösterdiyse de Çin’in askeri alandaki güçsüzlüğü nedeniyle bu girişiminde başarılı olamadı. 1876’da bir İngiliz subayın öldürülmesi üzerine Çin hükümeti olaydan duyduğu üzüntüyü belirtmek üzere İhgilte-re’ye bir heyet Volladı. Aynı yıl Japonya, Çin’in, Kore Yarımadasındaki geleneksel egemenlik hakkını tanımayarak Kore ile bir antlaşma yaptı. 1879’da Çin, Ryukyu Ada-lannı (Okinava) Japonya’ya bırakmak zorunda kaldı. Çin-Fransız Savaşı (1883-85) sonunda Annam Fransızlann egemenliğine girdi. Li’nin Kore üzerinde yeniden egemenlik kurma yönündeki çabalan ise Japonlarca engellendi. 1885’te Li ve önde gelen Japon devlet adamı İto Hirobumi, Kore Yarımadası üzerinde ortak bir protek-tora yönetimi kurmak üzere anlaştılar Ama 1894’te Japonya, Kore’yi ele geçirmek için Çin’e savaş açtı. Savaştan yenik çıkan Çin, Tayvan ile Liaodong Yanmadasmı Japonla-ra bırakmak, Kore’nin bağımsızlığını tanımak, yeni antlaşma limanlan açmak, Japonya’ya büyük savaş tazminattan ödemek ve Batıklara eşitsiz antlaşmalar uyannca tanınmış olan bütün ayncalıklardan Japonların da yararlanmasını kabul etmek zorunda kaldı. Bu yenilgi nedeniyle saygınlığım onemh ölçüde yitiren Li, Mart 1895’te Japonya’da banş görüşmelerini başlattı.
Ama, burada fanatik bir Japon’un saldınsı-na uğrayarak yaralandı; bu olayın Japon kamuoyunda yarattığı üzüntü ağır barış koşullannın bir ölçüde yumuşamasını sağladı.
Uğradığı yenilgilere karşın pek çok Batılının gözünde eski önemini koruyan Li, 1896’da Rus çannm taç giyme töreninde bulundu ve Rusya’yla bir antlaşma imzaladı. Bütün Batı Avrupa ülkelerini gezmiş ve Washington, D.C.’de Başkan Cleveland tarafından kabul edilmiş olmasına karşın, geri dönüşünde soğuk karşılandı. Bununla bitUkte dış ticaretin denetienmesi görevini sürdürdü ve 1899’da Liangguang yönetim bölşeleri genel vali yardımcılığına atandı. Çin’de yaşayan yabancılara karşı başlatılan Boxer Ayaklanmasının (1900) ardından Batılı ülkelerle yapılan görüşmeleri yürütmekle görevlendirildi. Çin’in ayaklanmadan zarar gören yabancı devletlere ağır bir tazminat ödemesini öngören antlaşmanın imzalanmasından kısa bir süre sonra öldü.
Li-Hsien Irmağı bak. Kara Irmak
Li Hsiu-ch’eng bak. Li Xiucheng
Li Hung-chang bak. Li Hongzhang
Li Ji, Wade-Giles yazımında u chi (d. 1896, Zhongiang-Hubei yönetim bölgesi, Çın), Çin’de yan efsanevi Shang hanpHam konusundaki çalışmalan yöneten arkeolog. Hanedanın egemenlik dönemi genellikle İO y. 1766 – y. 1122 arasına yerleştirilmekle birlikte bu tarihler tartışmalıdır.
Çin’i modernleştirme amacıyla Batı’ya gönderilen öğrencilerden biri olan Li Ji antropoloji okudu ve 1923’te Harvard Üni-versitesi’nde doktorasını tamamladı. Kısa bir süre Washington, D.C.’deki Freer Sanat Galerisi’nde çalıştıktan sonra ülkesine dönerek bir süre öğretim üyeliği yaptı. 1928’de ulusal araştırma kurumu Çın Bilimler Akademisi’nde arkeoloji bölümü yöneticisi oldu. 1928 sonlarına doğru Henan yönetim bölgesinde eski Shang başkenti Anyang’da sondajlara girişti ve 1929’da Çin Bilimler Akademisi ve Freer Sanat Galerisi’nin ortaklaşa finanse ettikleri kazılan başlattı. Sert iklim koşullannın yalnızca kısa kazı mevsimlerine elvermesi, toprağın bozulmasına karşı Çinlilerin geleneksel tepkisi, iç savaş (1930), büyük çapta mezar yağması ve eşkıya tehlikesi gibi nedenler 1937’ye değin süren arkeoloji çahşmalanm olumsuz etkiledi. Son kazı mevsimleri, silahlı muhafızlar ve Çan Kay-şek’in resmî koruması altında çok verimli geçti. Dördü kral mezan olmak üzere 300 mezar açıldı. Shang döneminden kaldığı kesin olan yaklaşık 1.100 iskelet ve hayvan kemikleri saptandı.
Japon istilası (1937) ve Milliyetçi Çinlilerin ihracı (1949) sırasında Li’nin Anyang kahn-tılanyla ilgili notlanmn ve buluntulann büyük bölümü kayboldu. Tayvan’a kaçan Li, 1950’de Tayvan (Jlusal Üniversitesi’nde Antropoloji ve Arkeoloji Bölümü başkanlığını üstlendi ve Anyang bulgularının yayıma hazırlanmasını yürüttü. 1957’de The Beginnings of Chinese Civilization (Çin Uygarlığının Başlangıç Dönemi) adlı yapıtı yayımlandı.
Li Ji, Wade-Giles yazımında lichi (Çince-de “Ayin Kayıtlan”), Konfüçyüsçü Çin yazınının Beş Klasiği’nden (Wu Jinjg) biri. Kitabın ilk metnini Konfüçyüs’ün (IO 551-479) oluşturduğu söylenir. Ama İÖ 2. yüzyıl dolaylannda Yaşlı Dai (Da Dai) ile kuzeni Genç Dai (Xiao Dai) tarafından yeniden işlendiği için, başlangıçtaki LiJing (Ayinler Klasiği) olan adından jing (klasik) sözcüğünün çıkarıldığı ve bu sözcüğün Konfüçyüs’le
daha doğrudan bağlantılı metinlerle sınırlandığı sanılmaktadır.
Li Ji saray kurallan, ayinlerin gelişmesi, ayin nesneleri, adaklar, eğitim, müzik, bilginlerin davranış biçimi gibi konulan ve orta yol öğretisini işleyerek ilgili ahlâk ilkelerini aktanr.
Yeni-Konfüçyüsçü düşünür Zhu Xi 1190’da Li Ji’nin iki bölümüne ayn başlıklar verdi ve bunları iki başka Konfüçyüsçü metinle birlikte Si Shu (Dött Kitap) adı altında topladı. Bu derleıite Çinli öğrencilerin Konfüçyüsçü yazma giriş kitabı olarak kuşanılır.
Li Kung-lin bak. Li Gonglin
Li Lisan, Wade-Giles yazımında li li-san (d. 1896, Liling, Hunan, Çin – ö. 1967, Çın), 1928-30 arasında Çin Komünist Partisi (ÇKP) içindeki iktidar mücadelesinde Mao Zedonğ’un başlıca rakibi olan Çinli devrimci önder.
ÇKP’ye 1921’de Paris’te katıldı. Çin’e döndükten sonra partinin işçi sınıfı içindeki başlıca örgütçülerinden biri oldu. 1928’de partinin fiili önderi durumuna geldi. III. Entemasyonal’in (Komintem) talimatı üzerine, kentsel merkezlerde büyük çaplı işçi ayaklanmâlannı temel alan ve daha sonrala-n “Li Lisan çizgisi” olarak anılan stratejiyi uygulamaya koydu. Li’nin komünistlerden oluşan küçük ordusu Temmuz 1930’da Hunan’ın yönetim merkezi Changsha’yı ele geçirdi. Uç gün sonra hükümet kuvvetleri komünistlere ağır kayıplar verdirerek kenti yeniden aldı. Bunun üzerine ÇKP’nin-eylemlerinin ağırlığı, kırsal kesimde köylülere dayalı bir mücadeleyi savunan Mao’nun gerilla kuvvetlerine kaydı. Kömintem’in Changsha’daki yenilgiden sorumlu tuttuğu Li, eğitim çahşması için Moskova’ya çağnldı.
1945’te Çin’e döndüğünde ÇKP Merkez Kömitesi’nin Kuzeydoğu Bürosu’nda görevlendirildi. 1949’da Çin Halk Cumhuriye-ti’nin (ÇHC) kurulmasından sonra çalışma bakanı oldu. Parti önderleriyle çatışmaya girince 1954’te bu görevinden aynldı. Bundan sonra parti içinde pek önemli olmayan görevlerde bulundu. 1967’de Kültür Devrimi sırasında ağır eleştirilere uğrayan Li’nin intihar ettiği açıklandı.
Li Peng, Wade-Giles yazımında li peng (d. Ekim 1928, Chengdu, Sichuan, Çin), Çinli devlet adamı. 1988’de başbakanlığa getirilmiştir.
1930’da Kuomintang tarafından idam edilen yazar Li Shouxun’ün oğluydu. Bakımım 1939’dan sonra Zhou Enlai’m kansı Deng Yingchao üstlendi. 1948’de Moskova’ya gönderildi ve Moskova Enerji Enstitü-sü’nde eğitim gördü. 1955’te Çin’e döndü. 1979’a değin Çin’deki birçok büyük enerji projesinin yapımında yönetici görevler aldı. 1979-82 arasında enerji işleri bakan yardımcısı ve bakanı, ardından su kaynaklan ve elektrik enerjisi birinci bakan yardımcısı görevlerinde bulundu. Bu arada ÇKP içinde de yükseldi. 1982’de Merkez Komitesi’ne girdi. 1985’te eğitim bakanlığına getirildikten sonra, ÇKP XII. Kongresi’nde Merkez Komitesi sekreterliği ile Politbüro üyeliğine seçildi. 1987’de Politbüro’ya bağlı Daimi Komite’ye girdi. Nisan 1988’de, Başbakan Zhao Ziyang’m ÇKP genel sekreterliğini üstlenmesi üzerine Deng Xiaoping tarafından başbakanlığa getirildi. Ekonomide liberalleşmeye temkinli yaklaşan Li özellikle merkezî yönetimin önderliğinde ekonomik ve siyasal istikrann korunmasına önem verdi. Nisan 1989’da daha demokratik bir yönetim istemiyle Pekin’de patlak veren kitlesel öğrenci pro-
testolarl karşısında, gösterilerin gerekirse zora başvurarak bastırılmasını savunanların başında yer aldı. Bu konuda Dengen desteğini kazanınca Pekin’de sıkıyönetim ilan etti. Gösterilerin silahlı kuvvetlerce bastırılması yüzlerce kişinin ölümüyle sonuçlandı. Li, ÇKP’nin Ekim 1992’de topla: nan kongresinde de parti yönetimindeki konumunu korudu.
Li Po bak. Li Bo