Malı Karşılızsız Olarak Vermek Gerekli Midir?

67 — Mal sahibinin malını karşılıksız olarak mı yoksa birbedel karşılığında mı vermesi gerektiği mevzûunda fukahânm farklı görüşleri vardır: Şâfiîlere göre ancak bir bedel karşılığındavermek gerekli olur. Şâfiilerin ekseriyeti bu görüşü benimsemiştir.Bedelsiz olarak vermesi gereklidir» şeklinde zayıfbir rey Şâfiî mezhebinde mevcuttur. (130) Mâlikilerde ikigörüş vardır. (131) Fakat Düssûkî Hâşiye’sinde, bu iki görüşün,malı olmayan, fakir darda kalana ait olduğunu ifade etmektedir.Buna göre darda kalıp malı, parası vb. olana bedelsiz olarakvermek gerekli değildir. (132) Hanefîlere göre zarûret haliödeme vecîbesini düşürmez. Şöyle diyorlar: «Aç kalan kimseninbaşkasına ait yiyeceği yemesi caizdir ve yediği takdirde bedeliniöder.» (133) Buradaki ödeme (zaman, tazminat) vecibesinişu meşhur fıkıh kaidesine dayandırmışlardır: «Darda kalmakbaşkasmm hakkını iptal etmez.» Hanefi şârihler de bu mevzûdaşu açıklamayı yapmışlardır: «Darda kalmak her ne kadarbaşkasımn malını yemeyi veya imhâ etmeyi -cezayı gerektirmeyecekşekilde- mübâh kılsa da tazminattan kurtulmaya sebppolamaz.» (134) Bunun da manâsı: bedelsiz olarak vermenin vacibolmadığından ibarettir.Hanbelîlere göre bedelsiz olarak vermek gerekmez. (135)Hanbelî İbnü’l-Kayyim, bedelsiz olarak vermenin gerekli olduğunutercih etmiş ve şöyle demiştir. «Sahih olan görüş, dardakalana bedelsiz mal vermenin gerekli bulunduğudur. Çünküdarda kalana, imkânı olanların yardım etmeleri, onların hayatlanm kurtarmaları, zarûret halinde muhtaç olanların ihtiyaçları^;,kendi menfaatlerine tercih etmeleri farzdır.» (136)İbn Teymiyye meseleyi kısımlara ayırarak şöyle bir neticeyevarmıştır: Darda kalan yoksul ise, bedelsiz olarak ona gerekenivermek farzdır. İhtiyârât’mda şöyle diyor: «Başkasmmyiyeceğine zarûret halinde muhtaç olan kimse yoksul ise bedelvermesi gerekmez; çünkü açı doyurmak, çıplağı giydirmekfarz-ı kifâyedir. Başkası bulunmadığı takdirde muayyen kimseiçin farz-ı ayn olur.» (137)Benim de tercih ettiğim görüş budur