Menkul Kıymetler

Aim. Börsenpaplere,
Fr. Biens Meubles, İng. Securities. Ortaklık
veya alacaklılık sağlayan, belli bir meblağı
temsil eden orta ve uzun vâdeli yatırım aracı
olarak kullanılan, mislî nitelikle çok sayıda ve serî
hâlinde çıkarılan, aynı ibareleri taşıyan kıymetli
evrak.
Menkul kıymetler sâbit gelirli ve değişken
gelirli olabilir. Klasik tahviller ve çeşitleri, hisse
senediyle değiştirilebilen tahviller, ipotekli borç ve
irat senetleri, banka bonoları, banker garantili bonolar
ve finansman bonoları sâbit gelirli araçlardır.
Klasik hisse senetleri ve çeşitleri, geçici ilmühaberler,
intifa senetleri, kâr-zarar ortaklığı
belgeleri, katılma intifa senetleri yatırım fonu katılma
belgeleri ise değişken gelirlidir.
Tahvil grubu menkul kıymetlerde gelir belli ve
sâbittir. Gelir riski yoktur. Hisse senedi grubunda
gelir, tam anlamıyla değişken ve belirsizdir.
A. Tahvil:
Tahviller, kamu kuruluşları veya özel şirketlerin,
ödünç para bulmak için itibarî kıymetleri
eşit ve ibâreleri aynı olmak üzere çıkardıkları borç
senetleridir. Tahviller fâiz oranlarının belirlenmesine,
ihracına vesaireye göre çeşitlilik göstermektedir.
Belli başlı tahvil çeşitleri:
1. Devlet tahvilleri: Mâliye Bakanlığı tarafından
belli gâyelerle çıkarılan iç borçlanma tahvilleri,
hazîne bonoları gibi tahvil ve bonolardır.
Bunlar kısa, orta ve uzun vâdeli olabilirler.2. Özel sektör tahvilleri: Özel sektör tarafından
ihraç edilen tahvillerdir. Ancak anonim şirketler
tahvil ihraç edebilirler.
3. Primli tahviller-Başa baş tahviller: İhraç
edilen bir tahvil, üzerinde yazılı değerle satışa
çıkarılıyorsa buna başa baş tahvil; nominal değerinden
daha az bedelle satışa çıkarılıyorsa primli
tahvil denir.
4. İkramiyeli tahviller: Tahvillerin satışını
teşvik etmek gayesi ile fâiz ve erken satış primlerinden
başka para ikramiyesi de verilirse buna ikramiyeli
tahvil denir.
5. Garantili tahvil: Bir bankanın veya şirketin
bağlı olduğu holdingin garantisi ile çıkarılan
tahvillerdir.
6. Sâbit ve değişken fâizli tahviller: Sâbit fâizli
tahviller, vâdesi süresince sâbit gelir getiren
tahvillerdir. Enflasyonun hızla arttığı dönemlerde
ve ekonomik istikrarsızlığın yüksek olduğu dönemlerde
sâbit fâizli tahviller yatırımcı veya ihraç
eden taraf için pek cazip olmaz. Değişken fâizli
tahviller buna alternatif olarak ortaya çıkmıştır.
7. İndeksli tahviller: Yine enflasyonlu yıllarda
kullanılan bir tahvil türüdür. Bu tip tahvillerde
ihraç târihi ile vâde günü arasında altın fiyatına
veya belli bir dövizin kurundaki artış oranına
göre değişen miktarda ödeme yapılır.
Tahvillerin üç türlü değeri vardır:
1. Nominal değer: Tahvilin üzerinde yazılı değer
olup hiç bir zaman değişmez.
2. İhraç değeri: Primli olarak ihraç edilen
veya erken alanlara fâiz oranı içinde indirim uygulanan
tahvillerde, ihraç değeri= nominal değer-
(% 5 kânunî indirim + erken satış primi) olur. Bu
şekilde hesaplanan ihraç değeri satışın son gününe
yaklaştıkça nominal değere doğru yaklaşır ve
son gün (nominal değer-% 5) olur ve tâkip eden
günde fâiz işlemeye başlar.
3. Piyasa değeri: Tahvillerin piyasa değerleri,
şartlara göre nominal değerinin üstüne de çıkabilir
altına da inebilir. Piyasa değerini piyasa câri
fâiz oranı, enflasyon veya tahvili ihraç eden şirketin
itibârı etkileyebilir.
B. Hisse senetleri:
Anonim şirketlerde sermaye eşit paylara bölünmüştür.
Bu payları ifâde eden kıymetli evrağa
hisse senedi denir ve bir ortaklığı ve mülkiyeti
temsil eder. Hisse senetleri nâma veya hâmiline yazılı
olurlar. Hâmiline yazılı ise senet üzerinde
isim yoktur, elinde tutan hisse senedinin sâhibidir.
Nâma yazılı hisse senedi üzerinde senet sâhibinin
adı bulunur. Bu tip hisseler ancak ciro yolu ile
devredilebilir.
Hisse senetlerinde kuponlar bulunabilir. Kupon
temettü (kârdan pay) hakkını ifâde eder ve hâmiline
yazılıdır.Hisse senetleri de tahviller gibi nominal ve
piyasa değerleri ile ifâde edilirler.
Yatırımcı olarak hisse senedi alırkçn dikkat
edilmesi gereken bir takım hususlar vardır:
1. Nominal değeri ve hisse miktarı: Hisse senetleri
değişik kuponlar hâlinde yayınlanır. Meselâ,
nominal değeri 1000 TL’den 20 hisse olabilir. Alınan
senette kaç hisse olduğuna dikkat etmek gerekir.
2. Hisse senedinin seri numarası: Hisse senedi
kıymetli evrak olduğu için kaybolduğunda veya
çalındığında iptali istenebilir. Çalıntı veya iptal
olup olmadığı senet üzerindeki seri numarasından
anlaşılır. Bu gibi durumlarda sorumluluk
aracı kurumundur. Yatırımcı yalnızca seri numarasını
ve hisse sayısını kontrol etmelidir.
3. Kuponlar: Şirketten kâr payı almayı sağlar.
Bu sebeple kesik olup olmadığına bakmak lazımdır.
Hisse senedi bir ortaklık senedi olduğu için
sahibine şu hakları sağlar:
1. Şirket kârından kâr alma hakkı;
2. Şirket yönetiminde oy hakkı;
3. Rüçhan hakkı: Sermaye arttınmında yeni
sermayeden eldeki hisseler oranında yeni hisse
almak hakkıdır. Rüçhan hakkı hisse senetlerinin
temsil ettiği mülkiyet hakkından ayrı olarak alınıp
satılabilir. Rüçhan hakkı kuponu ve rüçhan hakkı
belgesini şirkete ibraz eden rüçhan hakkını kullanabilir;
4. Tasfiyeden pay alma hakkı;
5. Şirket faaliyetlerini takip etme hakk