NEBULA; Alm. Nebel (-fleck) (m), Fr. Nébuleuse (f), İng. Nebula. Bulutsuz, parlak ve yıldızlı gecelerde, gökyüzüne serpilmiş ışık lekelerini ve toz zerrelerini andıran sık yıldız kümeleri, gaz ve toz bulutları. Yıldız kümeleri, uçsuz bucaksız gökyüzünde yaygın ışık lekeleri olarak göze çarparlar. Birbirine çok yakın görülen bu yıldız kümeleri, çıplak gözle ayırdedilemez. Devamlı bir parlaklık olarak görülürler. Bunlara yıldız kümesi nebulası denir. Samanyolu galaksisinin çok uzağında bulunan başka yıldız sistemleri de galaksi dışı ne- bulalar adını alır. Diğer bir nebula sınıfı ise hakiki gaz nebula- larıdır. Bunlar yaygın nebula adını alır. Nebulalar pek parlak olmadıkları için ancak büyük objektifli ve büyütme gücü düşük teleskoplarla görülebilirler. Gaz ve ince tozdan meydana gelmiş hakiki ve yaygın nebulalar Samanyolu’nun hemen her yerinde göze çarpar. Fakat daha çok galaksimizin ekvator bölgesinde yıldızların yoğun olarak bulunduğu bir yerde toplanmışlardır. Trifid nebulası bunlardan biridir. Samanyolu’nun kollarında yer alan ve onları dolduran parlak bulutlar, tek yaygın nebulalar olarak kabul edilirse, en büyüklerinin boyutları ışık yıllarıyla ölçülür. Atbaşı nebulası teleskoplarla bakıldığında gerçek bir atbaşını andırmaktadır. Bu nebula Orion takım yıldızında bulunmaktadır. Crab nebulası ise bir yıldızın süper nova patlaması sonucunda meydana gelmiştir. Bu duruma gelen bir yıldız parlaklık olarak, bir milyar yıldızın parlaklığına eşit hâle gelinceye kadar büyür ve sonra uzaya, bir nebula meydana getirecek parçacıklar dağıtarak infilak eder. Doğuda bulunan astronomlar, Crab nebula- sını meydana getiren bu dev patlamaya M.Ö. 1054 yılında şâhit olmuşlardır. Söz konusu nebula o zamandan bugüne devamlı olarak sâniyede 1000 km hızla büyümektedir.
Gökyüzündeki en parlak nebula olan Orion nebula- sında yeni yıldızların meydana gelişini gösteren kırmızı hâle ve hidrojen şuaları
Gaz nebulasının yapısı basittir. Gaz bölümü büyük ölçüde hidrojen, biraz helyum ve oksijenden meydana gelmiştir. Astronomlar nebulaları “yıldız doğuran kuluçka makineleri” olarak târif etmektedirler. Gerçekten de özellikle gaz nebulasını meydana getiren hidrojen ve helyum, yıldızların ana yapı maddesidir. Genellikle şekilsiz, karmaşık bir görünüm arz eden nebulaların içinde belki de en ilgi çekeni dünyâmızdan 1400 ışık yılı uzaklıkta bulunan halka şeklindeki Lyre nebulasıdır. Galaksimiz Samanyolu ve çevresinde bulunan en tanınmış nebulalar; Trifid, Crab (Yengeç), Macetlan bulutları, Lyre, Sagittarius, Orion, Omega ve Lagoon’dur.