Ney diye söze başlayınca nerede duracağını bilemez insan, tıpkı nereden başlayacağını bilemediği gibi. Zira, mananın maddenin önüne geçtiği yerde kelimeler kıfayetsiz cümleler sonsuzdur.
Ney; vazgeçiştir, teslimiyettir, yakmaktır, yanmaktır, çiledir nihayetinde kamıştan bir derviştir.
Ney, perdesiz olması itibariyle var olan tüm müzik türlerinde kullanılmaya müsait bir musiki aletidir. Lakin tasavvuf ehlinden gayrısı ney’e karşı mesafelidir; yalnızdır ney elif (arapça eli harfi) gibi. neden yalnız bırakılır, neden ney’le caz, blues, folk, pop, rap vs yapılmaz? Nasıl ki elif kendinden başka hiçbir harfe bağlanmaz; ney’de elife özenip tasavvuftan gayrısına gönül mü bağlamaz? Ve daha nice sorular manaya yolculukta birbir cevap bulmakta.
Manada kaybolmadan önce maddeye kısaca göz atmak gerek; Ney neyin nesidir?
Sümer’lerde MÖ 5000 yıllarından itibaren kullanıldığı sanılan çalgıya ait elimizdeki en eski bulgu MÖ 3000-2800 yıllarından kalan bugün Amerika’da Philadelphia Üniversitesi Müzesi’nde sergilenen neydir. Çalgının o dönemlerde dinsel törenlerde kullanıldığı sanılmaktadır. Kaşgarlı Mahmut, Divan-ı Lügatu Türk adlı eserinde sagu denilen ölüm, erdem ve acıları anlatan törenlerde neyin kullanıldığından söz eder. Günümüzde ise Türk sazı olarak bilinen neyin kelime anlamı (Farsçadan geçmiştir) kamıştır. Özünden gayrı anılmaya rızası yoktur neyin. Ney, sarı renkli, sert, sık lifli kamıştan yapılır. Başka bölgelerde de ney için uygun saz bulunsa da Asi ve Nil Nehri kıyılarında yetişen sazlar ney için en makbul olanıdır. Ney yapılacak sazın dokuz boğum olması şarttır. Sözle lafı karıştırmamak için boğazın dokuz boğumlu olması gerektiği önerildiği gibi; her ciğeri olanın nefesi ney’e yetişmesin diye dokuz boğumlu yapılır ney ve neyden ses çıkarabilmek bile özel bir terbiyeden geçmeyi gerektirir.
Ney, çalınamayan tek çalgı.
Ney çalınmaz üflenir, üfleyen kal değil hal ehli ise, bir de mahirse en erken 2 yılda neyden çıkan ses anlam kazanmaya başlar.