AMASYA
Akdağ
AMASYA
ILIN’ KİMLİĞİ
Yülölçümü: 5.520 km2 Nüfusu: 357.191 (1990 sayımı) Nüfus yoğunluğu: 65 Komşu olduğu iller: Çorum, Samsun, Tokat, Yozgat Başlıca dağlar: Akdağ Başlıca ovalar: Suluova, Merzifon ovası, Taşova Başlıca akarsular: Yeşihrmak. Tersakan Çayı, çekerek ırmağı. Kelkit Irmağı
Başlıca göller: Borabay Gölü İlçeleri: Merkez, Güynücek, Gümüşhacıköy, Hamamözü, Merzifon, Suluova, Taşova Köy sayısı: 363
Amasya İlinde nüfusu 10.000’l
aşan yerleşmeler: Amasya (57.288 nüfus), Merzifon (40.431), Suluova (36.223), Gümüşhacıköy (14.170), Taşova (10.197)
AMASYA ili, Karadeniz Bölge-si’nin Orta Karadeniz bölümünün iç kesimlerinde yer alır.5.520 kmi’lik yüzölçümü ile Türkiye’nin en küçük 12 ilinden biridir.
YİİZEY
ŞEKİLLERİ
Amasya ili yüzey şekillerinin genel görünümünde dağlar ve dağlan derin bir şekilde yaran vadiler dikkati çeker. İl topraklarını bir uçtan bir uca geçen Yeşilırmak ve kolları boyunca, alüvyal tabanlı ovalarla dar boğazlar birbirini izler. Amasya kenti yakınında bu sıralanmanın en güzel örneğini görebiliriz.
/
f
-1
Tabanı alabildiğince geniş meyve bahçeleriyle kaplı bir ova içinde akan Ye-şilırmak birden bire iki yanda yükselen dağ yamaçları arasında sıkışıp kalır. Öyle kı, kentin yerleştiği bu boğazın bazı kesimlerinde yerleşmeye elverişli alan bile bulunmaz. Demiryolu bile, boğaz kıyısını ancak kayalar içine oyulmuş tünellerle izleyebilir. Sonra dağlar aniden birbirinden uzaklaşır ve boğaz birden sona erer. Vadi boylarında çoğu zaman ince uzun olan düzlükler de bazı kesimlerde genişler. Örneğin, Merzifon önlerinde bu yerleşme yerinin adını taşıyan geniş bir ova uzanır. Aynı şekilde Tersakan Çay çevresinde genişleyen ovaya da Suluova adı verilir. Yeşilırmak-Kelkıt suyt kavşağına doğru yine bir genişleme görülür. Taşova denilen bu kesim bütün Amasya ili topraklarının en alça* yeridir ve yükselti 200 m’nin altına dû-şer. Oysa, genellikle tepelik ve az çok eğimli olan il toprakları bazı yer(erae tam anlamıyla dağliK bir göruncş kazanır. Çok yerde yükseltisi 1 500 m y; aşan bu tepelik ve dağlık alan, en yy*-sek noktasına Amasya kentinin kuzeyinde bulunan Akdağ’da erışr 2 25i m), il içinde yüksekliği 2.000 r* ye yadlaşan doruklar ise Karao^e’ Dağ
120/SAYFA
İL İL BÜYÜK TÜRKİYE ANSİKLOPEDİSİ/05- AMASYA
Amasya kenti Yeşllırmak’ın kalkerler arasında açtığı uzun ve derin bir boğazın en dar kesiminde,
Yeşilırmak’ın İki yakasında kurulmuştur.
(1971 m), Merzifon’un kuzeyindeki Tavşan Dağı (1901 m). Gümüşhacıköy’ün batısındaki İnegöl Dağı (1864 m)’dır
mm
Amasya genel olarak Karadeniz ik liminin etkisi altında olmakla birlikte denize uzak olduğu için karasal iklim özelliklerine de açıktır. Amasya meteoroloji istasyonu verilerine göre, yıllık ortalama sıcaklık 13,9°C’dir. Aylık ortalama sıcaklık mayıs ayında 18°C’yi aşar ve aylık ortalama değerler eylül ayını da içine alarak bu değerin üstünde kalır. Yaz aylarında ortalama aylık sıcaklık 20°C’yi aşar (en yüksek sıcaklık 18 Temmuz 1962’de ölçülmüştür: 43,2°C). Gündüz ile gece arasındaki sıcaklık farkları 14-16 derece arasındadır. Bağıl nemin çok yüksek olmaması yaz sıcaklıklarına dayanmayı kolaylaştırır. Yaz mevsiminde bu değer % 55-60 arasındadır.
Yıllık ortalama yağış tutarı 500 mm’nin altındadır (411,6 mm). En fazla yağış alan mevsim kıştır. İlkbaharda azalarak devam eden yağışlar temmuz ayında büyük bir düşüş gösterir. En az yağış ağustos ayındadır. Eylül ayından başlayarak yağışlar artarak devam eder. Yaz mevsiminde yağışlı gün sayısı 2-7 gün arasındadır.
Amasya’nın iklimi sıcaklık ve nemlilik açısından Karadeniz kıyılarınınkin-den farklıdır. Karadeniz kıyılarının ılık kışları yerini soğuk kışlara, çok sıcak olmayan yaz mevsimi sıcak yazlara bı-rakır.Günlük sıcaklık farkları yüksektir. Yağış miktarında önemli ölçüde
azalma görülür. Bağıl nem oranı yaz aylarında azalır, bu yüzden bir geçiş iklimi özelliğindedir.
SITKI ÖRTÜSÜ
Amasya ilinin yüzölçümünün % 32’ sİ ormanlarla kaplıdır. İlin kuzeyinde dağların kuzey yamaçları ormanlarla kaplıdır. İlin güneyindeki bitki örtüsü kuzeydeki gibi yoğun değildir. Amasya ormanlarında en çok meşe (karışık), sarıçam, karaçam, kayın ve aşağı seviyelerde (400 m), az miktarda kızılçam ağaçları yer alır. Akarsu boylarında söğüt, ayrıca aşağı seviyelerde ilkbaharda yeşerip yaza doğru sarararak kuruyan bozkırlar yer alır.
AKARSULAR
Yeşilırmak’ın ana çığırının bir kesimi Amasya ili sınırları içinde kalır. Ayrıca Yeşihrmak iki önemli kolunu il sınırları içinde alır (Çekerek ve Tersakan çayları). Yeşihrmak Amasya iline, Tokat ilinin Turhal ilçesini geçtikten sonra girer. Bu kesimde batı, sonra kuzeybatı daha sonra kuzeydoğu yönünde akarak bir büklüm oluşturur. Amas-va kentinin 18 km kadar güneyinde, batıdan önemli bir kolu olan Çekerek Irmağı’nı alır. Yeşihrmak adı daha çok bu birleşme noktasından sonra kullanılır. Daha önceki kısmınaTozanlı Çayı veya Tokat Suyu denir.
Yeşihrmak, Amasya Ovası’m aştıktan sonra kuzeye döner batıdan Cer-cüren (ya da Carcarum Deresi) doğudan Helvacıköy Deresi (Sarıcayaprak Dere) ve Ortapınar Dere alır. Helvacı-köy’den sonra Yeşihrmak vadisi kalker içinde açılmıştır. Kretase kalkerlerini Yeşihrmak enine olarak keser. Bu kesimde Ferhat kayası ve çevresi tamamen kalkerlerden oluşmuştur. Kalker geçirimli olduğu için yamaçlar fazla gerilememiştir. Boğaz halindeki vadiye Ferhat Boğazı denir. Ferhat Boğa-zı’nı geçtikten sonra kuzeydoğuya dönen Yeşihrmak, içinde Amasya kentinin yer aldığı, dar vadiye girer. Şehir içinde batı-doğu doğrultusuda akar. Kentin 2 km kuzeyinde, Suluova’dan gelen Tersakan Çayı’nı alarak güneybatı-kuzeydoğu doğrultusuna yönelir. Taşova’ya yaklaşırken batı-doğu doğrultusunda akar. Taşova yakınlarında il sınırları dışında doğudan gelen Kelkit Suyu’nu alarak il sınırlarını terkeder.
Kent içinde Yeşihrmak nehrinin çığırı düzenlenmiş olup kentin iki yakası köprülerle birbirine bağlanmıştır. Fakat düzensiz rejimiyle taşkınlara neden olmakta ve bu da tarım alanlarında zarara yol açmaktadır. Örneğin 1952 yılı taşkınından Amasya ve çevresi büyük zarar görmüştür. Taşkınlara yağmur, sağnak ve kar sularının erimesi yol açmaktadır. Irmağın en yüksek seviyesi nisan, en düşük seviyesi ağustos ayındadır (nisanda 3 m’ye yaklaşan derinlik, ağustosta 1 m’nin altına iner). Eldeki verilere göre minimum debisi 50 m3/s, maksimum debisi ise 800 m3/s’dir. Devlet Su İşleri’nin çalışmalarıyla nehir içindeki bentler temizlenmiş, kent içinden ırmağa dökülen dere ağızları düzenlenmiştir. Bu çalışma-
