NO Nasıl Sentezlenmektedir?
NO, bir aminoasit (proteinlerin yapıtaşları) olan, L-arjinin’den, nitrik oksit sentetaz (NOS) adlı bir enzim aracılığı ile oluşmaktadır. İki basamakta oluşan bu reaksiyonun ilk safhasında arjinin, N-hidroksi arjinine dönüşür. Bu reaksiyonun oluşmasında, NADPH gibi kofak-törlere (reaksiyonun oluşumunu kolaylaştıran moleküller) ihtiyaç vardır. İkinci basamakta da benzer kofaktörlerin etkisi ile, N-hidroki-arjininden, NO ve sitrüllin oluşmaktadır.
NO, küçük bir molekül olduğundan. hücre zarından diftizyonla kolayca hücre içine girebilmektedir. Yarı ömrü beş saniye kadardır \e bu süre içinde, ilgili dokuya dif-füze olarak, etkisini oluşturmaktadır. Bu şekilde ortamda artan NO, ihelli bir düzeyden sonra, kendisinin sentezini gerçekleştiren nitrik ~ksit sentaz (NOS) enzimini inhibe ederek hücresel dengenin korungasını da sağlamaktadır.
NO sentezini sağlayan NOS cn-rr.minin en. .yoğun bulunduğu ver ‘eyinciktir. NOS’ın 4 izoformu : nksiyon olarak aynı olmasına ‘j jmen farklı gen bölgeleri tarafın-•;ı kodlanan yapılar) bulunmakta-: r, Bunlar;
– Beyindeki izoformu (brain NOS -NOS-): Beyindeki bu izoform,
– r nlarda bulunmakta ve iletimde _ -ev alan Ca-kalmodülin sistemi-
– etkısindedir. Beyinde önemli
* ~5rotransmitter olan glutamat, > _-i:ne özgü NMDA (N-metil-D-
_r^Ei) reseptörlerine bağlandık-
tan sı.ınr.i. v ” e
Ca girişini başlatmakta\e K.^rc v ne giren Ca ila kalmodülme njğîa-narak, NOS’ıı aktif hale getirmektedir.
b) Endotel izoformu (cNOS): Bu izoform da Ca-kalmodüline bağlı olarak aktvite göstermekte ve damar endotel hücrelerinde bulunmaktadır. NO sentezini gerçekleştirerek, damarların gevşemesini sağlamaktadır.
c) Makrofaj izoformu (mNOS): Vücudun savunma sistemini oluşturan makrofajlarda rastlanmıştır. Sentcz-lediği NO sayesinde, înfeksiyöz ajanların yok edilmesini sağlamaktadır.
d) Hepatosit izoformu (hNOS): Karaciğerde bulunan ve Ca-kalmodii-lin’e bağımlı bir enzimdir.
NO ve Etkilediği Sistemler Sinir Sistemi ve NO: NOS’ın en yoğun bulunduğu sistem sinir sis-temidir. Yapılan deneysel çalışmalarda NO sentezinin engellenmesi sonucu deney hayvanlarında, öğrenme yeteneğinin azalması, görme, koklama, ağrı ve açlık duygularında bozukluklar gelişmektedir. Bunun yanında, yüksek konsantrasyonları beyin hücrelerinin tümünde ölüme yol açmaktadır. NO’in bu önemli fonksiyonları belli konsantrasyonlarda gelişmektedir.
Ayrıca son yapılan çalışmalarda beyinde, NO sentezinin bozulması sonucu epilepsi (beyindeki uyarıcı sistemlerin baskın hale gelmesi sonucu oluşan istem dışı hara-ketlerlc karakterize bir hastalık) gelişimine neden olduğu bildirilmektedir. Bunun yanında epilepsiyi önlediğine dair çalışmalar da mevcuttur. İşte bu tip,jffftbirine zıt farklı etkiler, NO düzeyi ile ilişkili olarak ortaya çıkmaktadır. Tüm bu çalışmalar, NO’in sinir sisteminde
ıinet ı^ra/isi sağla\an çok önemli tunsuutter olduğunu göster-
n-ektedır.
Mide \e Bağırsak Sisteminde
NO: Mide ve bağırsak sisteminin ‘nnen ti s \ onunıı (uyarılmasını), sağla\aıı sinir hücrelerinde de ‘v . ir!;;;: ^istenir ıştır, O/eİ-!ikk\ p’!or stcnozhı (midenin oniki parmak barsağına açıldığı bölgenin sürekli kasılı kalması) ve akalazyalı (vemek borusunun sürekli kasılı halde bulunması) hastaların, bu bölgelerinden yapılan biyopsi örneklerinde, NOS eksikliğinin belirlenmesi, NO’in bu bölgelerde de dilatasyonu sağlayan çok önemli bir molekül olduğunu göstermektedir. Kalp damar sisteminde olduğu gibi, mide bağırsak sisteminde de, NO vapıların gevşemesini sağlamaktadır.
Kalp \e Damar Sisteminde NO:
) . v – -er,::.
n'” e B .. –
smı de \me. damar j.,z ^as _’c-lerine dıfii/e olarak, ınaktıf iat siklaz enzimine bağlanıp onu aktif hale getirerek sağlamaktadır. Aktifleşen guanilat siklaz enzimi de, guanozin trifosfatı (GTP), siklik guanozin monofosfat (cGMP) haline getiririr. cGMP’da, kas gevşemesini sağlamaktadır. NO’in sen-tczlendiği endotel hücrelerini etkileyen genetik hastalıklarda (şeker hastalığı, genetik geçiş gösteren hi-perlipidemiler) veya sonradan oluşan endotel hasarı yapan olaylarda (sigara içimi, hareketsiz hayat tarzı, yağlı beslenme vs.), ortamda yeterince NO oluşamayacağından damarlarda hipertansiyon (damar basıncında artış) gelişecektir.
NO, akciğerlerde de havalanmanın gerçekleştiği bronşlarda (hava vollan) »evy.eme mevdünii <r^,rir-mektedir.
Savunma Sistemi ve NO: NO,
organizmanın koruyucu hücreleri olarak kabul edilen, makrofaj ve nötrofillerden yüksek düzeylerde salınarak, tümör hücreleri ve bakteriler gibi organizmaya zararlı yapıların yok edilmesinde görev almaktadır.
