OĞUZCA TÜRKÇESİ

OĞUZCA i. (Oğuz’dan Oğuz-ca). En eski türk lehçesi. (Oğuz Türkçesi de denir.)
En eski oğuzca metinler Orhun yazıtlarıdır. X. yy.a doğru orta asya halk edebiyatı örneklerinin dili de oğuzcadır. XI. yy.da yaşayan türk dilcisi Kâşgarlı Mahmud, Divanü Lûgat-it-Türk adlı eserinde Oğuzcayı, Karahanlı devletinin resmî dili sayılan Hakaniye Türkçesin-den (Karahanlıca*) ayrı bir dil olarak gösterdi. Kâşgarlı Mahmud’un bu ayrımı yanında, bir de «türk dili» adı altında bağımsız bir yazı dilinden söz edilmesi, XI. yy.da üç yazı dilinin hâkim olduğunu gösterir. Bu üç türk dili arasında gramer ve fonetik bakımından birtakım farklar vardır. Kâşgarlı, eserinde kelime açıklamaları yaparken «Türkler böyle, Oğuzlar ise şöyle demektedir» gibi sözlerle böyle’ bir ayrım yapmak gereğini duymuştur. Kâşgarlı, evet kelimesinin Oğuzlarda ewet, «Türk» adını taşıyan dil grubunda yemet biçiminde telaffuz edildiğini belirtir. Oğuzcayı kullanan boylar arasında Yağmalar, Kıpçaklar, Tuhsılar da vardır. Kâşgarlı Mahmud’a göre Oğuzcanın oluşmasında Kıpçakça, Yemekçe, Peçenekçe ve Bulgarca (Bulgar Türkçesi) önemli etken oldu. Bununla birlikte Oğuzcada farsça unsurlar da yer almıştır. Ayrıca Oğuzcada, Volga ve Ural havzalarındaki türk şivelerinin özellikleri de görülür. Bunlar göz önüne alınarak Oğuzca şöyle gruplandınlabilir: 1. Oğuz-Türkmen; 2. Oğuz-Bulgar; 3. Oğuz-Selçuk. Birinci grup, tarihî bir türkçe dalı olmakla birlikte bugünkü Türkmenceyi oluşturdu. İkinci grup, eski Bulgar Türkçesinin karmasından ortaya çıktı. Bu gruba Berendiy-ler, Kovuylar ve Peçeneklerin dili de girer. Bir dereceye kadar Balkan Türklerinin dilleri de bu gruptan sayılabilir. Üçüncü grup, bugünkü Türkiye Türkçesini ve Azarîceyi meydana getirdi. Eski Osmanlı, Anadolu ve Azerî Türkçeleri de bu grupta yer alır. Tarihî gelişim içinde Kumık, Karaçay, Karaim, Balkar v.d. bazı ağızların da Oğuz-cadan türediği dikkati çeker. Nogay ve Karakalpak ağızları da Oğuzcanın etkisinde kalmıştır.
• özellikleri. Oğuzcada tek heceli kelimelerde ğ sesi korunur: dağ, beğ v.b. Eski Türkçedeki partisip (ortaç) eki -ğan, -ğen, Oğuzcada -an, -en olmuştur: alan « al-gan) v.b. Kelime başındaki ses değişmeleri arasında k- > g- ile t- > d- ilgi çekicidir. Gelecek zaman, -gu, -gü ekiyle ifade edilir.
Oğuz-türkmen grubunda da birtakım ses değişmeleri vardır: a) diş arası s/z ünsüzleri farklı telaffuz edilir, önses b korunur (ber- [ver-] v.b.). Bolmak ve olmak fiilleri yan yana kullanılır.