Osmanlı Atları

“At nesli, güzellik ve zerafetiyle daima insanoğlunu büyülemiştir. Yeryüzünü süsleyen sayısız hayvan cinsleri arasında varlığını insan hizmetine adamış bir başka hayvan bulmak güçtür.”

Asya ve Avrupa’nın çeşitli yerlerinde yabanî halde yaşayan atların ehlileştirilerek insanoğlunun hizmetine girmesi, insanlık tarihinin dönüm noktasını oluşturan hadiselerden biridir. Genellikle taşımacılık ve ulaşım amacı ile kullanılan at, zamanla en önemli savaş araçlarından biri halini almış, hayatın hemen her safhasında kullanılmıştır. Osmanlı’da at, savaşlardaki ve haberleşmedeki önemiyle beraber nakliye işlerinde de yaygın bir şekilde kullanılmıştır.

At neslinin korunması için ve daha iyi cins at üretmek için Karacabey, İnönü, Konya, Eskişehir, Çukurova, Akköprü gibi yerlerde çiftlikler (hara) kurulmuştur. Aynı zamanda sarayda da atların bakımı ve yetiştirilmesi için müesseseler oluşturulmuştur. At nesli üzerine yapılan en kapsamlı çalışmalardan biri Binbaşı Muallim İhsan Abidin’in hazırlamış olduğu “Osmanlı Atları” kitabıdır. Osmanlı Devleti’nin üç kıtaya yayılmış geniş bir coğrafyaya hâkim olmasının neticesinde meydana gelen birikimi bu kitapta daha net görebiliriz.

Osmanlı devrinde At nesli üzerine yapılan en kapsamlı çalışmalardan biri, Binbaşı Muallim İhsan Abidin’in hazırlamış olduğu “Osmanlı Atlan” kitabıdır diyebiliriz.

İhsan Abidin, kitabının girişinde, memleketimizde hayvan nesillerinin ıslahı ve çoğaltılması usullleri esasları hakkında bilgiler vereceğini belirtir. Yine onun ifadelerine göre, o zamana kadar hayvan ırkları gizli tutulmuş, çeşitli araştırmalar ve yazılar olsa da sistemli bir malumat hazırlanmamıştır. Hayvan ıslahı ve çoğaltılması ile alakalı hazırlanan bu çalışma bir ilk olacaktır. İhsan Abidin, buna benzer bir kitabı 1910’da Paris’te, 1914’te de Berlin’de yayınlamış ve kitap büyük ilgi görmüştür. Kitapta kullanılan elli kadar fotoğraf da Almanya’da tabettirilmiştir.

Kitap sadece bir program veya fezleke değildir; hayvan ıslahı ve çoğaltılması ile ilgili kapsamlı bilgiler de vermektedir. Grafik ve tablolarla atçılık hakkında, o döneme ait geniş istatiski bilgiler bulmak mümkündür. Kitap hazırlanırken aynı zamanda Ziraat Nezareti istatistiklerine ve yabancı yayınlara da başvurulmuştur.

Kitabına, geniş bir coğrafyayı içine alan bir araştırma olduğu için “Osmanlı Atları” ismini uygun gören İhsan Abidin, atlara gereken önemin verilmediğinden de şikâyetçidir. O, asırlardır insanoğlunun hizmetinde olan, ama son zamanlarda gözden düşen atın kıymetini kaybetmeyeceğini şöyle ifade eder:

” Öyle zannediyorum İd, ziraî işlerde en büyük işi gören hayvanlar artık o kadar fazla istihdam edilmeyerek her yerde makineler kullanılacak ve istihdam dengesi büsbütün değişecek… Makinelerin, trenlerin icadıyla pek çok kolaylıklar olmuş, hayvanların kullanıldığı pek çok işte makineler kullanılmıştır; ancak bu hal, eski tarihlerden beri hayvanların yaptığı işleri ortadan kaldıramamıştır. ”

“Osmanlı Atları” kitabının, araştırmacılar ve tarihçiler kaynak bir eser olduğunu söylemek yanlış olmaz, ülkemizde ve Fransa, Almanya, Bulgaristan gibi birçok ülkedeki hayvan durumu, Türkiye’deki hayvan ıslah çalışma- lan tarihi ve teşebbüsleri, hayvan teşkilatı tarihi, Ziraat Nezareti hayvan ıslahat çalışmaları, yük hayvanları, harp hayvanları, hay- vanların vasıflarına göre ırklar gibi pek çok mevzuda geniş bilgilerin verildiği kitap, dönemin istatistikî bilgilerini vermesi sebebiyle de ayrı bir kıymete sahiptir. .

Fihrist bölümü, kitabın ne kadar detaylı ve geniş bir çalışma olduğunu yeteri ce ortaya koyar:
Fihrist: 1- Iktisâd-ı H ayvani

2- Türkiye ‘d e H ayvanların Islahının Tarih ve Teşeb b ü sleri

3- Irkların Tesbiti

5-Arap Hayvanlarının Menşei ve Şimdiki Durumu

4- Anadolu Irkları (Turan ırkı, Osmanlı mülkü içindeki ırklar, Anadolu ırkları, Konya, Ada a , Sivas, Trabzon ,Erzurum , Edirne, İstanbul, İzmit, Çatalca …)

İhsan Abidin’in diğer eserleri

Askerî Baytar Mektebi Hayvanların Islahı, Korunması ve Çoğaltılması (Islah ve Teksir-¡ Hayvanât Hıfzussıhha) Muallimi Ihsan Abidin’in diğer eserleri:

– Anadolu Develerinin Irkları, Bakılması, Hastalıkları (1915)

– Anadolu Ziraat ve Yetiştirme Vaziyeti (1928) – Tegaddi

– Kuvve-¡ Cerriye ve Tah- miliye – Hayvanâtın Hizmeti intihabı. Teksir-¡ Hayvanât Notlarından (1914)

– Türkiye’de Ankara Keçisinin Hâli ve Islahı Tedkik Raporu. (1924)

– Türkiye’de Koyun Yetiştirmesi ve Irkları. Yapağıcılık İlmi (1924)

– Yarış Atları ve idmanı (1922)